Биология 6 - 11 сынып күнтізбелік жоспар

«Биология» пәнінен оқу бағдарламасы

1. Түсінік хат

1. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылы 23 тамызда №1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта) мемлекеттік жалпыға міндетті білім стандартына сәйкес әзірленді.

2. Негізгі орта білім деңгейіндегі биология курсы «Өсімдіктер», «Жануарлар», «Адам және оның денсаулығы», «Жалпы биология негіздері» бөлімдерін оқытуға бағытталған. Бұл бөлімдердің мазмұны мен құрылымы биологиялық білімнің базалық деңгейіне қол жеткізуге мүмкіндік бере отырып, шығармашылық және жаратылыстанымдық іскерлікті, ғылыми көзқарасты, ізгілік пен экологиялық мәдениетті дамытуды сонымен қатар өзін-өзі билеуге, еңбексүйгіштік пен табиғатқа қамқорлық жасауға дағдыландыруды қамтамасыз етеді. Пәнді оқытудағы тақырыптардың жүйелілігі негізгі биологиялық түсініктер мен құбылыстарды биожүйенің организмдік деңгейінен бастап одан жоғары деңгейлерге дейін қарастыру мен эволюциялық және экологиялық ойлау қалыптастыруды қамтамасыз етеді. Сонымен қатар табиғаттағы

өзара байланыстылықты тірі жүйелердің тіршілік әрекеттерінің негізі ретінде қабылдауға және осы процестердегі адамның рөлін түсінуге бағыт береді.

3. Оқытудың мақсаты:

1) органикалық дүниенің құрылысы мен тіршілік әрекеттерінің ерекшеліктері туралы алғашқы түсінік қалыптастыру;

2) органикалық дүниенің көптүрлілігін орта жағдайларына бейімделушіліктің нәтижесі деп түсіну;

3) эволюциялық теорияның негіздері туралы ұғым қалыптастыру;

4) экологиялық ойлауды қалыптастыру, тірі организмдердің өзара және тіршілік ортасымен қарым-қатынасын түсіну;

5) өсімдіктер мен жануарлар дүниесінің және адамның табиғаттағы рөлін түсіну;

6) өсімдіктердің, жануарлардың, микроорганизмдер патшалықтарының өзіндік ерекшеліктері және жалпы алғанда тіршіліктің аса жоғары мәні туралы білімнің құндылығын түсіну;

7) нәтижелі практикалық іс-әрекет жүргізу мүмкіндігіне қолжеткізу;

8) тірі организмдердің жасушалық құрылысы, туралы, сонымен қатар организм және биоценоз тіршілік құрылымының ерекше формалары ретінде және биологиялық алуантүрлілік Жер табиғатындағы тұрақты дамудың бейнесі екендігі туралы негізге алынатын түсінік қалыптастыру;

9) оқушыларда тірі организмдердің жасушаға дейінгі құрылысы,тіршіліктің құрылым деңгейлері және биологиялық әртүрлілігі. Жер табиғатындағы түрақты дамудың бейнесі екендігі туралы, негізге алынатын түсінік қалыптастыру;

10) тірі табиғаттағы көптүрлілік эволюцияның нәтижесі екендігін оқушылардың түсінуі;

11) оқушыларда эволюцияның негіздері:өсімдіктер мен жануарлардың Бөлімдері, Кластары, Тұқымдастары, түрлері туралы пікір қалыптастыру;

12) «Өсімдіктердің жіктелуі», «Жануарлардың жіктелуі» ұғымдарын қалыптастыру;

13) түрлі таксондық бірліктердің: түр, туыс, тағы басқа шығу тегін білу;

14) мәдени өсімдіктердің және үй жануарларының кейбір тұқымдастарының адам өміріндегі рөлін ашып көрсету;

15) мәдени өсімдіктердің және үй жануарларының кейбір тұқымдастары, түрлері мен іріктемелері, қол тұқымдары бойынша теориялық материалды оқыту барысында практикалық іс-әрекеттерге оқушылардың қатысуы.

4. Бағдарламада анатомиялық және морфологиялық материалдың біршама қысқартылуы есебінен экологиялық мәселелерге көбірек көңіл бөлінген.Өсімдіктер және жануарлар организмдерінің алуан түрлі ерекшеліктерімен, қасиеттерімен танысудың, өсімдіктер және жануарлар мен қоршаған ортаның өзара қарым қатынасын, табиғаттағы және адам өміріндегі маңызын оқып білудің бірінші сабағынан бастап экологиялық ұғымдар енгізіледі.

5. Оқытудың міндеттері:

1. оқушыларда органикалық дүниені оқып білуге танымдық қызығушылықты дамыту;

2. тірі табиғат туралы бастауыш мектептегі табиғаттану және басқа да жаратылыстану сабақтарында алған білімдерін одан әрі дамыту;

3. оқушыларда география,химия, физика,математика және басқа да жаратылыстану бағытындағы пәндерді оқып меңгеруге негіз болатын түсініктер мен тіректік білімдерді қалыптастыруға қажетті жағдай туғызу;

4. оқушыларда дүниенің біртұтас табиғи бейнесі туралы көзқарас қалыптстыру,

5. оқушыларда тіршілік құбылыстарының заңдылықтарын оқып білуге танымдық қызығушылық қалыптастыру;

6. тірі табиғат туралы жаратылыстану сабақтарында алған білімдерін одан әрі дамыту;

7. оқушыларда география,химия, физика,математика және басқа да жаратылыстану бағытындағы пәндерді оқып меңгеруге негіз болатын түсініктер мен тіректік білімдерді қалыптастыру;

8. оқушыларда органикалық дүние бірлігінің біртұтас табиғи бейнесі туралы көзқарас қалыптстыру.

6. Биология курсының бағдарламасы блоктық принципке негізделген.Әр тақырыптың алғашқы жалпы бөлімінде қарастырылатын жүйелік топтың жалпы сипаттамасы беріледі; екінші бөлімінде оқылатын таксонның сан алуан түрлерінің тіршілік ерекшеліктері, таралуы мен экологиясы сипатталады.Тірі табиғаттың құрылым деңгейлерінің ретіне сай өсімдіктер әлемі бағдарламада мына ретпен орналастырып оқылады:

өсімдіктер Дүниесі (Төменгі сатыдағы өсімдіктер, Жоғары сатыдағы өсімдіктер дүние тармақтары), Вирустар Дүниесі. Прокариоттар Дүниесі; Саңырауқұлақтар және симбиоздық организмдер Дүниесі. Оқушылардың білімдерін тереңдету және ой-өрісін кеңейту үшін бағдарламаның «Тірі табиғаттың көптүрлілігі», «Жерде тіршіліктің дамуы» бөлімдері бойынша топсеруендер ұсынылған.

7. Биологияны оқыту мектептің түрлі пәндерінің және медицинаның интеграциясына негізделген. Олар: өсімдіктер мен жануарлардың анатомиясы, морфологиясы және физиологиясы, микробиология және вирусология. Биологияны оқыту барысында пәнаралық байланыс:

1. «Қазақ тілімен», «Әдебиетпен» - сөздік қорларын биологиялық терминдерді байыту;оқулықтың мәтінін мәнерлеп оқып,айтып жеткізу үшін әдебиет пәнінен алған білімін пайдалану;

2. «Математикамен» биологиялық эксперименттердің, тәжірибелердің, бақылаулар мен зертханалық жұмыстардың нәтижелерін қорытындылауда практикалық есептеу дағдвларын қолдану;

3. «Физикалық географиямен» географиялық аймақтылықты ескере отырып Жер бетінде өсімдіктердің және жануарлардың таралу ерекшеліктерін оқыту барысында географиялық білімге сүйену;

4. «Музыкамен» биологияның кейбір тақырыптарын оқытуда музыкалық үзінділер пайдалану;

5. «Бейнелеу өнерімен» кепшөпті дайындау мен эстетикалық безендіруде;сурет түрінде бейнелеуде;

сарамандық және зертханалық жұмыстарды безендіруде пайдалану арқылы жүзеге асырылады.

8. Биология пәні бойынша оқу жүктемесінің көлемі:

1) 6 сынып - аптасына 2 сағат барлығы 68 сағат;

2) 7 сынып - аптасына 2 сағат барлығы 68 сағат;

3) 8 сынып - аптасына 2 сағат барлығы 68 сағат;

4) 9 сынып - аптасына 2 сағат барлығы 68 сағат.

2. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны

9. 6 -сыныпқа арналған биология пәнінің базалық білім мазмұны келесі бөлімдер мен тараулардан тұрады.

10.«Кіріспе» (1 сағат). Өсімдіктер дүниесін зерттеудің басталуы. Өсімдіктер туралы ғылым - ботаника. Жер бетіндегі өсімдіктердің көптүрлілігі туралы жалпы мәліметтер. Биологиялық білімдердің негізгі пайдаланылуы. Өсімдіктердің табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы. Қазақстанда таралған өсімдіктер.

11. «Өсімдіктермен жалпы танысу» (3 сағат). Мәдени және жабайы өсетін өсімдіктер; бір жылдық және көп жылдық өсімдіктер; дәрілік және әсемдік өсімдіктер. Өсімдіктердің тіршілік формалары: ағаштар, бұталар,бұташықтар, шөптер. Өсімдіктерге тән белгілер. Өсімдіктердің негізгі мүшелері. Өсімдіктер тірі организм және биожүйе екендігі. Тұқымды және споралы өсімдіктер. Гүлді өсімдіктер. Өсімдіктердің тіршілік жағдайлары. Өсімдіктердің тіршілік әрекетіне әсер ететін негізгі экологиялық факторлар. Өсімдік организмдерінің жердегі тіршілік орталары: сулы орта, құрлық-ауа, топырақ. Түрлі тіршілік орталарында өсіп таралу жағдайларына байланысты өсімдіктердің көптүрлілігі.

Өсімдіктердің күзгі тіршілігі. Табиғи жағдайлардағы өзгерістер. Өсімдіктердегі өзгерістер: өсудің тоқталуы, өркендердің қайтадан түзіле бастауы , жемістің түзілуі, тұқымның шашылуы. Жапырақтардың түрлі түске боялуы, жапырақтардың түсуі, майда бұтақтардың түсуі. Бұл құбылыстардың өсімдік тіршілігіндегі маңызы. Өсімдіктердің табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы. Бөлме жағдайында, бау-бақша, саябақта және мектеп маңындағы учаскеде өсетін өсімдіктерге жүргізілетін күзгі күтім жұмыстары. Зертханалық жұмыс: «Споралы және тұқымды (ашық тұқымды және жабық тұқымды) өсімдіктермен танысу: көкек мүгі, қырықжапырақ, кәдімгі қарағай, қызанақ». Топсеруен: «Айналамыздағы өсімдіктер әлемі», «Өсімдіктер тіршілігіндегі күзгі құбылыстар».

12. «Өсімдік жасушасының құрылысы» (5 сағат). Ұлғайтқыш құралдары: микроскоп, ұлғайтқыш әйнек. Ұлғайтқыш құралдарды қолдану ережелері. Препараттар даярлау. Материалдар және құрал жабдықтар. Қауіпсіздік техникасы. Жасуша-өсімдік организмінің негізгі құрылым бірлігі. Өсімдік жасушасының құрылысы: қабықша, цитоплазма, ядро, пластидтер, жасуша шырынына толы вакуоль, қосындылары. Пішіні мен мөлшері бойынша жасушалардың алуан түрлілігі. Жасушалардың тіршілік әрекеттері. Жасушаның өсуі және бөлінуі. Жасушаның тыныс алуы және қоректенуі. Цитоплазманың қозғалысы. Жасушалардың тіршілік әрекеттерінің сыртқы орта жағдайларына тәуелділігі. Жасуша құрамындағы органикалық заттар: көмірсулар, нәруыздар, майлар және бейорганикалық заттар: су және тұздардың ерітінділері. Қоректік заттардың қорға жинақталуы. Ұлпалар туралы түсінік. Өсімдік ұлпаларының түрлері: түзуші, жабын, негізгі (ассимиляциялық және қорға жинақтайтын), өткізгіш, механикалық ұлпалар. Өсімдік мүшелерінің жасушалық құрылысы. Өсімдік - көпжасушалы организм. Зертханалық жұмыстар: «Ұлғайтқыш құралдармен және зертханалық құрал-саймандармен танысу», «Пияз өңінің, жапырақ эпидермисінің микропрепаратын даярлау», «Осы микропрепараттарды ұлғайтқыш құралдар арқылы, қарап өсімiдік жасушасының құрылысын зерттеп білу».

13. «Гүлді өсімдіктердің мүшелері, жемістер және тұқымдар» (14 сағат):

1. «Тұқым» (2 сағат). Тұқымның сыртқы және ішкі құрылысы. Тұқымның типтері. Даражарнақты және қосжарнақты гүлді өсімдіктердің тұқымдарының құрылысы. Тұқымның органикалық және бейорганикалық заттары. Тұқым ішіндегі өсімдік ұрығы. Тұқымдардың алуантүрлілігі. Тұқымдардың өнуі. Тұқымдарды топыраққа сіңіру тереңдігі. Тұқымдардың шаруашылық маңызы. Тұқымдардың таралуы. Зертханалық жұмыс: Даражарнақты және қосжарнақты өсімдік тұқымдарының құрылысы. Көкөніс дақылдарының алуантүрлі тұқымдарымен танысу;

2. «Тамыр» (3 сағат). Өсімдіктің вегетативтік мүшесі ретінде тамырдың сыртқы және ішкі құрылысы. Тамыр бөлімдері (аймақтары): бөліну, өсу, сору, өткізу. Тамырдың ұшы - тамыр оймақшасы. Тамырдың өсуі. Тамыр түктері, олардың тамыр және бүкіл өсімдіктің тіршілік әрекеттеріндегі рөлі. Тамырдың бұтақтануы. Тамырдың түрлері (негізгі, жанама, қосалқы). Тамыр жүйесінің типтері: кіндік және шашақ тамырлар. Атқаратын қызметіне байланысты тамырдың маңызы: өсімдіктің қоректенуі, топыраққа бекінуі, көбеюі, қоректік заттарды қорға жинақтауы. Атқаратын қызметіне байланысты тамырдың түр өзгерістері. Зертханалық жұмыстар: Түрлі өскіндерден тамырдың сыртқы құрылысын зерттеп білу (ас бұршақтың, асқабақтың, үрме бұршақтың және бидайдың). Тамырдың өсу (созылу) аймағын тауып анықтау. Тамырдың түрөзгерістері;

3. «Өркен» (5 сағат). Өсімдік өркендерінің құрылысы мен маңызы. Бүршік- өсімдіктің ұрықтық (бастапқы) өркені. Вегетативтік және генеративтік бүршіктер. Бүршіктен өркеннің дамуы. Жылдық өркен. Өсімдіктің бұтақтануы. Бұтақтануды көбейтудің тәсілдері. Жапырақ өркеннің бүйірлік жанама мүшесі. Жапырақтың сыртқы және ішкі құрылысы. Жапырақтың жұмсақ бөлігі және жабындық ұлпа. Лептесіктер. Жапырақтың алуантүрлілігі, олардың өсімдік тіршілігіндегі рөлі. Жапырақ өсімдіктің фотосинтез жүретін арнайы мүшесі, су булану және газ алмасу. Жапырақтың түр өзгерістері. Сабақ - өркеннің негізгі бөлігі және қоректік заттарды өткізу мүшесі. Сабақтың буындары мен буын аралықтары. Сабақтың ішкі құрылысы. Сабақтың бойлап және жуандап өсуі. Камбийдің рөлі. Жылдық сақиналар. Өркеннің көптүрлілігі: вегетативтік және генеративтік, жерүстілік және жерастылық, қысқарған және ұзарған өркендер. Өркеннің түрөзгерістері. Қыс кезіндегі өсімдік өркендері. Жапырағын тастаған ағаштармен, бұталармен және ағаштар мен шөптердегі қайта жаңаратын бүршіктерімен танысу. Зертханалық жұмыстар: Вегетативтік және гүл бүршіктерінің құрылысы. Жапырақтың сыртқы құрылысы. Жапырақтағы лептесіктерді табу. Жапырақтың ішкі құрылысы. Жапырақтың түр өзгерістері. Ағаштың көлденең кесіндісіндегі жылдық сақиналарды табу. Тамырсабақтың

түйнектің және пиязшықтың құрылысын қарау. Топсеруен: Өсімдіктің қысқы тіршілігі. Жапырағын тастаған ағаштар мен бұталар;

4. «Гүл, жеміс» (4 сағат). Гүл, оның құрылысы мен маңызы. Гүл серігі. Тостағанша. Күлте. Гүлдің аталық және аналық бөліктері. Даражарнақты және қосжарнақты өсімдікгүлдерінің ерекшеліктері. Гүлшоғырлары, олардың биологиялық маңызы. Өсімдіктердің гүлдеуі және тозаңдануы. Тозаңданудың түрлері (өздігінен тозаңдандыру, жел, бунақденелілер, су, құстар арқылы айқас тозаңдану және қолдан тозаңдандыру). Жемістердің түзілуі; өсімдіктердің тұқым арқылы көбеюі және таралуы. Жемістің түрлері: құрғақ және шырынды, қабығы ашылатын және ашылмайтын, біртұқымды және көптұқымды жемістер. Тірі организм ретінде өсімдік мүшелерінің өзара байланысы. Өсімдіктер және қоршаған орта. Зертханалық жұмыстар: Гүлдің құрылысы мен танысу. Бунақденелілермен және желмен тозаңданатын өсімдіктердің гүлдерін салыстыру. Топсеруен. Терезе алдындағы өсімдіктер әлемі.

14. «Өсімдіктердің негізгі тіршілік әрекеттері» (6 сағат). Топырақтан суды және минералды заттарды сіңіру.Өсімдіктің топырақтанқоректенуін қамтамасызететін жағдайлар. Органикалық және минералдықтыңайтқыштар (азотты, калийлы, фосфорлы және микроэлементтер). Өсімдіктердің ауалы ортада қоректенуі. Фотосинтез. Күннің жарығы мен хлорофиллдің фотосинтез процесіндегі рөлі. Күн энергиясын органикалық заттардың химиялық байланыстарында қорға жинақтайтын автотрофтылар ретінде жасыл өсімдіктердің рөлі. Өсімдіктердің тыныс алуы. Олардың оттекті сіңіріп, көмірқышқыл газы мен суды бөліп шығаруы. Өсімдіктің тыныс алу процесінің қоршаған орта жағдайларына тәуелділігі. Жасыл өсімдіктердің ғарыштық рөлі: органикалық заттарды түзу, энергияны жинақтау, көмірқышқыл газы мөлшерінің тұрақтылығын сақтау және атмосферада оттекті молайту, жерде топырақ түзілу әрекетіне қатысу. Өсімдік тіршілігіндегі судың рөлі. Суға қатынасы бойынша өсімдіктердің экологиялық топтары. Өсімдіктердің көбеюі. Жынысты және жыныссыз көбею. Өсімдіктердің ұрықтануы мен зиготаның түзілуі туралы түсінік. Жынысты және жыныссыз көбеюдің биологиялық маңызы. Вегетативтік көбею, оның түрлері және табиғаттағы биологиялық рөлі. Вегетативтік көбеюді өсімдік шаруашылығында пайдалану. Қалемшелер, сұлатпа, телу (қалемше,көзшелер) арқылы және ұлпалармен көбейту. Өсімдікттердің өсуі және дамуы. Өсімдіктердің өсуі мен дамуының қоршаған орта жағдайларына тәуелділігі. Өркен мен тамырдың өсуге бағытталуы. Өсімдік дамуының кезеңдері (ұрықтық, жастық, жетілу және қартаю). Өсімдік тіршілігінің ұзақтығы. Зертханалық жұмыс: Бөлме өсімдіктерін қалемшелеу.

15.«Өсімдіктер дүниесінің негізгі бөлімдері» (21 сағат):

1. Өсімдіктерді жүйелеп жіктеу туралы түсінік. Өсімдіктер дүниесі. Оның дүние тармақтарына бөлінуі. Бөлімдер, класстар, тұқымдастар, туыстар, түрлер. Түр - өсімдіктерді жүйелеп жіктеудің негізгі бірлігі (1 сағат);

2. «Балдырлар дүние тармағы» (2сағат). Балдырлардың бөлімдері. Біржасушалы және көпжасушалы балдырлардың жалпы сипаттамасы. Тұщы су және теңіз балдырларының көптүрлілігі. Балдырлардың табиғаттағы және халық шаруашылығындағы маңызы;

3. «Мүктәрізді өсімдіктер бөлімі» (2 сағат). Мүктердің әртүрлілігі. Жоғары сатыдағы споралы өсімдіктер ретінде жасыл мүктердің жалпы сипаттамасы. Мүктердің көбеюі және дамуы. Шымтезек мүгі. Мүктердің табиғаттағы және халық шаруашылығындағы маңызы. Мүктәріздес өсімдіктерді қорғау;

4. «Қырықжапырақтәрізді өсімдіктер бөлімі» (3 сағат). Қырықжапырақтардың,қырықбуындардың және плаундардың жоғары сатыдағы споралы өсімдіктер ретінде жалпы сипаттамасы. Қырықжапырақтәрізді өсімдіктердің көбеюі және дамуы. Қырықжапырақтәрізділердің өткен замандарда өркендеп өсіп кең таралуы. Қазіргі қырықжапырақтәрізді өсімдіктердің табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы. Өсімдіктерді және олардың таралу аймақтарын қорғау;

5. «Ашық тұқымды өсімдіктер бөлімі» (4 сағат). Тұқымды өсімдіктер ретінде олардың жалпы сипаттамасы және көптүрлілігі. Мектеп маңындағы қылқан жапырақты өсімдіктер. Қылқан жапырақты өсімдіктердің өкілі ретінде қарағайдың тұқым арқылы көбеюі. Қылқан жапырақты өсімдіктер мен қылқан жапырақты ормандардың табиғаттағы және адам шаруашылығындағы маңызы. Ормандарды қорғау;

6. «Жабық тұқымды (гүлді) өсімдіктер бөлімі» (9 сағат). Жабық тұқымды өсімдіктердің жалпы сипаттамасы және көптүрлілігі. Жабық тұқымды өсімдіктердің табиғаттағы және адам шаруашылығындағы маңызы. Гүлді өсімдіктердің қосжарнақтылар және даражарнақтылар кластарына бөлінуі. Қосжарнақтылар класының тұқымдастары (шаршыгүлділер, раушангүлділер, күрделігүлділер, бұршақ және алқа тұқымдастары). Даражарнақтылар класының тұқымдастары (лалагүлділер, пияз тұқымдасы, астық тұқымдастары).Зертханалық жұмыстар: «Бір жасушалы және көпжасушалы балдырлардың микроскоптық және сыртқы құрылысы, «Мүктердің сыртқы құрылысы», «Қырықжапырақ тәрізділердің сыртқы құрылысы», «Ашықтұқымдылардың сыртқы құрылсы», «Қылқанжыпырақты өсімдіктердің бүрлері мен тұқымдарының құрылысын зерттеп білу», «Шаршыгүлділер тұқымдасы өсімдіктерінің гүлдері мен жемістерінің құрылысы», «Раушангүлділер тұқымдасы өсімдіктерінің гүлдері мен жемістерінің құрылысы», «Алқа тұқымдасы өсімдіктерінің гүлдері мен жемістерінің құрылысы», «Бұршақ тұқымдасы өсімдіктерінің гүлдері мен жемістерінің құрылысы», «Күрделігүлділер тұқымдасы өсімдіктерінің гүлдері мен жемістерінің құрылысы», «Лалагүлділер тұқымдасы өсімдіктерінің гүлдері мен жемістерінің құрылысы», «Пияз тұқымдасы өсімдіктерінің гүлдері мен жемістерінің құрылысы», «Астық тұқымдасы. өсімдіктерінің гүлдері мен жемістерінің құрылысы». Топсеруен. «Қалалық саябақтағы және мектеп маңындағы өсімдіктер дүниесінің өкілдерімен кездесу, танысу». «Өсімдіктер дүниесі өкілдерінің көктемдегі оянулары».

16. «Жердегі өсімдіктер әлемі көптүрлілігінің тарихи дамуы» (3 сағат). Өсімдіктер әлемнің дамуы. Өсімдіктердің күрделену процесі ретінде эволюция туралы түсінік. Өсімдік топтарының көптүрлілігі эволюцияның нәтижесі екендігі. Мәдени өсімдіктердің шығу тегі және көптүрлілігі. Негізгі халық шаруашылық дақылдары бидай мен картоптың пайда болу тарихы. Практикалық жұмыстар: «Бөлме өсімдіктерін күтіп баптаудың көктемдегі жұмыстары», «Мектептің тәжірибе учаскесі үшін тұқымдар таңдап алу және көшеттер өсіру».

17. «Вирустар дүниесі» (2 сағат). Тіршіліктің қарапайым құрылымдық формасы ретінде вирустардың құрылыс ерекшеліктері. Вирустық жұқпалы аурулармен зақымдану және аурулардың таралуы. Вирустық жұқпалы аурулардың алдын-алу және олармен күресу шаралары.

18. «Бактериялар дүниесі» (3 сағат). Бактериялар тірі организмдердің ежелгі тобы екендігі. Бактериялардың жалпы сипаттамасы. Бактериялық жасушаның өсімдік жасушасынан айырмашылығы. Прокариоттар және эукариоттар туралы түсінік. Пішіндері, қоректенуі мен тыныс алу ерекшеліктері бойынша бактериялардың әртүрлілігі. Бактериялардың таралуы. Бактериялардың табиғаттағы және адам өміріндегі (экологиялық,ауру тудырғыш, биотехнологиялық) маңызы. Зертханалық жұмыстар: «Пішен таяқшасы бактериясын микроскоп астында қарап, сыртқы құрылысымен танысу», «Бұршақ өсімдіктерінің тамырындағы түйнек бактерияларын микроскоп астында қарап құрылыс ерекшеліктерімен танысу».

19. «Саңырауқұлақтар дүниесі». Қыналар - ерекше, симбиоздық организмдер тобы (4 сағат). Тірі табиғаттың ерекше дүниесі ретінде саңырауқұлақтардың жалпы сипаттамасы. Олардың қоректенуі, тыныс алуы, спора арқылы көбеюі.Зең саңырауқұлақтар: мукор, пеницилл. Біржасушалы ашытқы саңырауқұлағы. Көп жасушалы саңырауқұлақтар. Қалпақты саңырауқұлақтар. Жеуге жарамды және улы саңырауқұлақтар. Саңырауқұлақтардың көптүрлілігі: сапрофиттер, паразиттер, симбионттар. Микориза туралы түсінік. Өсімдіктерді паразиттік саңырауқұлақтардан қорғау тәсілдері. Саңырауқұлақтардың табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы. Қыналар, олардың құрылысы, қоректенуі және көбею ерекшеліктері. Қыналардың көптүрлілігі. Қыналардың табиғаттағы, адам өміріндегі маңызы. Қыналардың индикаторлық рөлі. Зертханалық жұмыстар: «Микроскоптық мукор саңырауқұлағының сыртқы құрылысын зерттеп білу», «Түтікшелі және қатпарлы қалпақты саңырауқұлақтардың жемісті денесінің құрылысы», «Қабық(қаспақ) тәрізді қынаның жемісті денесінің сыртқы құрылысын зерттеп білу», «Қыналардың екі-үш өкілдерінің құрылыс ерекшелігімен танысу». Ескерту. (Зертханалық жұмыстарды орындауға қажетті құрал-жабдықтар болмаған жағдайда көрсетулермен немесе электрондық нұсқалармен алмастыруға болады.).

20. «Табиғи бірлестіктер» (6 сағат). Биологиялық жүйе ретінде өсімдіктердің табиғи бірлестіктері (биоценоз - фитоценоз) туралы түсінік. Өсімдіктердің табиғаттағы тіршілігі. Табиғи бірлестіктердің сипаттамасы: мекен ортасы, түрлік құрамы, бірлестіктегі түрлердің саны,белдеулігі, өсімдіктер арасындағы өзара байланыстар.Өсімдіктердің табиғи бірлестіктерде бірге тіршілік етуге бейімділіктері. Түрлі белдеулік сатыдағы өсімдіктердің негізгі қасиеттері. Өсімдіктердің, жануарлардың, саңырауқұлақтардың, бактериялардың және олардың тіршілік орталарының жиынтығы ретінде биогеоценоз туралы түсінік.Экожүйелер туралы түсінік. Өсімдіктер бірлестігінің орны және рөлі. Адамның табиғаттағы рөлі. Табиғат байлықтарын үнемді пайдалану, өсімдіктерді қорғау, өсімдік ресурстары мен табиғатты қорғау, өсімдік ресурстары, табиғатты қорғау, экология туралы түсініктер. Қызыл кітап. Туған өлкенің байлықтарын оқып білуде, табиғатты қорғауда, халыққа экологиялық білім таратуда мектеп оқушыларының рөлі.

Сарамандық жұмыстар:

«Мектептің оқу-тәжірибе учаскесінде және мектеп айналасында өсімдіктер бірлестігін құрастырып, оны жабдықтау бойынша жүргізілетін көктемгі жұмыстар», «Бөлме өсімдіктерін көктемгі күтіп-баптау жұмыстары», «Мектептің оқу-тәжірибе учаскесінде орындалатын жұмыстар», «Жылдың күзгі мезгіліндегі өсімдіктердің тіршілігі».

Топсеруен:

«Бірлестіктегі өсімдіктер тіршілігі», «Орман (саябақ) табиғи бірлестік екендігі», «Табиғи бірлестіктегі көктемгі тіршілік». «Жылдың көктемгі маусымындағы өсімдіктердің тіршілігі». Жаз айларына берілетін тапсырма: оқып танысқан тұқымдастардағы өсімдіктердің кеппешөптерін дайындау (шаршыгүлділер, раушангүлділер, алқа және бұршақ тұқымдастары, лалагүлділер, пияз және астық тұқымдастары); осы аталған тұқымдастардың оқып танысқан өкілдерінің тұқымдарынан жинақтама құрастыру, өсімдіктер тіршілігіне фенологиялық бақылау жүргізіп, байқалған өзгерістерді бақылау күнделігіне енгізу, арамшөптердің кеппешөптерін дайындау, көкөністердің, жемістердің, бақша өсімдіктерінің және астық дақылдарының тұқымдарын жинау, жаз айларында өсімдіктердің гүлдеуіне және жеміс түзілуіне, жапырақтардың өзгерістеріне бақылау жүргізу, бөлме және әсемдік өсімдіктерге, және үйдің ауласындағы басқа да өсімдіктерге бақылау жүргізіп, күтім жұмыстарымен айналысу (байқалған барлық өзгерістерді күнделікке енгізу.

3. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны

21. 7 -сыныпқа арналған биология пәнінің базалық білім мазмұны келесі бөлімдер мен тараулардан тұрады.

22. «Кіріспе» (1 сағат). Зоология - жануарлар дүниесі туралы ғылым. Жануарлардың көптүрлілігі, олардың Жер бетінде таралуы. Жабайы және үй жануарлары.Табиғатта жануарлардың өзара байланысы. Жануарлардың табиғи

бірлестіктердегі орны мен рөлі. Жануарлар тіршілігінің адамға тәуелділігі. Жануарларға жағымсыз әсер ету және қамқорлық жасау. Жануарларды қорғау.

23. «Жануарларды жіктеу» (2 сағат). Жануарлардың негізгі жүйелік топтары: Дүние, Дүние тармағы, Тип, Класс, Отряд, Тұқымдас, Туыс, түр, популяция. Жануарларды жіктеудің маңызы. Зоология ғылымының қысқаша даму тарихы. Зоологияның Қазақстан Республикасында ғылым ретінде дамуы.

24. «Біржасушалы жәндіктер (жануарлар) дүние тармағы немесе Қарапайымдар типі» (4 сағат).

1. «Бір жасушалы организмдер ретінде қарапайымдардың жалпы сипаттамасы». Қарапайымдардың табиғаттағы алуантүрлілігі. Олардың су қоймаларында, топырақта және адам мен өсімдік организмінде кездесетін саналуан өкілдері;

2. «Тамыраяқтылар» (1 сағат). Кәдімгі амёба. Сыртқы және ішкі құрылысы (цитоплазма, ядро, вакуольдері). Біржасушалы организмдердің тіршілік әрекеттері: қозғалысы, қоректенуі,тыныс алуы, ыдырау өнімдерін шығаруы, осмостық реттелуі, көбеюі,циста түзуі;

3. «Талшықтылар» (1 сағат). Жасыл евглена - жануарлар мен өсімдіктерге тән белгілердің қатарынан екеуін де алып жүрген қарапайым жәндік. Колониялы талшықтылар;

4. «Инфузориялар» (2 сағат). Кірпікшелі кебікше - күрделі құрылысты қарапайым жәндік. Жынысты көбеюі. Жер бауырлап қозғалатын және отырықшы инфузориялар. Ірі қара малдармен селбесіп тіршілік ететін ифузориялар. Ауру қоздырғыш қарапайымдар: дизенериялық амёба, безгек паразиті. Дизентриялық амёбаны жұқтырудың алдын алу. Безгек ауруы таралған аймақтар. Безгекпен күресу. Қарапайымдылардың табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы. Зертханалық жұмыс: Ашық су қоймасынан не аквариумнан алынған су тамшысын микроскоп астында қарап, қарапайымдардың өкілдерін табу.

25. «Көпжасушалы жануарлар дүние тармағы» (4 сағат):

1. «Ішекқуыстылар тип»і (3 сағат). Ішекқуыстылар типінің жалпы сипаттамасы.Тұщы су гидрасы. Сыртқы және ішкі құрылысы. Денесінің қосқабаттылығы. Эктодерма. Энтодерма. Жасушаларының әртүрлілігі. Гидраның қоректенуі, тыныс алуы, тітіркенгіштігі, көбеюі, регенерациясы. Табиғаттағы маңызы;

2. «Теңіз ішекқуыстылары» (1 сағат). Олардың көптүрлілігі және маңызы. Маржан полиптері және медузалар. Ішекқуыстылардың табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы.

26. «Жалпақ , Жұмы және Буылтық құрттар типтері» (9 сағат):

1. Құрттардың жалпы сипаттамасы. Құрттардың алуантүрлілігі. Құрттардың типтері. Табиғатта емін-еркін тіршілік ететін және паразиттік құрттардың негізгі топтары. Мекен ету орталары;

2. «Жалпақ құрттар типі» (3 сағат). Ақ сұлама - табиғатта емін-еркін тіршілік ететін жалпақ құрттардың өкілі. Сыртқы құрылысы. Екі жақты

симметриялығы. Дене жамылғысы. Бұлшық еттері. Жүйке жүйесі мен сезім мүшелері. Қозғалуы. Қоректенуі. Тыныс алуы. Көбеюі.Сиыр цепені - жалпақ таспа құрттардың өкілі. Оның құрылыс ерекшелігі мен паразиттік тіршілікке бейімділігі. Даму циклы мен иелерін алмастыруы. Сорғыш құрттар.Даму циклы және иелерін алмастыруы;

3. «Жұмыр құрттар типі» (3 сағат). Жұмыр құрттардың жалпы сипаттамасы. Нематодтар, Ішексорғы (аскарида), үшкір құрт (острица) тағы басқа да нематодтар. Олардың құрлысы, мен тіршілік әрекеттері,адам және жануарлар үшін маңызы. Адамның және ауыл шаруашылығы жануарларының паразиттік құрттарын жұқтырудан сақтану. «Паразитизм» түсінігі және оның биологиялық мәні. Паразит пен иесінің өзара қарым-қатынасы. Паразиттік құрттардың табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы;

4. «Буылтық құрттар типі» (3 сағат). Буылтық құрттардың көптүрлігі. Шұбалшаң. Мекен ету ортасы. Сыртқы және ішкі құрылысы. Ұлпалар және мүшелер туралы түсінік. Қозғалуы. Асқорытуы, қан айналымы, зәр шығаруы, тыныс алуы. Көбеюі және дамуы. Шұбалшаңның биогеоценоздардағы,табиғаттағы және жануарлар дүниесінің даму тарихындағы орны мен маңызы. Зертханалық жұмыс: «Шұбалшаңның қозғалу ерекшелігін, тітіркендіргіштерге жауап қайтару реакциясын бақылау», «Сыртқы құрылысымен танысу», «Даяр дымқыл препараттағы құрттың ішкі құрылысына назар аударып зерттеу».

27.«Ұлулар типі (3 сағат):

1. Ұлулардың жалпы сипаттамасы. Олардың көптүрлігі. Түрлі класс өкілдерінің мекен ортасына байланысты құрылысы мен мінез-құлық ерекшеліктері. Бақалшақтарының енжар қорғаныштық рөлі;

2. «Бауыраяқты ұлулар класы» (1 сағат). Үлкен тоспаұлуы (немесе жүзім ұлуы) және жалаңаш шырыш, олардың мекен орталары. Құрылысы. Қоректенуі. Тыныс алуы. Көбеюі және дамуы. Биоценоздардағы рөлі және практикалық маңызы;

3. «Қосжақтаулы ұлулар класы» (1 сағат). Айқұлақ және мидиялар. Олардың мекен орталары. Құрылыс ерекшеліктері. Қозғалуы. Қоректенуі. Тыныс алуы. Көбеюі. Биоценоздағы рөлі және практикалық маңызы;

4. «Басаяқты ұлулар класы» (1 сағат). Сегізаяқтар, кальмар, каракатица. Олардың құрылыс ерекшеліктері. Қозғалуы, Қоректенуі. Мінез-құлығы. Биоценоздағы рөлі және практикалық маңызы. Зертханалық жұмыс: «Ұлулардың сыртқы құрылысын зерттеп білу және салыстыру», «Тоспаұлудың (немесе жүзім ұлуының) қозғалу ерекшелігін, сыртқы тітіркендіргіштерге жауап қайтару реакциясын бақылау», «Бақалшағының пішінін, оның сыртқы және ішкі қабаттарының құрылысын қарап зерттеу», «Әртүрлі тұщы су және теңіз ұлуларының бақалшақтарын салыстырып зерттеу».

28. «Буынаяқтылар типі» (14 сағат):

1. Буынаяқтылар типінің жалпы сипаттамасы. Буынтаяқтылардың буылтық құрттармен ұқсастығы және айырмашылығы.

2. «Шаянтәрізділер класы» ( 4 сағат). Класс өкілдерінің жалпы сипаттамасы. Өзен шаяны. Мекен ортасы және тіршілігі. Құрылыс ерекшелігі. Қоректенуі. Тыныс алуы. Көбеюі. Басқа шаянтәрізділер. Шаянтәрізділердің табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы;

3. «Өрмекшітәрізділер класы» (4 сағат). Өрмекшітәрізділердің жалпы сипаттамасы және көптүрлілігі. Өрмекшінің сыртқы құрылысы. Мекен ортасы, тіршілік ету ерекшеліктері және мінез -құлығы. Өрмектіңқұрылысы мен рөлі. Өрмекшілердің биогеоценоздардағы рөлі. Кенелер. Мекен ортасы паразиттік тіршілік етуі. Сыртқы құрылысындағы және мінез-құлығындағы ерекшеліктері. Кенелердің ауру қоздырғыштарын тасымалдауы. Кенелер жұқтыратын энцефалит ауруы. Кенелерден қорғану шаралары. Кенелердің табиғаттағы және адам өміріндегі рөлі;

4. «Бунақденелілер класы» (6 сағат). Класс өкілдерінің жалпы сипаттамасы. Бунақденелілердің көптүрлілігі. Олардың сыртқы құрылысының ерекшеліктері (мысалы зауза қоңызының немесе бөлме шыбынының, тағы басқа). Қозғалуы. Қоректенуі. Тыныс алуы. Бунақденелілердің көбеюі және дамуы. Даму типтері. Шала түрленіп дамитын бунақденелілердің негізгі отрядтары: тікқанаттылар, теңқанаттылар және қандалалар. Толық түрленіп дамитын бунақденелілердің негізгі отрядтары: көбелектер, инеліктер, қатқылқанаттылар (қоңыздар), қосқанаттылар, жарғаққанаттылар. Осы отрядтардың бірқатар өкілдері орман және ауылшаруашылығы өсімдіктерінің зиянкестері. Бунақденелілерді қолға үйрету, мысалы тұт және емен жібек көбелектері.Бунақденелілер - адам ауруларын тасымалдаушылар. Ауру тасымалдаушылармен күресу. Аралар мен құмырсқалар - қоғамдасып тіршілік ететін бунақденелілер. Олардың тіршілігі мен отбасын құру ерекшеліктері. Мінез-құлықтары. Түйсігі (инстинкт). Аралардың және басқа жарғаққанаттылардың табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы. Бунақденелілердің шөпқоректі, жыртқыш, паразиттік өкілдері. Олардың биоценоздық және практикалық маңызы. Зиянкес бунақденелілермен күресудің биологиялық әдісі. Бунақденелілерді қорғау. Зертханалық жұмыстар: «Бөлме шыбынының сыртқы құрылысы». «Жеміс шыбыны дрозофиланың дернәсілін және ересек дарағын қарап, оның құрылыс ерекшеліктеріне назар аудару». «Бау және бақша зиянкестерінің жинақтамасын зерттеп қарау». «Зиянкес бунақденелілерді ажырата білу».

29. «Желілілер типі» (28 сағат):

1. Желілілер типіне қысқаша сипаттама;

2. «Бассүйексіздер тип тармағы» (1 сағат). Қандауырша - бассүйексіздер тип тармағының өкілі. Мекен ортасы және құрылыс ерекшеліктері. Қандауыршаның табиғаттағы рөлі және практикалық маңызы;

3. «Балықтар класс үсті» ( 5 сағат). Балықтарға жалпы сипаттама. Шеміршекті балықтар класы. Сүйекті балықтар класы. Сүйекті балықтардың құрылысындағы ерекшеліктер. Сыртқы құрылысы. Дене бөліктері мен жамылғысы. Балықтардың қозғалуында жүзбеқанаттардың рөлі. Сезім мүшелерінің орналасуы және маңызы. Сүйекті балықтың ішкі құрылысы: тірек - қимыл, жүйке, асқорыту, тыныс алу, қан айналым және зәр шығару жүйелері. Торсылдағы және оның маңызы. Балықтардың көбеюі және дамуы. Мінез-құлық ерекшеліктері. Өрістеуі (миграция) өсімталдығы және ұрпақтарына қамқорлық жасауы. Балықтарда түйсіктің (инстинкт) байқалуы. Популяция туралы түсінік. Шеміршекті балықтар класы: акулалар, скаттар. Шеміршекті балықтардың көптүрлілігі. Бекірелер. Бекірелердің маңызы және оларды қайта көбейтіп қалпына келтіру шаралары.Қостынысты балықтар. Саусаққанатты балықтар, олардың құрылықтың омыртқалы жанауарлардың шығу тегіндегі маңызы. Балықтардың түрлі тіршілік орта жағдайларына бейімділіктері. Балықтардың кәсіптік маңызы. Кәсіптік балықтардың негізгі топтары: майшабақтар, сетінектер (трескалар), көзауықтар (камбалалар), тұқы балықтар (карптар) және тағы басқалар. Балықтар байлығын үнемді пайдалану, оларды қорғау және көбейту. Балықөсіру зауыттары және олардың маңызы. Тоған шаруашылығы. Сазан және оның қолға үйретілген формасы - тұқы балық (карп). Тоған шаруашылығында өсірілетін балықтардың басқа да түрлері. Балықтарды жерсіндіру. Жерсіндірудің биологиялық және шаруашылықтық негіздемесі. Аквариумдық балықшаруашылығы. Зертханалық жұмыс: «Сулы ортадағы тірі балықтарды бақылау», «Олардың сыртқы құрылысына назар аударып зерттеу», «Қабыршақтарындағы дөңгелектеу келген сызықтарға қарап балықтың жасын анықтау», «Балықтың қаңқасын қарап зерттеу», «Балықтың ішкі құрылысына қарап мүшелерін анықтап табу, олардың орналасуына назар аудару»;

4. «Қосмекенділер класы» (3 сағат). Қосмекенділерге жалпы сипаттама. Бақаның сыртқы және ішкі құрылысы. Оның қосмекенді тіршілігі. Қоректенуі. Қосмекенділер тіршілігінің жылдық циклы. Қыстақтары. Бақалардың көбейуі және дамуы. Қосмекенділердің түрөзгерістері. Дернәсілдерінің балықтарға ұқсастығы. Қосмекенділердің көптүрлілігі. Құйрықты (тритон, саламандра) және құйрықсыз (құрбақа, көл бақасы, шұбар бақа, тоған бақасы) қосмекенділер. Қосмекенділердің табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы. Қосмекенділерді қорғау. Өліп біткен қосмекенділер және олардың ертедегі саусаққанатты балықтардан пайда болуы. Зертханалық жұмыс: «Тірі бақаларға бақылау жүргізу». «Бақаның сыртқы құрылысын зерттеп білу. Қаңқасының ерекшелігіне назар аудару». «Даяр ылғал препараттан бақаның ішкі құрылысына қарап мұқият зерттеу»;

5. Жорғалаушылар класы (4 сағат). Жорғалаушылар класына жалпы сипаттама. Құрлықтық-ауалы тіршілік ортасы. Жорғалаушылардың сыртқы және ішкі құрылысының ерекшеліктері (мысалы кесіртке).Құрлықтық-ауалы ортада тіршілік етуге бейімділігі. Қоректенуі және мінез-құлығы. Тіршілігінің жылдық циклы. Көбеюі және дамуы. Жыландар, оның түрлері. Жыландар мен кесірткелердің ұқсастығы және айырмашылықтары. Жыланның ұлы аппараты. Жылан уының әсері. Жыланның шағуынан қорғану және улы жылан шаққан жағдайда көрсетілетін алғашқы көмек. Жорғалаушылардың басқа отрядтары: тасбақалар, қолтырауындар. Жорғалаушылардың табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы. Жорғалаушыларды қорғау. Ертедегі жорғалаушылардың алуантүрлері. Олардың жойылу себептері. Жорғалаушылардың ертедегі қосмекенділерден пайда болуы. Зертханалық жұмыс: «Тірі кесірткенің қозғалысын, басқа да тіршілік әрекеттерін бақылау (улы емес жыландарды немесе тасбақаларды бақылауға болады»). «Олардың сыртқы құрылыстарына назар аударып зерттеу». «Кесіртке мен бақаның қаңқаларын салыстыру». Топсеруен: «Өлкетану мұражайына немесе хайуанаттар бағына барып туған өлкенің алуантүрлі жануарларымен танысу»;

6. Құстар класы (6 сағат). Класстың жалпы сипаттамасы. Құстардың мекен ортасы. Олардың сыртқы және ішкі құрылысының ерекшеліктері. Құстардың ұшуға бейімділігі. Зат алмасу қарқындылығы. Жылықандылығы. Жорғалаушылармен салыстырғанда жүйке жүйесі мен сезім мүшелерінің, мінез-құлығының, дене жашылғысының, ішкі құрылысының күрделенуі. Көбеюі мен дамуы. Ұрпақтарына қамқорлық жасауы. Жылдық тіршілік циклы мен маусымдық құбылыстары. Құстардың қайтуы. Құстардың шығу тегі. Археоптерикс. Құстардың көптүрлілігі. Пингвиндер. Қыртөсті (ұшатын) құстар. Таралуы. Құрылыс ерекшеліктері мен тіршілік орта жағдайларына бейімделуі. Құстардың экологиялық топтары: орман және су қоймалары мен жағалауларының құстары, ашық далалы алқаптардың және ауада ұшып жүріп қоректенетін құстар. Бунақденелілермен, жануартектес азықтармен қоректенетін және жыртқыш құстардың пайдасы. Құстарды қорғау және қолға үйрету. Құстардың биогеоценоздардағы және адам өміріндегі маңызы. Кәсіптік құстар оларды тиімді пайдалану және қорғау. Үй құстары: құстардың шығу тегі және аса маңызды қолтұқымдары, оларды адамның пайдалануы. Зертханалық жұмыс: «Құстардың сыртқы құрылысы». «Қауырсынды жамылғысы, қауырсындарының әртүрлі типтері». «Құстардың қаңқасы, ішкі құрылысы (ылғалды препарат)». «Тауық жұмыртқасының құрылысын зерттеу». Топсеруен: «Орман құстарымен танысу (саябақ, мектеп бағының құстары). Тірі құстардың мінез-құлығын бақылау»;

7. Сүтқоректілер класы немесе Аңдар (9 сағат). Класс өкілдерінің жалпы сипаттамасы. Сүтқоректілердің мекен ортасы. Сыртқы және ішкі құрылыс ерекшеліктері. Жорғалаушылармен салыстырғанда дене жамылғысының, асқорыту,тыныс алу, қан айналым, зәр шығару, жүйке жүйелерінің, сезім мүшелерінің, мінез-құлығының күрделенуі. Көбеюі және дамуы. Ұрпақтарына қамқорлық жасауы. Жылдық тіршілік циклі және маусымдық өзгерістері. Сүтқоректілердің ертедегі жарғалаушылардан пайда болуы. Сүтқоректілердің көптүрлілігі. Жұмыртқасалушылар. Қалталы және ұрықжолдасты сүтқоректілер. Биологиялық ерекшеліктері. Таралу аймақтары және алуантүрлілігі. Ұрықжолдасты сүтқоректілердің аса маңызды отрядтары. Олардың биологиялық ерекшеліктері. Бунақденеқоректілер, қолқанаттылар, кемірушілер, қоянтәрізділер. Жыртқыштар (ит, мысық, аю, сусар тұқымдастары). Ескекаяқтылар. Китәрізділер. Жұптұяқтылар. Тақтұяқтылар. Приматтар. Сүтқоректілердің негізгі экологиялық топтары: ормандарды, ашық далалы алқаптарды, су қоймалары мен олардың жағалауларын, топырақ астында мекендейтін сүтқоректілер. Қолға үйретілген аңдар. Түрлі қолтұқымдары және оларды адамның пайдалануы. Олардың жабайы ата-тектерден шығуы. Сүтқоректілердің маңызы. Олардың табиғаттағы және антропогендік ландшафттардағы сан мөлшерінің реттелуі. Кәсіптік аңдар және кәсіпшілік. Аңдарды жерсіндіру. Сүтқоректілерді тиімді пайдалану және қорғау. Зертханалық жұмыс: «Аңдардың тіршілігін бақылау». «Сыртқы құрылысын, қаңқасының құрылыс ерекшелігін зерттеп білу». «Даяр ылғал препараттардан ішкі құрылысын қарап танысу». Ескерту: (Зертханалық жұмыстарды орындауға қажетті құрал-жабдықтар болмаған жағдайда оларды көрсетілімдермен немесе электрондық нұсқалармен алмастыруға болады). Топсеруен: «Қолға үйретілген және жабайы аңдар тақырыбы бойынша өлкелік мұражайға немесе хайуанаттар бағына бару».

30. Жерде жануарлар дүниесiнiң дамуы (1 сағат). Жануарлар дүниесінің тарихи дамуы. Жерде жануарлар дүниесі тарихи дамуының дәлелдемелері. Эволюция туралы түсінік. Жануарлар дүниесінің алуантүрлілігі тірі табиғат эволюциясының нәтижесі екендігі. Биологиялық әртүрлілік табиғат пен қоғамның тұрақты дамуының негізі екендігі.

31. Табиғи бiрлестiктер (1 сағат). Биогеоценоздар, агроценоздар және экожүйелер туралы түсінік. Жануарлардың табиғи бірлестіктердегі орны және рөлі. Табиғи бірлестіктердің трофикалық байланыстары. Қоректік тізбектер. Экологиялық (қуыстар) орындар. Жануарлардың табиғаттағы сан мөлшері және оның ауытқуының себептері. Агроценоздардағы жануарлар сан мөлшерінің ауытқуы. Топсеруен: «Табиғи бірлестіктердегі көктемгі тіршілік». «Сулы ортаның табиғи бірлестіктеріндегі көктемгі құбылыстар».

32. Қорытынды (1 сағат). Жануарлар дүниесі организмдердің, популяциялар мен түрлердің және бірлестіктердің көптүрлілігінің көрінісі. Тірі табиғаттың құрылым деңгейлері. Жануарлар дүниесін орынды және тиімді пайдалау, қорғау. Біздің ғаламшарымыздағы жануарлар дүниесінің көптүрлілігін сақтауда адам және қоғамның рөлі.

4. Оқу пәнінің 8-сыныптағы базалық білім мазмұны

33. 8 -сыныпқа арналған биология пәнінің базалық білім мазмұны келесі тараулардан тұрады:

1. «Кіріспе» (1 сағат). Адам туралы ғылымдар: анатомия, физиология, және гигиена. Өз денсаулығы мен айналысындағы адамдардың денсаулығын сақтау үшін адам организмінің құрылысы мен қызметінің білімдері туралы ғылымдардың қалыптасуына ғалымдардың үлес қосуы. Салауатты өмір салты туралы түсінік. Адамның биоәлеуметтік табиғаты;

2. «Адам биологиялық түр ретінде. Адам организміне жалпы шолу» (8 сағат). Ішкі мүшелердің топографиясы. Жасуша және оның құрылысы: ядро және цитоплазма, хромосомалар және гендер. Жасушалық мембрана. Жасушаның органоидтары: эндоплазмалық тор, рибосомалар, митохондриялар, лизосомалар, жасуша орталығы. Жасушаның химиялық құрамы: су, минералды тұздар. Органикалық заттар: нәруыздар, майлар, көмірсулар, нуклеин қышқылдары. Жасушалардың тіршілігі. Рибосомалардағы биосинтез процестері, органикалық заттардың энергия бөле отырып жүретін биологиялық тотығу процестері және олардың митохондрияларда аяқталуы. Жасушалардың бөлінуі, олардың өсуі мен дамуы, мамандануы. Тітіркенгіштік және қозғыштық қасиеттері. Адамның негізгі ұлпалары: эпителий, дәнекер, бұлшық, ет, жүйке. Зертханалық жұмыс «Эпителий, дәнекер, бұлшық ет және жүйке ұлпаларын микроскоп астында қарау, немесе «Ұлпалардың құрылысы» атты электрондық нұсқаны көріп танысу»;

3. «Адам организмінде мүшелер жүйесінің қызмет бірлігі. Мүшелер жүйесі қызметінің гуморальдық реттелуі» (3сағат). Ішкі және сыртқы секреция, аралас секреция бездері. Эндокриндік жүйе. Гормондардың қасиеттері, олардың организм дамуының түрлі кезеңдерінде мүшелер жұмысын реттеудегі маңызы. Бүйрек үсті бездерінің гормондары: адреналин, норадреналин. Олардың қан тамырларына, жүректің жұмысына, бауырға әсері. Зат алмасудағы, организмнің өсуі мен дамуындағы гормондардың рөлі. Гипофиздің жүйке жүйесімен байланысы. Өсу гормоны. Гипофиздік ергежейлілер мен алыптар. Қалқанша без, оның гормонының зат алмасуға, өсу мен дамуға әсері. Тағамдық заттарда йодтың жеткіліксіздігіне байланысты қалыптасатын қалқанша без аурулары. Қалқанша бездің қызметі жеткіліксіз болып төмендеген жағдайда: жас балаларда кретинизм, ал ересек адамдарда шырыштық немесе сілемейлі ісік ауруы қалыптасады. Қалқанша без қызметінің шамадан тыс жоғарылауы базедов ауруына себепші болады. Қазақстанда қалқанша без ауруларының алдын алу мақсатында топырақ пен судағы йодтың мөлшері жеткіліксіз аудандарда бұл жағдайдың қатаң есепке алынуы. Бүйрек үсті бездері, гипофиз және қалқанша без гормондарының жыныстықжетілуді реттеудегі рөлі. Жыныс бездерінің дамып жетілуі және олар бөліп шығаратын гормондардың екінші реттік жыныс белгілерінің қалыптасуына әсері. Ұйқыбез бөліп шығаратын инсулин гормонының қандағы глюкоза мөлшерін реттеудегі рөлі. Ұйқыбез қызметінің төмендеуінен болатын қантты диабет ауруының қалыптасуы. Көрсетілім. «Суы мен топырақ құрамында йод жетіспейтін аймақта тұратын, қалқанша бездері ұлғайған бірнеше әйелдің портреттерін көрсету (Рубенс бойынша)»;

4. «Жүйке жүйесі» (5 сағат). Жүйке жүйесінің маңызы, оның құрылысы мен қызметі. Нейронның құрылысы: нейрон денесі, дендриттер, аксон, рецептор, синапс. Қозу және тежелу органимзді реттеуге қажетті жағдайлар екендігі. Синапстар арқылы ақпараттың берілуі. Рефлекс және рефлекстік доға: рецептор және сезімтал, ендірме, қозғалтқыш нейрондар, синапс, жұмыс атқарушы мүшелер. Жүйке жүйесінің орталық және шеткі бөлімдері. Жұлын. Жұлынның ақ және сұр заттары, орталық өзегі. Жұлыннан шығатын жүйкелер. Жұлынның маңызы, оның рефлекстік және өткізгіштік қызметі.Ми. Мидың сұр және ақ заттары. Мидың қыртысы және ядролары, мидан шығатын 12 жұп жүйкелер. Мидың бөлімдері, олардың құрылысы мен қызметі: сопақша ми, көпір, мишық, ортанғы және аралық ми, үлкен ми сыңарлары. Ми бөліктері және үлкен ми сыңарлары қыртысының аймақтары: қимыл-қозғалыс, тері-бұлшық, ет, көру, есту, иіс сезу, дәм сезу. Еркін қозғалысты қамтамасыз етуде маңдай бөлігінің рөлі. Ми қыртысының сөйлеу орталықтары. Вегетативті жүйке жүйесінің симпатикалық және парасимпатикалық бөлімдері, олардың құрылысы мен қызметі.Көрсетілім. Сопақша мидың рефлекстері: көзді жыпылықтату, жұтыну. Мишықтың қызметі: қимылды үйлестіру, тепе-теңдікті сақтау.Зертханалық жұмыс: «Тізе рефлексін зерттеу», «Терінің тітіркенуі кезінде жолақтардың түзілуін бақылау: вегетативті жүйке жүйесінің симпатикалық бөлімінің әсерінен терідегі қан тамырлары тарылып теріде ақ жолақтар көрінеді, ал одан кейін байқалатын қызыл жолақтардың парасимпатикалық бөлімнің әсерінен қан тамырларының кеңеюіне байланысты жүреді», «Көзді жыпылықтату рефлексінің түзілуі және оның тежелуі»;

5. «Сезім мүшелері - анализаторлар» (4 сағат). Сезім мүшелері және анализаторлар туралы түсінік. Анализаторлардың қасиеттері, олардың маңызы және өзара байланысы.Көру мүшесі. Көздің құрылысы мен қызметі. Көру анализаторлары. Түрлі кескін, бейнелерді анықтап ажыратуда үлкен ми сыңарлары қыртысының рөлі, ондағы көру орталығы. Көздің зақымдануы және аурулары. Сығырлық және қырақтылық, олардың алдын алу. Көру гигиенасы. Көз зақымданғанда көрсетілетін алғашқы көмек. Ландшафт экологиясы және көруге жайлы жағдай. Есту мүшесі және есту анализаторы, оның маңызы. Сыртқы, ортаңғы және ішкі құлақтың құрылысы және қызметі. Есту анализаторының бөліктері. Дыбыстарды ажыратып тануда үлкен ми сыңарлары қыртысының рөлі, оңдағы есту орталықтары. Есту гигиенасы. Шумен күресу. Есту мүшелерінің аурулары, олардың алдын алу. Тепе-теңдік мүшелері: вестибула аппараты. Қапшықтар мен жартылай иірім өзегінің құрылысы мен қызметі. Сипап сезу, иіс сезу, дәм сезу мүшелері мен олардың анализаторлары. Бұлшық ет сезімінің рөлі. Анализаторлардың өзара әрекеті. Көрсетілім. «Белгісіз заттардың иісін анықтау тәсілдері». Зертханалық жұмыс:«Көздің нұрлы қабығы мен көзбұршақтың қызметін анықтау, Соқыр дақты табу, Құлақтың есту мүмкіндігін анықтау, Саусақтардың ұшындағы төмпешіктердегі және сыртқы бетіндегі сезімталдықты анықтау»;

6. «Тірек-қимыл жүйесі» (6 сағат). Сүйектер, бүлшық ет, сіңірлер-тірек қиымыл жүйесінің құрамдас бөліктері. Олардың маңызы. Қаңқа сүйектерінің байланысуы. Буындардың құрылысы. Сүйектердің құрамы және құрылысы, олардың пііпіндері мен қызметі. Түтікті сүйектердің ұзарып және жуандап өсуі. Сүйектің ішкі құрылысы: сүекқап, тығыз және кеуекті заттар, түтікті сүйектің қуысы, сүйектің қызыл және сары кемігі, сүйектің қызыл кемігінің қан тұзілудегі рөлі.Қаңқаның негізгі бөлімдері: бассүйек, түлға қаңқасы, иық және жамбас белдеулерінің қаңқасы, қол-аяқ қаңқасы. Омыртқа жотасының бөлімдері. Адам қаңқасының ерекшеліктері. Сіңір созылғанда, буын шыққанда және сүйек сынғанда көрсетілетін алғашқы көмек. Бұлшық ет, бұлшық ет типтері, олардың құрылысы мен маңызы. Адам организміндегі бүлшық еттердің негізгі топтары. Бұлшық еттердің жүмысы. Бұлшық етқозғалысының реттелуі. Бұлшық ет жиырылудың және динамикалық жүмысының энергетикасы. Дене сымбатының бұзылуы мен жалпақтабандылық қалыптасудың алдын алу. Гиподинамияның салдары. Қаңқа мен бұлшық еттің дұрыс қалыптасуына жаттықтырудың әсері. Күнделікті дене еңбегін дұрыс ұйымдастыру: ертеңгілік жаттығулар, дене шынықтыру сабағы, спортпен шүғылдану. Көрсетілім: «Қолын жоғары көтеріп, алақанын жоғары не төмен қаратып қолын айналдырып қозғалыстар жасау арқылы иық белдеуі сүйектерінің атқаратын рөлін өзіндік бақылау. Бұлшық еттердің динамикалық және статикалық жүмыс атқаруы барысында қажуы. Дене бітімінің дұрыстығын және жалпақтабандылықтың анықтау тәсілдерін қолдану. Білекке шендеуіш салу және оны қолда бар заттардың көмегімен бекіту. Модельдік тәжірибе көрсету: бірдей екі бет қағаздың біреуін түтік тәрізді орап, олардың беріктігін салыстыру»; Зертханалық жұмыс: «Кальцийсіздірілген және күйдірілген сүйектің қасиеттерін зерттеу, Омыртқа жотасының иілгіштігін , бұлшық еттер мен сүйектерінң орналасуын анықтау,.Организмнің өсу және даму деңгейін антропометрлік әдіспен анықтау»;

7. «Организмнің ішкі ортасы» (7 сағат). Қан, ұлпа сүйықтығы және лимфа-организм ішкі ортасының құрам бөліктері. Олардың айналымы және байланысы. Қанның құрамы: плазма және формалы элементтер- эритроциттер, тромбоциттер, лейкоциттер. Қанның ұюында тромбоциттердің рөлі. Эритроциттердің оттек пен көмірқышқыл газын тасымалдауы. Гемоглобиннің рөлі. Артериялық және веналық қан. Лейкоциттер, олардың құрылысы мен қызметі. И.И.Мечников, фагоцитоздың ашылуы. Қабыну процестері. Лимфоциттердің қызметі, иммунитет. Иммундық жүйенің мүшелері: қызыл сүйек майы, тимус, лимфа түйіндері. Иммундық реакция. Антигендер және антиденелер. Ауру қоздырғыш микробтар мен вирустардың жұқпалы аурулар дамуындағы рөлі. Э.Дженнер және Л.Пастер. Вакциналар мен емдік сарысулардың ойластырылып шығарылуы. Енжар және белсенді, табиғи және жасанды иммунитет. ЖИТС-тің (жүре пайда болған иммундық тапшылық синдромы ). (СПИД) алдын алу. Қан топтары және қан құю. Зертханалық жұмыс: «Адам қанын микроскоп астында қарап, құрылысымен танысу»;

8. «Жүрек-қан тамырлары жүйесі» (5 сағат). Жүректің құрылысы. Жүрекшелер мен қарыншалардың қызметі. Жүрек қақпақшалары. Жүрек жүмысының кезеңдері. Қан тамырлары: артериялар, капиллярлар, веналар. Веналық қақпақшалары. Қанайналымның үлкен және кіші шеңберлері. Лимфаайналымы. Қанның тамырлардың бойымен қозғалуы. Қанның артериялық қысымы, оны өлшеу тәсілдері; жоғарғы және төменгі артериялық қысым; гипертония және гипотония, олардың себептері. Миокард инфаркті. Жүрек- қантамырлар жүйесінің жүмысын бұзатын экологиялық және әлеуметтік себептер мен жағдайлар. Тамырдың соғуы (пульс). Организмде қанның таралуы. Жүрек және қан тамырлар жүмысының реттелуі. Жүрек жұмысының автоматизмі. Орталық жүйке жүйесінің қатысуымен жүрек жүмысының рефлексті реттелуі. Гуморальдық реттелу. Шамадан тыс бұлшық ет әрекетінің жүрек пен қантамырларына әсері. Жүректі жаттықтырудың маңызы. Жүрек- қантамырлар жүйесі жұмысының сынамалары-адамның өзін-өзі бақылауамалы екендігі. Капиллярлық, веналық және артериялық қан кетуде көрсетілетін алғашқы көмек. Аяқ-қол қан тамырлары зақымданған кезде жгутты пайдаланып көмек көрсету. Мүрыннан қан кеткенде көрсетілетін алғашқы көмек. Көрсетілім: «Сфигмоманометр және фонендоскоптың көмегімен артериялық қысымды өлшеу; бұрауышты пайдаланудың тәсілдері». Зертханалық жүмыс: «Жарақаттанған саусақты қатты қысып байлау себепті веналық қақпақшалар жабылып, қолды төмен түсіргенде саусақтың веналық қан тамырларында қан айналым тоқтайды. Тамырдың соғуын қолдың білезігінен кәрі жілік артериясын саусақпен басып өлшейді; Жүрек қан-тамырлар жүмысын тексеру үшін адамды 20 рет отырғызып-түрғызудың алдындағы және одан кейінгі тамыр соққыларын салыстырып анықтайды»;

9. «Тыныс алу» (3 сағат). Тыныс алудың маңызы. Тыныс алу мүшелері: ауа тасымалдайтын жолдар және өкпе. Мұрын қуысында ауаның тазаруы және жылынуы. Аңқа, жұтқыншақ, көмекей (көмей). Дыбыс сіңірлері, олардың дыбыс шығарудағы және сөйлеудегі рөлі. Кеңірдек және негізі бронхылар. Өкпенің құрылысы: өкпеқап, бронх ағашы, өкпе көпіршіктері (альвеолалар). Өкпедегі және ұлпалардағы газ алмасу. Тыныс алу қозғалыстары.Тыныс алу қозғалыстарының реттелуі. Сопақша мидағы тыныс алу орталығының рөлі. Тыныс алу орталығының жұмысына үлкен ми сыңарларының әсері. Қорғаныш рефлекстері: жөтелу және түшкіру. Тыныс алудың гуморальдық реттелуі: қан құрамындағы көмірқышқыл газы мөлшерінің тыныс алу орталығына әсері. Тыныс алу мүшелерінің аурулары: тұмау, өкпе туберкулезі - ауа арқылы берілетін аурулар. Кох таяқшасы - туберкулёздің қоздырушысы. Өкпенің қатерлі ісігі. Флюорография - өкпе ауруларын ең алғашқы кезеңдерінде диагностикалау жолы. Тыныс алу гигиенасы. Адам денсаулығына таза ауаныңмаңызы. Химиялық заттармен, бактериялар жәневирустармен ластанған ауаның әсеріне тыныс алумүшелерінің тез шалдыққыштығы. Аллергия. Атмосфералық ауаны ластанудан қорғау. Ауақұрамындағы зиянды заттар концентраңиясының шегі туралы түсінік. Темекі шегу қауіп-қатердің факторы екендігі. Шаң-тозаңмен күрес. Өкпенің тіршілік сиымдылығы, оның өлшемі. Тыныс алу гимнастикасы. Тыныс алу мүшелері зақымданған жағдайда: ауа тасымалдау жолдарына бөгде заттардың енуі, суға кету, түншығу, топырақ астында қалу кезінде көрсетілетін алғашқы көмек. Жасанды тыныс алдыру және жүрекке тікелей емес массаж жасау. Көрсетілім: «Тыныс алу және тыныс шығару кезінде көкірек қуысының (кеуденің) сыртқы шеңберін өлшеп салыстыру». Сарамандық жұмыс. «Тыныс алу тоқтап қалған кезде алғашқы көмек көрсету»;

10. «Ас қорыту» (6 сағат). Тамақтанудың маңызы. Тағамдық өнімдер және қоректік заттар: нәруыздар, майлар, көмірсулар, витаминдер, су, минералды тұздар. Тағам-денсаулықтың ас маңызды экологиялық факторы. Тағамдық өнімдердің экологиялық тазалығы. Ас қорытудың маңызы. Ас қорыту жүйесі: ас қорыту жолы (ауыз қуысы, жұтқыншақ, өңеш, асқазан, ішек), ас қорыту бездері (сілекей бездері, асқазан бездері, үйқыбез, бауыр, ішек бездері). Астың ауыз қуысында қорытылуы. Тістің құрылысы мен қызметі, сүт тістердің тұрақты тістермен алмасуы. Тістің күтімі. Астын корытылуында сілекейдің маңызы. Жұту. Бөбешік пен тілшенің қызметі-жұтылған тамақтың тыныс жолына түсуіне мүмкіндік бермейді. Жұтқыншақ бадамша бездері, олардың қызметі. Астың асқазанда қорытылуы. Асқазан сөлі ферменттерінің нэруыздарға әсері. Ұйқыбез сөлі мен бауырдан бөлінетін өттің әрекетінен астың ұлтабарда қорытылуы. Ішек сөлінің ас қорытылуға әсері. Тағамның құрамындағы нәруыздардың аминқышқылдарына дейін, майлардың глицерин мен май қышқылына, ал көмірсулардың глюкоза молекулаларынадейін толық қорытылуы. Астың сіңірілуі. Аш ішек бүрлерінің құрылысы мен қызметі. Ас қорытуда тоқ ішектің рөлі. Ас қорытудың реттелуі. Ашығу және тамаққа тою. Шартсыз және шартты сілекей бөліну рефлекстері. Олардың тежелуі. Тамақтану және денсаулық. Ас қорыту мүшелерінің жұқпалы аурулары: тырысқақ,дизентерияжәне басқа ауру қоздырғыштары, осы аурулардың тасымалдаушылары. Алдын алу шаралары: шыбындармен, тарақандармен күресу, жеке бастың гигиенасын сақтау. Паразиттік құрттар туғызатын аурулардың алдын алу. Тағамнан улану, алғашқы көмек көрсету шаралары. Тағамдық өнімдерді сақтау және пайдалану ережелері. Көрсетілім: «Үстіңгі және астыңғы жақ сүйектерінің бассүйекке байланысу ерекшелігі. Асқазан сөлінің нәруыздарға әсерін тәжірибе жүргізіп бақылау»; Зертханалық жұмыс. «Қайнатылған крахмалға сілекейдің әсерін байқау»;

11. «Зат алмасу және энергия айналымы» (3 сағат). Организм құрылымын қалпына келтіру, олардың өсуі мен энергия жинақтауы үшін қоректік заттардың маңызы. Тамақтанудың мөлшері және оның организмін энергия жұмсау шамасына байланысы. Негізгі және жалпы алмасу. Қоректік заттардың энергия сыйымдылығы. Адамның жасына, жынысына, дене еңбегінің белсенділігіне байланысты тамақтану мөлшерін анықтау. Витаминдер, олардың ферменттермен және басқа биологиялық белсенді заттармен байланысы. Витаминдердің болмауы (авитаминоз), жеткіліксіздігі (гиповитаминоз) немесе артық мөлшерде (гипервитаминоз) болуы. А витамині болмаса ақшам соқыр ауруы, В₁ витамині болмаса -бери-бери ауруы, С витамині болмаса- қырқұлақ (цинга), ал Д витамині болмаған жағдайда мешел (рахит) ауруы дамиды. Бұл аталған витаминдердің гиповитаминозы. Тағам құрамындағы витаминдерді сақтау. Витаминдер- антиоксиданттер. Майда және суда еритін витаминдер. Көрсетілім. Витаминдік препараттар. Зертханалық жұмыс: «Тамыр соғуының санына сәйкес шамамен энергия жұмсау мөлшерін анықтау. Тамақтану мөлшерін анықтау, тамақ рационын құру»;

12. «Зәр шығару» (2 сағат). Ыдырау өнімдерін өкпе, бүйрек, тер бездері арқылы сыртқа шығару оның маңызы. Зәр шығару мүшелері: бүйрек, несеп ағар, қуық, зәр шығару өзегі. Бүйректің құрылысы. Нефрондар, олардың құрылысы. Бүйректің қыртысты және ми қабаттары, бүйрек пирамидалары, зәр түзілу. Организм ішкі ортасының тұрақтылығын сақтауда бүйректің рөлі: ыдырау өнімдерінің сыртқа шығарылуы, ішек бүрлері арқылы сіңірілген заттардың қайта сүзілуі. Бүйрек жұмысының реттелуі.Бүйрек ауруларының алдын алу. Өрлеме және төмен түсетін инфекциялар. Тамақтану режімін бұзу немесе экологиялық ластанған су мен тағамдық өнімдерді пайдалану бүйрек ауруларының себебі екендігі.Ішімдіктің зияны. Су мен минералды заттардың организм үшін маңызы. Су ішу режімі. Көрсетулер. Сүтқоректі жануардың бүйрегі (ылғал препарат), оның құрылысы. Табиғи су көздерінде органикалық заттарды анықтау (йодты түссіздендіру арқылы). Зертханалық жұмыс: «Еріген қар суының мөлдірлігін анықтау арқылы оның ластану дәрежесін бағалау»;

13. «Тері және жылу реттелу» (2 сағат). Терінің тосқауылдық (барьер), қорғаныштық рөлі. Терінің құрылысы: эпидермис, нағыз тері (дерма), майлы шел қабаты (гиподерма). Тер және май бездері, терінің қан тамырлары, рецепторлары, олардың қызметі. Тері туындылары: шаш және тырнақтар. Терінің типтері: майлы, құрғақ және қалыпты тері. Тері күтімі. Тері жамылғысының жарақаттануы, диетаның бұзылуы, гормональдық реттелудің жеткіліксіздігі, аллергендермен жанасу, витаминдердің жетіспеуі тері ауруларының себебі екендігі. Терінің күюі және үсуі кезінде көрсетілетін алғашқы көмек. Паразиттік саңырауқұлақтар тудыратын тері аурулары. Қотыр кенесі-қышыма қотыр ауруының қоздырғышы. Жылу реттелуде терінің рөлі. Адамның суық және ыстық климатқа бейімделуі. Шынығу. Жылу өту және күн өту кезінде көрсетілетін алғашқы көмек. Жылутүзілу және жылуберудің реттелуі арқылы дене температурасының тұрақты сақталуы. Терінің және киімнің гигиенасы. Көрсетілімдер: «Жылуреттегіш көрсеткіші мен бақылау лампысы бар электр үтігін мысалға алып жылуреттелуді түсіндіру». Зертханалық жұмыс: «Қолдың алақанын және сыртқы бетін ұлғайтқыш әйнекпен (лупа) қарап зерттеу. Терінің терморецепторларын (суық және жылу), жанасу рецепторларын табу. Майлық қағаздың көмегімен беттің түрлі учаскелеріндегі терінің майлылығын анықтау»;

14. «Организмнің жеке дамуы» (4 сағат). Адамның жыныс және жас ерекшеліктері. Болашақ нәрестенің жынысы. Жыныс хромосомалары. Адамның дамып жетілуінде биологиялық және әлеуметтік факторлардың рөлі. Аналық жыныс жүйесі. Жұмыртқа жасушасының дамуы. Етеккір кезеңдері: овуляция, менструация. Аталық жыныс жүйесі: Сперматогенез. Поллюциялар. Бозбалалар мен бойжеткен қыздардың жыныстық жетілуі. Биологиялық және әлеуметтік жетілу. Жөнсіз ерте некелесу, түсік тастау қауіптілігі, бедеулік, олардың жалпы биологиялық және әлеуметтік маңызы. Отбасын құруды жоспарлау. Ана мен баланы қорғау. Ұрықтану. Жүктілік. Ұрықтық дамудың алғашқы кезеңдері. Іштегі нәрестенің қалыптасуы және дамуы. Ананың босануы. Жаңа туған нәрестенің күтімі, оның өсіп, жетілуі. Дене бітімінің өзгеруі. Өсу және даму динамикасы. Адам өмірінің кезеңдері, оның биологиялық және күнтізбелік жасы. Тұқым қуалайтын және туа біткен аурулар. Жыныстық жолмен берілетін аурулар: ЖИТС, мерез, гонорея. Темекі шегудің, ішімдіктің, есірткінің организмге зияны. Іштегі баланың ішімдік синдромы. Адам өмірінің түрлі кезеңдеріндегі денсаулығы мен еңбек етуге қабілеттілігі. Қарттарға қамқорлық жасау - әр азаматтың жалпыадамзаттық борышы және мемлекеттің міндеті;

15. «Мінез-құлық және психика» (7 сағат):

мінез құлықтың туа біткен түрлері: шартсыз рефлекстер, инстинктер. Мінез-құлықтың жүре пайда болған түрлері: шартты рефлекстер, динамикалық стереотип, ақылды іс-әрекет. Ми қызметінің заңдылықтары. Шартсыз және шартты тежелу. Жүйке орталықтарында қозу мен тежелудің өзара алмасу заңдылығы -индукция құбылысы. Биологиялық ырғақтар. Ұйқы және оның маңызы. Ұйқының кезеңдері. Баяу ұйқы, тез ұйқы. Түс көру. Адамның жоғары жүйке әрекетінің ерекшеліктері. Сөз, сана, еңбек әрекеті. Адамның қоршаған ортаға тәуелділігін жеңуі және оның салыстырмалылығы. Адамның іс-әрекеті -аса маңызды экологиялық фактор. Оның табиғи ортаға әсерінің нәтижелері. Қоршаған ортаны қорғау -Жер бетінде тіршілікті сақтап қалудың ең маңызды шарты. Еңбек пен мәдениет -адамзаттың негізгі жетістіктері. Адамның танымдық әрекеттері:

түйсіну, сезіну, есте сақтау, елестету, ойлау. Жігерлік процестер: қажеттілікті сезіну, мақсат қою және әрекет ету тәсілін таңдау, ойын іске асыру, нәтижелерін сараптап бағалау және оларды түзету. Еріктің сапасы. Сезім (эмоция): сезімталдық реакциялар (күлкі, жылау), сезімталдық жай-күйі (көңіл-күй, есеңгіреу, жабығу) сезімталдық қарым-қатынас (сезіну), олардың туындауы, дамуы, сөнуі, ауыстырылуы. Зейін:

еріксіз және ерікті. Зейіннің ауытқуы. Ұмытшақтық және жинақылық. Зейіннің алмасуы. Жұмысқа қабілеттілік: жұмысты игеріп алу, жұмысқа қабілеттіліктің оңтайлы кезеңі,әлсіреу кезеңі. Күн тәртібі. Тұлға және оның қабылеттілігі: тұлғаның қалыптасуы, қажырлылық, мінез, қызығушылық, бейімділік. Мамандық таңдау. Адам және оның биосферадағы орны. Әлеуметтабиғи экожүйе, агросфера;

көрсетілім: «Адамның шартсыз рефлекстері. Сөзбен бекіту арқылы адамда шартты рефлекс қалыптастыру. Тест жүргізу арқылы байқағыштық, зейін, есте сақтау, ойлаудың консерватизмін тексеру».

34.Уақыт қоры 2 сағат.

5. Оқу пәнінің 9-сыныптағы базалық білім мазмұны

35. 9 -сыныпқа арналған биология пәнінің базалық білім мазмұны келесі бөлімдер мен тараулардан тұрады.

36. «Биологияға кіріспе» (1 сағат). «Жалпы биология негіздері» пәнінің жаратылыстану-ғылыми пәндер жүйесіндегі орны. «Жалпы биология негіздері»-нің мақсаты мен міндеттері. Жалпы биология биологиялық заңдылықтарды зерттейтін және диалектико-материалистік көзқарастарды қолдайтын ғылым салаларының бірі. Тіршілік әлемінің көптүрлілігі. Тірі материяның құрылым деңгейлері. Бүкіл тірі табиғатты түсініп білудегі пәнінің маңызы. Топсеруен. Тіршілік әлемінің көптүрлілігімен танысу мақсатында табиғатқа топсеруен жасау.

37.Жасуша- тіршіліктің бірлігі (14 сағат):

1. «Жасушаның химиялық құрамы» (5 сағат). Цитология пәні және міндеттері. Зерттеу әдістері және олардың басқа биологиялық ғылым салалары, медицина, ауыл шаруашылығы өндірісі үшін маңызы. Жасушаның ашылу тарихы. Жасушалық теория - ХІХ ғасырдың ең үлкен жаңалығы. Жасушалық теорияның негізгі қағидалары. Жасуша барлық тірі организмдердің құрылымдық-функциялық бірлігі. Тірі материя химиялық құрамының бірлігі. Өсімдіктер, жануарлар, саңырауқұлақтар мен бактерия жасушаларының химиялық құрамы. Химиялық элементтер, су және басқа бейорганикалық қосылыстар, олардың жасуша тіршілігіндегі рөлі. Органикалық заттар: көмірсулар, нәруыздар, нуклеин қышқылдары, АТФ, липидтер, олардың элементарлық құрылысы, жасушадағы рөлі. Ферменттер, тіршілік процестерін реттеудегі олардың рөлі. Зертханалық жұмыс: «Тірі ұлпаларда ферменттердің катализдік белсенділігі»;

2. «Жасушаның құрылымы мен қызметі» (3 сағат). Жасушалық құрылымдар: цитоплазмалық мембрана, цитоплазма. Эндоплазмалық тор, гольджи жиынтығы және лизосомалар, митохондриялар пластидтер, қозғалу органоидтері, олардың құрылысы мен атқаратын қызметтері; жасушалық қосындылар. Ядро, оның құрылысы және қызметі. Ядроның жетекші рөлі. Прокариоттық және эукариоттық жасушалар, олардың құрылыс ерекшеліктері. Зертханалық жұмыс: «Пияз қабықшасының жасушасындағы плазмолиз және деплазмолиз». «Өсімдік, жануар және бактерия жасушаларының құрылысы».Олардың құрылысындағы айырмашылықтарды табу;

3. «Жасушаның энергиямен қамтамасыз етілуі» (2 сағат). Биологиялық жүйелердегі зат алмасу және өздігінен реттелу. Фотосинтез - күн энергиясының органикалық заттар энергиясына өзгеруі. Биологиялық «аккумуляторларда» жарық энергиясының қорлануы. Фотосинтездің жарық және қараңғылық сатылары. Судың фотолизі. Органикалық заттардың тотығуы есебінен жасушаның энергиямен қамтамасыз етілуі. Биологиялық тотығу және жану. Анаэробтық гликолиз. Аэробтық гликолиз - оттектің қатысуымен биологиялық тотығу. Электронды тасымалдау тізбегі. Тотықтыра фосфорлану. Митохондриялар - жасушаның энергиялық стансасы. Жасушаның энергиямен қамтамасыз етілуі тарауы бойынша алған білімді қорыту және жүйелеу;

4. «Тұқым қуалау ақпараты және оның жасушада жүзеге асырылуы (4 сағат). Генетикалық ақпарат. Н.К. Кольцов.ДНҚ - нәруыз синтезделу үшін матрица (қалып) болып табылады. ДНҚ-ның екі еселенуі (редупликациясы). ДНҚ тізбегіне сәйкес ақпараттың РНҚ-ның түзілуі. Генетикалық код. Генетикалық кодтың қасиеттері. Нәруыздың синтезі. Транскрипцияның реттелуі. Гендік және жасушалық инженерия. Бактерияларда транскрипция мен трансляцияның реттелуі. Бұл процестердің жоғары сатыдағы организмдерде реттелуі.

38. «Организмдердің көбейуі және жеке дамуы» (6 сағат):

1. «Өзін-өзі ұдайы өндіру - тіріге тән жалпылама қасиет» (4 сағат). Митоз жыныссыз көбеюдің негізі екендігі, оның фазалары. Митоздың биологиялық мәні. Организмдердің көбею формалары. Жыныссыз көбеюдің түрлері. Жынысты көбею. Мейоз және биологиялық мәні. Мейоздың фазалары. Сперматогенез. Овогенез. Жануарлар мен гүлді өсімдіктердегі ұрықтану. Ұрықтанудың биологиялық маңызы;

2. «Организмдердің жеке дамуы» (2 сағат). Организмдердің жеке дамуының элементарлық түсінігі. Жасушалардың бөлінуі, өсуі, жіктелуі, органогенез, даму, қартаю, даралардың өлуі. Ұрықтардың ұқсастығы. Организмнің біртұтастығы. Қоршаған орта өзгерістеріне организмнің бейімделу деңгейлері. Өзін-өзі реттеу. Организм дамуының бастапқы кезеңдерінде сыртқы орта жағдайларының әсері. Биологиялық сағат. Анабиоз.

   39. «Генетика және селекция регіздері» (13 cағат):

       1. «Тұқым қуалаушылықтың негізгі заңдылықтары» (5 сағат). Генетиканың қысқаша даму тарихы. Тұқым қуалаушылықтың заңдылықтары. Мендель ашқан белгілердің тұқым қуалау заңдылықтары. Тұқымқуалаушылықты зерттеудің гибриодологиялық әдісі. Моногибридтік будандастыру. Бірінші ұрпақ будандарының біркелкілігі. Басымдылық көрсету заңдылығы. Екінші ұрпақта белгілердің ажырауы. Ажырау заңы. Гомозиготалы және гетерозиготалы даралар. Генотип және фенотип. Аллельді гендер. Талдаушы шағылыстыру. Толық және толық емес доминаттылық. Тәуелсіз тұқым қуалау. Гендердің тіркесіп тұқым қуалауы.Жыныстық генетикалық анықталуы. Жыныспен тіркес тұқым қуалау. Гендердің өзара әрекеттесуі. Цитоплазмалық тұқым қуалаушылық. «Ген - белгі» қатынасы. Генотип біртұтас жүйе екендігі. Хромосомалық (ядролық) және цитоплазмалық тұқымқуалаушылық. Сандық және сапалық белгілердің тұқым қуалауына орта жағдайларының әсері. Реакция нормасы. Жыныс генетикасы. Адамның генетикалық әртүрлілігі. Денсаулықтың генетикалық негіздері. Адамның генетикалық денсаулығына ортаның әсері. Адамның генетикалық аурулары. Сарамандық жұмыс: «Қарапайым генетикалық есептер шығару, Өз ататегіңе шежіре құрастыру»;

       2. «Өзгергіштіктің заңдылықтары» (4 сағат). Модификациялық және тұқым қуалайтын өзгергіштік. Тұқым қуалайтын өзгергіштіктің типтері. Гендік мутациялар. Хромосомалық мутациялар. Геномдық мутациялар. Тұқым қуалайтын өзгергіштіктің гомологтік қатарлар заңы. Мутацияларды экспериментальдық жолмен алу. Адамның тұқым қуалайтын өзгергіштігі. Генетика және медицина. Адамның тұқым қуалаушылығын зерттеу әдістері. Адамның кейбір тұқым қуалайтын ауруларының алдын алу және емдеу. Резус-фактор. Туыстық некенің жағымсыздығы. Медико-генетикалық кеңес беру. Зертханалық жұмыс:«Модификациялық өзгергіштіктің вариациялық қатарын және вариациялық қисық сызығын құрастыру». «Организмдердің өзгергіштігі»;

       3. «Генетика және селекция» (4 сағат). Жануарларды қолға үйрету селекцияның бастапқы кезеңі екендігі. Мәдени өсімдіктердің шығу орталықтары. Жануарларды қолға үйрету аймақтары. Үй жануарларының шығу тегі. Заманауи селекцияның әдістері. Сұрыптау үшін өзгергіштіктің маңызы. Сұрыптау және оның шығармашылық рөлі, тұқым-қуалаушылық сапасын бағалау. Туыстық будандастыру және оның селекциядағы маңызы. Гетерозис, оны ауыл шаруашылығында қолдану. Полиплоидия. Әріден будандастыру. Жасанды мутагенез, оның селекциядағы маңызы. Селекция жетістіктері. Зертханалық жұмыс: «Жергілікті өсімдік іріктемелерінің фенотиптері».

40.«Эволюция» (23 сағат):

1. «Эволюциялық көзқарастардың дамуы. Эволюцияның дәлелдемелері» (4 сағат). Эволюциялық ұғымның шығуы және дамуы. Эволюционизмнің алғышарттары. Ламарктың эволюциялық теориясы. Ч.Дарвин және оның түрлердің пайда болу теориясы. Ч.Дарвиннің эволюциялық теориясының негізгі ұстанымдары. Эволюцияның синтетикалық теориясының шығуы. Эволюцияның дәлелдемелері. Эмбриологиялық дәлелдемелер. Морфологиялық дәлелдемелер. Палеонтологиялық дәлелдемелер. Эволюцияның биогеографиялық дәлелдемелері. Түр. Түрдің критерийлері. Популация. Зертханалық жұмыс: «Әр түрге жататын өсімдіктердің морфологиялық ерекшеліктері»;

2. «Эволюциялық процестің механизмдері» (7 сағат). Өзгергіштіктің эволюциялық процестегі рөлі. Мутациялық өзгергіштік. Үйлесімдік өзгергіштік. Табиғи сұрыпталу-эволюцияның бағыттаушы факторы. Тіршілік үшін күрес. Түрішілік күрес. Түраралық күрес. Сұрыптаудың тиімділігі. Популяциялар ішіндегі табиғи сұрыпталудың формалары. Қозғаушы сұрыптау. Тұрақтандырушы сұрыптау. Гендер дрейфі. Популяциялық толқындар. Оқшаулану. Бейімділік. Қорғаушы рең. Жасырушы рең. Мимикрия (еліктеуші рең). Сақтандырушы рең. Бейімділіктің жетілдірілуі және оның салыстырмалы сипаты. Түртүзілу. Эволюциялық процестің негізгі бағыттары. Эволюция бағыттарының арақатынасы. Зертханалық жұмыс: «Организмдердің мекен ортасына бейімделуі», «Өсімдіктердегі ароморфоздар және бунақденелілердегі идиоадаптациялар»;

3. «Жерде тіршіліктің пайда болуы» (2 сағат). Тіршіліктің пайда болуы туралы көзқарастардың дамуы. Жерде тіршіліктің пайда болуы туралы теориялар Л.Пастердің тәжірибесі. Органикалық молекулалардың абиогендік синтезі. Тіршіліктің пайда болуы жайлы қазіргі көзқарастар. Қазіргі кезде Жерде тіршіліктің пайда болуы мүмкін бе?

4. «Жерде тіршіліктің дамуы» (6 сағат). Криптозойда тіршіліктің дамуы. Архей. Протерозой. Жануарлардың алуантүрлілігінің жоғарылауы. Палеозой заманында тіршіліктің дамуы. Кембрий. Ордовик. Силур. Девон. Тас көмір. Пермь. Мезозой заманында тіршіліктің дамуы. Триас. Юра. Бор. Кайнозой заманында тіршіліктің дамуы. Палеоген. Неоген. Антропоген. Органикалық дүниенің алуантүрлілігі. Жүйелеудің ұстанымдары. Жүйелеудің шығуы. Жасанды және табиғи жүйелер. Организмдерді жіктеу. Тіршіліктің жасушалық емес формалары - вирустар, фагтар. Тіршіліктің жасушалық формалары. Прокариоттар. Эукариоттар;

5. «Адамның шығу тегі» (4 сағат). Адам шығу тегінің дәлелдемелері. Адам мен адам тәрізді маймылдардың ұқсастығы мен айырмашылықтары. Еңбек және адамның пайда болуы. Антропогенездің алғышарттары. Алғашқы адамдар. Ежелгі адамдар. Ертедегі адамдар. Осы заманғы алғашқы адамдар. Адам нәсілдері. Нәсілшілдіктің дәрменсіздігі, керітартпалығы.

41. «Экология негіздері» (11 сағат):

1. «Экожүйелер» (7 сағат). Экология пәні. Ортаның экологиялық факторлары.Биотикалық оптимум. Организмдердің тіршілік ортасына бейімделуі.Әртүрлі түр популяцияларының өзараәрекеттесулері. Бірлестіктер. Экожүйелер. Бірлестіктердегі организмдердің қызмет атқаратын топтары. Экожүйелердің мысалдары. Энергия ағымы және қоректік тізбектер. Экологиялық пирамида. Экожүйелердің өнімдері. Экожүйелердің алмасуы. Адамның әрекетіне байланысты экожүйелердің алмасуы. Агроценоздар. Адамның практикалық әрекетінде экологиялық білімді пайдалану;

2. «Биосфера. Адам әрекетінің биосфераға әсері. Биосфераны қорғау» (4 сағат). Биосфера туралы В.И.Вернадскийдің ілімі. Биосфераның құрамы: тірі зат,түрлік құрамы. Табиғатта көміртек пен азот айналымы. Биосферадағы биохимиялық процесстер. Тірі организмдердің шөгінді жыныстар түзудегі рөлі. Тірі организмдердің топырақ түзудегі рөлі. Адамның биосферадағы рөлі. Ауқымды экологиялық проблемалар. Озон қабатының бұзылуы. Атмосфераның ластануы. Су жүйелерінің ластануы. Ормандардың жойылуы. Топырақтың жағдайлары. Шөлге айналу. Биоәртүрліліктің жойылуы. Энергиялық проблемалар. Қоғам және қоршаған орта. Халық санының артуы. Индустриялық тұтынушылар қоғамы. Халықаралық ынтымақтастық және кедейлікпен күрес. Қазақстанның экологиялық проблемалары. Тұрақты даму.

6. 6-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

42.6-сынып оқушылары:

1) тірі организмдердің жалпы ортақ белгілерін;

2) өсімдік жасушасының құрылысын;

3) өсімдіктер бірлестіктеріне адам әрекетінің әсерін;

4) өсімдік жасушасының құрылысы мен қызметін;

5) өсімдік жасушасының бөлінуін;

6) өсімдіктегі заттардың қозғалысын ,тыныс алуын;

7) өсімдік организмінің көбеюін, өсуін және дамуын;

8) өсімдіктердің тіршілік ортасын;

9) табиғи бірлестіктерді;

10) өсімдіктердің бірлестіктегі тіршілікке бейімділігін;

11) табиғи бірлестіктегі адамның рөлін;

12) бактериялар, саңырауқұлақтар және өсімдік жасушаларының құрылысы мен қызметін;

13) жабықтұқымды өсімдіктердің Тұқымдастарын;

14) бактериялардың, саңырауқұлақтар мен өсімдіктердің және симбоздық (селбесіп) тіршілік ететін организм ретінде қыналардың құрылысы мен тіршілік әрекеттерін;

15) автотрофты және гетеротрофты организмдердің қоректену ерекшеліктерін (сапрофиттердің, паразиттердің,симбионттардың);

16) бактериялардың, саңырауқұлақтардың,өсімдіктердің көбеюі, өсуі және дамуын;

17) вирустар тіршіліктің жасушалы емес формалары екендігін;

18) организмдердің тіршілік орталарын;

19) жасанды бірлестіктерді (агроценоз), жасанды бірлестіктердің өнімділігіндегі адамның рөлінбілуі тиіс:

43. 6-сынып оқушылары:

1) тірі организм ұлпалары мен мүшелерінің құрылысы және қызметінің өзара байланысын;

2) өсімдік организмі мен ортаның өзара байланысын;

3) адам әрекетінің өсімдік түрлерінің көптүрлілігіне, олардың мекен ету ортасына әсерін және осы әрекеттерінің нәтижелерін;

4) өсімдіктер алуантүрлілігінің,табиғи бірлестіктерді қорғаудың биосфера тепе-теңдігін сақтаудағы рөлін;

5) организмнің құрылысы мен қызметінің, организм мен тіршілік ортасының өзара байланысын;

6) биологиялық әртүрліліктің, түрлер саны реттелуінің, табиғи бірлестіктерді қорғаудың биосфера тепе-теңдігін сақтаудағы рөлін;

7) адам әрекетінің өсімдік және жануар түрлерінің көптүрлілігіне , олардың мекен ету ортасына әсерін; ол әрекеттің нәтижесін және мәдени өсімдіктерді шығаруын негіздей алуы тиіс.

44. 6-сынып оқушылары:

1. өсімдік организмдерін;

2. өсімдік жасушаларын, ұлпаларын, мүшелерін;

3. өсімдіктер мен жануарлардың ең көп тараған түрлерін;

4. бактериялар, саңырауқұлақтар, қыналар мен өсімдік организмдерін;

5. өзің тұратын аймақта ең көп таралған өсімдік түрлерін, Тұқымдастың, Кластың, Бөлімнің өсімдіктерін;

6. жеуге жарайтын, улы және зең саңырауқұлақтарын анықтай алуы тиіс:

45. 6-сынып оқушылары:

1. тірі организмдердің жалпы белгілерін;

2. негізгі жүйелік ерекшеліктерді, түрлердің белгілерін, тірі табиғат Дүниелерін, Бөлімдерді және гүлді өсімдіктердің Кластарын, Тұқымдастарын;

3. элементарлық деңгейде өсімдіктер эволюциясының процестерін атай алуы тиіс:

46. 6-сынып оқушылары:

1. өсімдіктер жасушаларының құрылысы мен қызметiн;

2. өсімдіктердің ұлпалары мен мүшелерінiң құрылысы мен қызметiн;

3. прокариоттар мен эукариоттарды, автотрофты және гетеротрофты организмдерді;

4. жабық тұқымды өсімдіктердің Тұқымдастарын, Кластарын;

5. тірі табиғат бөлімдерін салыстыра білуі тиіс.

7. 7-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

47. 7-сынып оқушылары:

1. ірі организмдердің жалпы белгілерін;

2. негізгі жүйелік категорияларды,түрлердің белгілерін, тірі табиғат Дүниелерін, Бөлімдерді, Кластарды, жануарлардың Тұқымдастарын;

3. элементарлық деңгейде жануарлар эволюциясының барысын;

4. эволюция процесінде жануарлардың күрделенуін;

5. табиғи және жасанды бірлестіктерді;

6. жануарлардың оқып танысқан Тұқымдастарының өкілдерін;

7. жануарлардың кең тараған түрлерін және үй жануарларының қолтұқымдарын;

8. гетеротрофты организмдердің қоректену ерекшеліктерін (сарофиттер, паразиттер);

9. жануарлардың көбеюін, өсуін, дамуын;

10. организмдердің тіршілік орталарын;

11. жасанды бірлестіктер (агроценоз), жасанды бірлестіктердің өнімділігіндегі адамның рөлін білуі тиіс.

48. 7-сынып оқушылары:

1. -жануар организмдерінің құрылысы мен қызметінің өзара байланысын және организм мен тіршілік ортасының өзара байланысын;

2. -биологиялық әртүрліліктің рөлін, түрлердің сан мөлшерінің реттелуін, биосферадағы тепе-теңдікті сақтау мақсатында табиғи бірлестіктерді қорғауды;

3. -жануар түрлерінің көптүрлілігіне және олардың тіршілік орталарына адам әрекетінің әсерін, бұл әрекеттің нәтижелерін және үй жануарларының қолтұқымдарын шығаруды негіздей алуы тиіс.

49. 7-сынып оқушылары:

1. өзің тұратын аймақта кең таралған жануарлардың жиі кездесетін түрлерін және әртүрлі Тұқымдас, Класс , Типтің жануарларын;

2. адам ауруларының қоздырғыштары мен тасымалдаушыларын тани алуы тиіс.

50. 7-сынып оқушылары:

1. прокриоттық және эукариоттық, автотрофты және гетеротрофты организмдерді;

2. сүтқоректі жануарлардың Тұқымдастарын, Кластарын;

3. тірі табиғат бөлімдерінсалыстыра білуі тиіс.

8. 8-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

51. 8-сынып оқушылары:

1. адам организмінің құрылыс ерекшеліктерін;

2. денсаулықты сақтау үшін гигиеналық талаптарды;

3. адамның өмір сүру ұзақтығы мен денсаулығына жағымсыз экологиялық факторлардың әсерін;

4. адам денсаулығына зиянды әдет-дағдылардың қауіпті әсері туралы;

5. кемтар ұрпақтың дүниеге келу қатерінің факторларын білуі тиіс.

52. 8-сынып оқушылары:

1. сабаққа даярлануда авторлық ұсыныстарды ескере отырып оқулықтың мазмұнын пайдалануы;

2. сабаққа даярлану кезінде оқулықтағы суреттерді, кестелер, сызбанұсқалармен қосарбеттерін кеңінен пайдалану;

3. зертханалық жұмыстарды орындауда ұлғайтқыш аппаратураны қолдану;

4. денсаулықты сақтау мақсатында жеке бастың және қоғамдық гигиеналық ережелерін сақтау орындай алуы тиіс.

53. 8-сынып оқушылары:

1. мүшелер және мүшелер жүйесінің құрылысы мен қызметінің, организм мен ортаның өзара байланысын;

2. адамның тік жүруі мен еңбек әрекеттерінің нәтижесінде қалыптасқан ерекшеліктерін;

3. адам организмінде тіршілік әрекеттерінің нейрогуморальдық реттелуінің рөлін;

4. жоғары жүйке әрекеттерінің ерекшеліктерін;

5. адам денсаулығына экологиялық және әлеуметтік факторлардың, ақыл-ой және дене еңбегінің, денешынықтыру мен спорттың әсерін;

6. адам организміне және оның ұрпағына алкогольдің және темекі шегудің зиянды әсерін;

7. зиянды әдет дағдыларға әуестенудің (темекі шегу, маскүнемдік, нашақорлық) дене бітімі бұзылудың, жалпақтабандылықтың алдын-алу шараларын;

8. жеке адамның (тұлға) қалыптасуында қоршаған ортаның рөлін;

9. әлеуметтік мәніндегі адамның қалыптасуына қоғамның әсерін;

10. адамның биологиялық табиғатын негіздей алуы тиіс.

9. 9-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

54. 9-сынып оқушылары:

1. жалпы биология пәні және міндеттері;

2. тірі организмдерге тән жалпы белгілер;

3. тіршіліктің құрылым деңгейлері;

4. жасушалық теорияның негізгі қағидалары

5. прокариоттар және эукариоттар жасушаларының құрылысындағы ұқсастықтар мен айырмашылықтар;

6. жасуша тіршілік әрекеттерінің негізгі принциптері

7. органикалық және бейорганикалық заттардың жасушадағы рөлі,

8. жасушаның негізгі бөліну әдістері;

9. жеке дамудың заңдылықтары;

10. генетика пәні және міндеті;

11. өзгергіштік,тұқым қуалаушылық, ген, генотип, мутациялар түсініктерінің маңызы;

12. организмдердің тұқым қуалаушылығында хромосомалардың рөлі;

13. қоршаған ортаның қолайсыз факторларының адамның тұқым қуалаушылығына жағымсыз әсері;

14. тұқым қуалайтын өзгергіштіктің формалары;

15. эволюциялық ілімнің негіздері;

16. организмдердің бейімділігі;

17. түр және оның критерийлері;

18. популяция- түрдің элементарлық құрылымы;

19. экология пәні оның міндеттер, экологиялық факторлар;

20. түр, экожүйе ,биоценоз, биосфера түсініктерінің мәні;

21. экожүйелер қызметінің құрылымы мен принциптері;

22. адам әрекетінің экожүйелерге әсері;

23. қазақ халқының табиғатты қорғаудағы әдет-ғұрыптары мен салт-дәстүрлері;

24. Қазақстанда табиғатты қорғаубілуі тиіс.

55. 9-сынып оқушылары:

1. биология пәні мен оның міндеттерін,негізгі зерттеу әдістерін;

2. биологияның зерттеу обьекттерін;

3. биологияның дамуына айтарлықтай үлес қосқан шетелдік және отандық ғалымдар ,олардың еңбектері;

4. тіріге тән жалпы белгілер;

5. биологияны зерттеу нысандары;

6. биологиялық көп түрліліктің рөлі;

7. биосферадағы ттепе теңдікті сақтау үшін табиғи бірлестіктерді сақтаудың маңызын;

8. табиғи экожүйелерге адам әрекетінің нәтижелері (зиянды әсері);

9. қоршаған ортаның мутагендік факторларының маңызы атай білуі тиіс.

56. 9-сынып оқушылары:

1. организмдер өзгергіштігінің формалары;

2. өсімдіктер мен жануарлардың тіршілік ортасына бейімділігіне мысал келтіре білу тиіс.

57. 9-сынып оқушылары:

1. организмдердің жасушалық құрылысы туралы;

2. органикалық дүниенің бірлігі туралы қортынды жасай білуі тиіс.

10. 6-9 сыныптары оқушыларының тұлғалық деңгейі нәтижелері

58. Оқушылар:

1. жануарлардың құрылысы мен тіршілік әрекеттері туралы білімдерін оларды өсіру және қорғау тәсілдерін негіздеу үшін;

2. жануарлардың құрылысы мен тіршілік әрекеттері туралы білімдерін жұқпалы аурулардың алдын алу жолдарын негіздеу үшін;

3. организм түрлері және табиғи бірлестіктер туралы білімдерін, оларды қорғау шараларын негіздеу үшінбілімін көрсете білуі тиіс.

59.Оқушылар:

1. тірі табиғаттың шығу тегінің бірлігі туралы;

2. органикалық дүниенің туыстығы және бірлігі туралы;

3. жануарлар дүниесінің күрделенуі туралықортынды жасай білуі тиіс.

60. 6-9 сынып оқушылары:

1. жануарлар тіршілігіндегі маусымдық өзгерістерді;

2. жануарлар Тұқымдастарының белгілі өкілдерін зерттеу тәжірибелерінің нәтижелерін;

3. жануарлардың үй жағдайында және табиғи жағдайда өсуі мен дамуын бақылап дағдылану тиіс.

61.Оқушылар:

1. микропрепараттар даярлау және оларды микроскоп астында қарауда;

2. өсімдіктер тіршілігіндегі маусымдық өзгерістерді, адам әрекетінің әсерінен болатын тіршілік ортасындағы өзгерістерді бақылауда;

3. өсімдіктердің тіршілік әрекетін зерттеуге қарапайым тәжірибелер жүргізуде;

4. организмдерге, түрлерге, табиғи бірлестіктерге ұқыптылықпен қарау,

5. оқушының табиғаттағы мінез-құлқы, өзін дұрыс ұстау;

6. оқып танысқан өсімдік тұқымдастары өкілдерінде маусымдық және адам әрекетінің әсерінен болған өзгерістерді бақылау;

7. өсімдік организмдеріне,түрлеріне,мәдени өсімдіктердің іріктемелеріне ұқыптылықпен қарауда;

8. улы саңырауқұлақтармен, өсімдіктермен уланудың алдын-алуда;

9. вирустар және бактериялар тудыратын жұқпалы аурулармен жаппай ауыру кезінде жеке бастың және қоғамдық гигиеналық шаралардың ережелерін сақтаудақабілеттілігін байқатуы тиіс.

62. Оқушылар:

1. зат алмасу процестерінің өзара байланысын;

2. радиацияның,есірткі заттарының адамның тұқым қуалаушылығына жағымсыз әсерінің себептерін;

3. қоршаған ортаның жағымсыз факторларының тірі организмдерге зиянды әсерін;

4. табиғатты,қоршаған ортаны қорғаудың тірі организмдер үшін маңызын;

5. тірі организмдердің тіршілік жағдайларына бейімділігін;

6. қоректік тізбектердің сызбанұсқасын;

7. адам әрекетінің табиғатқа әсерінтүсіндіру қабілетін байқатуы тиіс.

63. Оқушылар:

1. организмдердің өзгергіштік формаларына;

2. өсімдіктер мен жануарлардың тіршілік ортасына бейімділігіне;

3. эволюция процесінде адам организмінің күрделенуіне;

4. адамның ең кең таралған ауруларына;

5. адамның жиі кздесетін зиянды әдеттерінемысалдар келтіре білуі тиіс.

64. Оқушылар:

1. организмдердің жасушалық құрылысы туралы;

2. органикалық дүниенің бірлігі туралы;

3. жасушалар мен ұлпалардың құрылысы мен қызметін;

4. жасушалардың бөлінуін;

5. адам организмінің құрылысы мен тіршілік әрекеттерін;

6. зат алмасу және энергия айналымын;

7. организмде ферменттер мен витаминдердің рөлін;

8. тамақтанудың ерекшеліктерін;

9. тыныс алуды, заттар қозғалысын, тіршілік әрекеттерінің соңғы өнімдерін шығаруды;

10. иммунитет және оның адам өміріндегі маңызын; ЖИТС (жүре пайда болған иммундық тапшылық синдромы)-тің алдын алуды;

11. адамның жай-күйіне және қасиеттеріне әсер ететін экологиялық факторлардықортынды жасай білуі тиіс.

65. Оқушылар:

1) тірі организмнің жалпы белгілерін

2) адамның биологиялық және әлеуметтік факторларын;

3) адам эволюциясының себептері мен нәтижелерін атай білуі тиіс.

66. Оқушылар:

1) адамның жасушаларын, ұлпаларын, мүшелері мен мүшелер жүйесін;

2) сүйек сынған, буын шыққан, сіңір созылған жағдайда алғашқы көмек көрсету үшін сүйектің типтерін және олардың байланыстарын;

3) зардап шеккен адамға алғашқы көмек көрсету үшін қан кетудің түрлерінанықтап ажырата білуі тиіс.

67. Оқушылар:

1) адам организмінің жасушалары мен ұлпаларының құрылысын және қызметін;

2) қаңқа бөліктерін, сүйек типтерін және олардың байланысу түрлерінсалыстыра білуі тиіс.

11. 6-9-сыныптары оқушыларының дайындық деңгейінің жүйелі-әрекеттік нәтижелері

68. Оқушылар:

1. бірлестіктердің алмасуын түсіндіру үшін экологиялық білімдерін;

2. биологиялық зерттеулердің қарапайым әдістері мен құрал-жабдықтарын;

3. биологиялық обьектілер мен саймандарды, құрал-жабдықтарды;

4. биологиялық обьектілермен құралдармен,саймандармен техникалық қауіпсіздік ережелеріне;

5. анықтамалық материалдар ,айырғыштар, қосымша әдебиеттерге;

6. микропрепараттар даярлауда және оларды микроскоп астында қарауда;

7. жануарлардың оқып танысқан тұқымдастарының белгілі өкілдеріндегі адам әрекетіне байланысты өзгерістерді және маусымдық өзгерістерді бақылауда;

8. жануарлардың тіршілігін зерттеу үшін қарапайым тәжірибелер жүргізуде;

9. үй жануарларының қолтұқымдарына, түр өкілдеріне ұқыптылықпен қарау;

10. жануарлардан түрлі аурулар жұқтырудың алдын алу;

11. жануарларды күтіп-баптауда жеке бастың және қоғамдық гигиеналық шараларды қолдануда;

12. өсімдіктердің тіршілік әрекеттері мен құрылысы туралы білімін оларды өсіру әдістері, қорғау шаралары үшін;

13. табиғи бірлестіктер туралы білімін оларды қорғау шараларын негіздеу үшін;

14. өсімдіктердің тіршілік әрекеттері мен құрылысы туралы білімін оларды өсіру әдістері, қорғау шараларын негіздеу үшін;

15. бактериялар,саңырауқұлақтардың құрылысы және тіршілік әрекеттері және вирустар туралы білімдерін азық-түлік өнімдерін сақтау әдістерін, уланудың және ауру жұқтырудың алдын алу шараларын негіздеу үшін;

16. түрлер, табиғи бірлестіктер туралы білімін оларды қорғау шараларын негіздеу үшінбілімдерінқолдана білуі тиіс.

69. Оқушылар:

1. өсімдіктің жасушалы құрылысы туралы;

2. органикалық дүниенің туыстығы және бірлігі туралы;

3. өсімдіктер әлемінің күрделенулері туралы;

4. тірі табиғаттың шығу тегінің бірлігі туралы;

5. адам организмінің жасушалық құрылысы туралы;

6. адамның жануарлардан шығуы туралықорытынды жасай білуі тиіс.

70. Оқушылар:

1. өсімдіктердің эволюция процесінде күрделенуі;

2. табиғи және жасанды бірлестіктерге;

3. өсімдіктердің ең көп таралған түрлері мен іріктемелеріне;

4. өсімдіктердің оқып-танысқан Тұқымдастарының белгілі өкілдеріне;

5. мәдени өсімдіктердің ең көп таралған түрлері мен іріктемелеріне;

6. вирустық және бактериялық жұқпалы ауруларға;

7. бірлестіктердің алмасуын түсіндіру үшін экологиялық білімге;

8. биологиялық зерттеулердің қарапайым әдістері мен саймандарына;

9. салауатты өмірсалтын негіздеу үшін адам оргнизмінің құрылысы мен тіршілігіне;

10. мінез-құлықтың гигиеналық нормаларын сақтауға;

11. жарақаттардың және аурулардың алдын алуғамысалдар келтіре білуі тиіс.

71. Оқушылар:

1. адамның тіршілік-әрекеттерін зерттеу бойынша жүргізілген зертханалық жұмыстардың нәтижесін;

2. өз организміңнің анатомиялық-физиологиялық өзгерістерін;

3. өсімдіктер тіршілігіндегі маусымдық өзгерістерін;

4. тәжірибе нәтижесін;

5. мәдени өсімдіктердің тіршілігіндегі маусымдық өзгерістерін;

6. өсімдік Тұқымдастарының белгілі өкілдерін зерттеп білу үшін тәжірибелер нәтижесін;

7. мектептің оқу-тәжірибе учаскесіндегі және күнделікті өмірде кездесетінтүрлі жүйелік категорияларға жататын өсімдіктерінің өсуі мен дамуынбақылай білу тиіс.

72. Оқушылар:

1) микропрепараттар даярлау және оларды микроскоп астында қарауда;

2) адам әрекетінің әсерінен тіршілік ортасын өзгертуде;

3) адамның салауатты өмір салтының, оның жеке басының және қоғамдық гигиеналық ережелерін;

4) улы саңырауқұлақтармен, өсімдіктермен уланудың алдын алудаережелерді сақтай білуі тиіс.

Биология» пәнінен оқу бағдарламасы

(қоғамдық-гуманитарлық бағыт)

1. Түсінік хат

1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылы 23 тамызда №1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта) мемлекеттік жалпыға міндетті білім стандартына сәйкес әзірленген.

2. Бағдарлама қоғамдық-гуманитарлық бағытына құрастырылып алдыңғы 9-сынып бағдарламасының күрделендірілген логикалық жалғасы болып табылады. Оқушылардың алдыңғы сыныптарда алған биологиялық білімдерін жинақтап, қорыта отырып, бұл бағдарлама биологиялық заңдылықтарды, заманауи теорияларды, концепциялар мен ілімдерді терең мағынада түсініп қабылдауын қамтамасыз етеді. Бағдарламада оқушылардың жаратылыстану-ғылыми көзқарасы мен экологиялық мәдениетін қалыптастыруға айтарлықтай көңіл бөлінген.

3. Оқытудың мақсаты:

1. тірі материя, оның биологиялық құрылым деңгейлері туралы негізге алынатын түсініктерді қалыптастыру;

2. тірі және өлі материяның жалпы белгілерін оқушыларға ұғындыру;

3. жасушалық теорияның негізгі қағидалары туралы білім қалыптастыру;

4. өсімдік және жануар жасушаларының құрылысы туралы түсінік қалыптастыру;

5. жасушадағы органикалық және бейоргникалық заттардың рөлі туралы білім қалыптастыру;

6. организмнің жеке даму заңдылықтары туралы түсінік қалыптастыру;

7. органикалық дүние дамуының негізгі ретінде генетикалық заңдылықтар туралы түсінік қалыптастыру(эволюция);

8. адамның тұқымқуалаушылығына қоршаған ортаның қолайсыз факторларының зиянды әсері туралы түсінік қалыптастыру.

4. Оқытудың міндеттері:

1. түр және оның критерий туралы түсініктің мәнін ашып көрсету;

2. эволюциялық ілімнің негіздері туралы білім қалыптастыру;

3. экология пәні және экологиялық факторлар, экологияның міндеттері, экожүйелер, биоценоз, биосфера түсініктерінің мәнін ашып көрсету;

4. экологиялық жүйелерге адамның іс-әрекетінің әсерін ашып көрсету;

5. табиғатты қорғау жайында қазақ халқының салт-дәстүрлерінің мәнін ашып көрсету;

6. Қазақстанда табиғатты қорғау;

7. цитология міндеттерін игеру;

8. жасушаклық теорияның негізгі қағидаларын меңгеру,

9. энергияның алмасу кезеңдерін және оның жасушадағы рөлін сипаттау;

10. органикалық дүниедегі көбею әдістерін және жасушалардың бөліну типтерін игеру;

11. қоршаған ортамен байланысты организмдердің дамуын сипаттау;

12. тұқым қуалаушылықтың негізгі заңдылықтарын ашып көрсету;

13. өзгергіштіктің негізгі заңдылықтарын ашып көрсету;

14. селекция және биотехнология негіздерін сипатта.

5. Биологияны оқып білу барысында мына төмендегі оқу пәндерімен пәнаралық байланыстар жүзеге асырылады:

1. «Қазақ тілімен» сөздік қорларын биологиялық терминдерді байыту;

2. «Алгебра және анализ бастамаларымен» биологиялық эксперименттердің, тәжірибелердің, бақылаулар мен зертханалық жұмыстардың нәтижелерін қорытындылауда практикалық есептеу дағдыларын қолдану;

3. «Химиямен» Д.И. Менделеевтің периодтық кестесін қолдану; тірі ағзаға кіретін негізгі химиялық қосылыстарды қолдану; жасушаның химиялық құрылымы туралы білімдерін қолдану;

4. «Физикамен» биологиялық жүйелердің өзгерістерінің динамикасын; тірі организмге атмосфералық қысымның ықпалы туралы білімдерін қолдану;

5. «Географиямен» географиялық аймақтылықты ескере отырып Жер бетінде өсімдіктердің және жануарлардың таралу ерекшеліктерін оқыту барысында географиялық білімге сүйену;

6. «Информатикамен» жалпы биологияның тақырыптары бойынша электронды презентацияларды құрастыру; жұмыс барысында электронды ресурстарды қолдану арқылы жүзеге асырылады.

6. Биология пәні бойынша оқытылытын жүктеме көлемі:

1) 10 сынып - аптасына 1 сағат барлығы 34 сағат;

2) 11 сынып - аптасына 1 сағат барлығы 34 сағат.

2. Оқу пәнінің 10-сыныптағы базалық білім мазмұны

7. 10 -сыныпқа арналған биология пәнінің базалық білім мазмұны келесі бөлімдер мен тараулардан тұрады.

8. «Кіріспе» (1 сағат). Биология ғылымы. Ғылымдар жүйесіндегі биологияның орны. Әлемнің ғылыми бейнесін түсініп білуде биологияның маңызы. Биологияның басқа ғылымдармен (химия, физика, математика, география, астраномия және басқалары)байланысты. Жаратылыстануғылыми пәндер жүйесіндегі "Жалпы биология" курсының алатын орны, мақсаты мен міндеттері. Көрсетілімдер: биолог-ғалымдардың суреттері, "Биологияның басқа ғалымдармен байланысы" - сызбанұсқа.

9. «Цитология» (7 сағат):

1. «Заманауи цитология пәні, міндеттері және зерттеу әдістері» (2 сағат). Жасушаның ашылуы және зерттеу тарихы. Жасуша тірі тіршілік иесі дамуының, құрылымы мен қызметінің бірлігі. Прокариотар. Эукариотар;

2. «Жасушаның химиялық құрамы» (3 сағат).Су және басқа бейорганикалық заттар, олардың жасуша тіршілігіндегі рөлі. Органикалық заттар: көмірсулар, нәруыздар, липидтер, нуклеин қышқылдары, АТФ, олардың құрылысы және жасушадағы рөлі. Ферменттер, олардың тіршілік әрекеттерін реттеудегі рөлі;

3. «Жасушаның құрылысы» (2 сағат). Жасушаның негізгі құрам бөліктері. Түрлі жасушалық құрылымдар мембраналарының құрылысы мен қызметінің ерекшеліктері. Цитоплазма органоидтері, олардың құрылысы және қызметі (эндоплазмалэық тор, Гольджи жиынтығы және лизосомалар, митохондриялар, пластидтер,жасуша орталығы, рибосомалар) қозғалту органоидтері, олардың құрылысы мен атқаратын қызметі; жасушалық қосындылар. Ядро, оның құрылысы мен қызметі. Зертханалық жұмыс: Эукариоттық (өсімдік, жануар,саңырауқұлақ) және прокариоттық (бактериялық) жасушалардың құрылысы.

10. «Тіршіліктің жасушалық емес формалары. Вирустар және фагтар» (1 сағат). Вирустар және фагтар.ЖИТС-тің (жүре пайда болған иммундық тапшылық синдромы) вирусы. Оның құрылысы мен тіршілігінің ерекшеліктері. Вирустық аурулардың алдын алу.

11. «Жасушадағы зат және энергия алмасу» (6 сағат). Жасушадағы зат және энергия алмасу. Зат алмасу реакцияларының катализдік сипаты. Пластикалық және энергиядық алмасулар.Энергиялық алмасудың негізгі кезеңдері. Жасушалық тыныс алу процесінің ерекшеліктері. Органикалық заттарды түзу әдістері: автотрофтар және гетеротрофтар. Фотосинтез, оның сатылары. Хемосинтез, оның биосферадағы рөлі. Нәруыз биосинтезі. Генетикалық ақпараттың негізі - ген түсінігі. Генетиткалық код. Нәруыз синтезіндегі матрицалық принцип. ДНҚ-лық матрицаға сәйкес а-РНҚ-ның түзілуі. Көрсетілім: өсімдік және жануар жасушаларының микропрепараттары; фотосинтез процесін бейнелейтін тәжірибелер; жасуша модельдері; ДНҚ және РНҚ-ның, түрлі молекулалар мен вирустық бөлшектердің моделдері; жасушадағы метаболизм жолдарының сызбанұсқалары, "Нәруыз биосинтезінің" аппликациялық - моделі. Зертханалық жұмыс: «Эукариоттық (өсімдік, жануар, саңырауқұлақ) және прокариоттық( бактериялар) жасушалар».

12. «Организмдердің көбеюі және жеке дамуы» (6 сағат):

1. «Өсімдіктер мен жануарлардың жыныссыз көбеюі» (2 сағат). Өзін-өзі ұдайы өндіру - тіріге тән жалпылама қасиет. Митоз жыныссыз көбеюдің және көпжасушалы организмдер өсуінің негізі, оның фазалары және биологиялық маңызы. Организмдердің жыныссыз көбею формалары: қарапайымдар жасушаларының митоздық бөлінуі, споратүзілуі; біржасушалы және көпжасушалы организмдердегі бүршіктену; вегетативтік көбею. Жыныссыз көбеюдің эволюциялық маңызы;

2. «Жынысты көбею» (2 сағат). Жынысты көбею. Мейоз, оның биологиялық маңызы. Сперматогенез. Овогенез. Ұрықтану. Гүлді өсімдіктердегі ұрықтанудың ерекшеліктері. Ұрықтанудың биолдогиялық маңызы;

3. «Жеке даму (онтогенез)» (1 сағат).Организмдердің жеке дамуы (онтогенез) түсінігі. Бөліну, өсу, жасушалардың жіктелуі,органогенез, көбею, картаю, организмнің өлуі. Э. Мюллер және Э. Геккельдің биогенетикалық заңы;

4. «Организмнің дамуы және қоршаған орта» (1 сағат). Организмнің эмбриондық және постэмбриондық дамуындағы қоршаған орта факторларының рөлі. Улы заттардың (токсиндік): темекі түтіні, алкоголь, есірткі, түрлі-түсті және ауыр металлдардың, радиоактивті заттардың эмбриондық және постэмбриондық даму барысына әсері( туа біткен кемтарлықтар). Көрсетілім: жыныссыз, жынысты көбеюді, жоғары сатыдағы өсімдіктердің эмбриондық және постэмбриондық дамуын бейнелейтін кестелер, сызбанұсқалар; омыртқалы жануарлар ұрықтарының ұқсастығы, митоз және мейоздың сызбанұсқалары.

13. «Генетика негіздері» (7 сағат):

1. «Тұқымқуалаушылықтың негізгі заңдылықтары» (4 сағат). Генетиканың даму тарихы. Белгілердің Мендель ашқан тұқым қуалау заңдылықтары. Тұқым қуалаушылықтың гибридологиялық әдісі. Моногибридтік будандастыру. Басымдылық көрсету заңдылығы.Ажырау заңдылығы. Толық және толық емес доминганттылық. Гаметалар тазалығының заңы, оның цитологиялық негіздемесі. Көптік аллельдер. Талдаушы шағылыстыру. Дигибридтік және полигибридтік шағылыстыру. Тәуелсіз үйлесімділік заңы. Фенготип және генотип. Тұқым қуалаудың генетикалық заңдарының цитологиялық негіздері. Жыныстың генетикалық анықталуы. Жыныс хромосомаларының генетикалық құрылымы. Гомогаметалы және гетерогаметалы жыныс. Жыныспен тіркес тұқым қуалайтын белгілер. Тұқымқуалаушылықтың хромосомалық теориясы. Гендердің тіркесу топтары. Белгілердің тіркес тұқым қуалауы. Т. Морган заңы. Гендердің толық және толық емес тіркесулері. Хромосомалардың генетикалық картасы;

2. «Өзгергіштіктің негізгі заңдылықтары» (3 сағат). Өзгергіштіктің негізгі формалары. Генотиптік өзгергіштік: Мутациялар. Гендік, хромосомалық және геномдық мутациялар. Мутациялардың себептері мен жиілігі, мутагендік факторлар. Мутациялардың эволюциялық рөлі. Үйлесімдік өзгергіштік. Гендердің түрлі үйлесімдерініңң пайда болуы және олардың генетикалық алуантүрліліктің (түрдің шегінде) қалыптасиуындағы рөлі. Үйлесімдік өзгергіштіктің эволюциялық маңызы. Тұқым қуалайтын өзгергіштік. Фенотитік немесе модификациялық өзгергіштік. Белгілер мен қасиеттердің дамуы және жарыққа шығуында сыртқы орта жағдайларының рөлі. Модификациялық өзгергіштіктің статистикалық заңдылықтары. Көрсетілім: тұқымқуалаушылық заңдылықтарын, хромосомалардың айқасуын бейнелейтін модель - аппликациялар; қоршаған орта жағдайларының организм өзгергіштігіне әсерін көрсететін тәжірибе нәтижелері; кеппешөп материалдары, будандық, полиплоидтық өсімдіктердің жинақтамалары, нақпішіндері. Зертханалық жұмыс: «.Өсімдік фенотиптерін зерттеу».Практикалық жұмыс. «Генетикалық есептер шығару».

14. «Адам генетикасы» (2 сағат). Адамның тұқым қуалаушылығын зерттеу әдістері. Адамның генетикалық әртүрлілігі. Адамның және адам нәсілдерінің шығу тегі туралы генетикалық мәліметтер Адам белгілерінің тұқым қуалау сипаты. Денсаулықтың генетикалық негіздері. Адамның генетикалық денсаулығына ортаның әсері. Генетикалық аурулар. Популяция генофонды. Биологиялық және әлеуметтік тұқым қуалаудың арақатынасы. Генетиканың әлеуметтік проблемалары. Гендік инженерияның этикалық проблемалары. Генетикалық болжау және медициналық-генетикалық кеңес беру, оның практикалық маңызы, міндеттері және болашағы. Көрсетілім: «Адамның хромосомалық аурулары және олардың фенотиптік көрініс беруі». Зертханалық жұмыс. «Шежіре құру».

15. «Селекция және биотехнология негіздері» (4 сағат). Селекцияның міндеттері және әдістері. Генетика - организмдер селекциясының ғылыми негізі. Селекция үшін бастапқы материал. Өсімдіктер және жануарлар селекциясы. Селекциядағы қолдан сұрыптау. Будандастыру - селекциялық әдіс екендігі.Шағылыстыру типтері. Өсімдіктер селекциясындағы полиплоидия. Заманауи селекцияның жетістіктері. Микроорганизмдер, саңырауқұлақтар, прокариоттар-биотехнологлиялық нысандар. Микроорганизмдер селекциясы және оның микробиологиялық өнеркәсіп үшін маңызы. Тамақ өнімдерін, дәрумендерді, ферменттер мен дәрілерді микробиологиялық өндіру. Көрсетілім: тірі өсімдіктерді, кеппешөптерді, нақпішіндерді, кестелер, суреттер мен сызбанұсқаларды, селекциялық жұмыстардың нәтижелерін бейнелейтін басқа да материалдарды тпайдалану. Белгілі ғалым селекционерлердің фотосуреттерін, микробиологиялық өндірістің сызбанұсқаларын, микробиологиялық синтез өнімдерін көрнекілеу.

3. Оқу пәнінің 11-сыныптағы базалық білім мазмұны

16. 11 -сыныпқа арналған биология пәнінің базалық білім мазмұны келесі бөлімдер мен тараулардан тұрады.

17. «Жер бетінде тіршіліктің пайда болуы және дамуы» (4 сағат):

1. «Жер бетінде тіршіліктіңпайда болуы туралы алғашқы көзқарастар» (2 сағат). Тіршіліктіңпайда болу процесін және мәніін түсіндіретін алғашқы ғылыми талпыныстар. Ф. Редидің тәжірибелері, В.Гарвейдің ой-пікірлері, Л.Пастердің тәжірибелері. Жер бетінде тіршіліктің пайда болуы туралы материалистік көзқарастар. Жер бетінде тіршілік пайда болуының алғышарттары: Жер дамуының ерте кезеңдеріндегі алғашқы атмосфера және химиялық элементтердің,бейорганикалық және органикалық молекулалардың эволюциясы. Көрсетілім: Л.Пастер тәжірибелерінің сызбанұсқасы; ғаламшарлық жүйелердің қалыптасу кезеңдерінің сызбанұсқасы;

2. «Жер бетінде тіршіліктің пайда болуы туралы қазіргі көзқарастар» (2 сағат). Тіршіліктің пайда болуы туралы қазіргі көзқарастар; А.И.Опариннің теориясы, С. Миллердің тәжірибелері. Протобиополимерлердің пайда болу теориясы. Биологиялық эволюцияның бастапқы кезеңдері:фотосинтездің эукариоттардың,жынысты көбеюдің және көпжасушалылықтың пайда болуы. Көрсетілім: біржасушалы эукариоттардың, көпжасушалы организмдердің пайда болуы, өсімдіктер мен жануарлар дүниесі дамуының сызбанұсқасы.

18. «Эволюциялық ілім» (10 сағат):

1. «Тірі табиғаттың эволюциясы туралы көзқарастардың Дарвинге дейінгі дамуы» (2 сағат). Биология дамуының Дарвинге дейінгі кезеңі. Ғылымда «әуелбастан мақсатқасәйкестілік» және тірі табиғаттың өзгермейтіндігі туралы көзқарастардың үстемдігі.Өсімдіктер мен жануарларды жіктеп жүйелеу бойынша К.Линнейдің жұмыстары.Ж.Б.Ламарктың эволюциялық теориясы.Алғашқы эволюционисттер. Көрсетілім: эволюциялық идеялардың дамуына үлес қосқан ғалымдардың портреттері мен өмірбаяндары;

2. «Дарвинизм» (3 сағат). Ч.Дарвин ілімі қалыптасуының алғышарттары:жаратылыстану ғылымдары саласындағы жетістіктер, Ч.Дарвиннің экспедициялық материалдары. Ч.Дарвиннің қолдан сұрыптау туралы ілімі.Ч.Дарвиннің табиғи сұрыпталу туралы ілімі. Түр - эволюциялық бірлік. Жалпыға бірдей жеке дара өзгергіштік және ұрпақтар сан мөлшерінің артықтылығы. Тіршілік үшін күрес және табиғи сұрыпталу. Көрсетілім . Ч.Дарвиннің «Бигль» кемесімен саяхаты кезіндегі жүрген жолдары және жинаған материалдары.Зертханалық жұмыс. .Мәдени өсімдіктердің іріктемелерінен өзгергіштікті, қолдан сұрыптаудың нәтижесін,түр критерийлерін зерттеу;

3. «Микроэволюция» (2 сағат). Мутациялардың эволюциялық рөлі..Табиғи сұрыпталудың формалары. Организмдердің тіршілік ортасына бейімділігі табиғи сұрыпталудың нәтижесі екендігі.Микроэволюция. Түртүзілу туралы қазіргі көзқарастар(С.С.Ч етвериков,И.И.Шмальгаузен).Географиялық және экологиялық түртүзілу. Көрсетілім: географиялық түртүзілу процесін бейнелейтін сызбанұсқалар;тірі өсімдіктер мен жануарлар,кеппешөптер мен жинақтамалар,жеке дара өзгергіштік пен өсімдіктердің әртүрлі іріктемелерінің және жануарлардың қолтұқымдарының сонымен қатар организмдердің тіршілік ортасына бейімделуі және түртүзілудің нәтижелерін бейнелейтін сызбанұсқалар. Зертханалық жұмыс .Организмдердің тіршілік ортасына бейімділігін зерттеп білу;

4. «Эволюцияның негізгі заңдылықтары. Макроэвлюция» (3 сағат). Эволюциялық процестің негізгі бағыттары.Биологиялық прогресс және биологиялық регресс (А.Н.Северцов). Биологиялық прогреске жетудің жолдары. Эволюция нәтижелері:тірі табиғат құрылымы деңгейінің күрделенуі, түрлердің көптүрлілігі,бейімділіктің салыстырмалы сипаты(органикалық мақсатқасәйкестілік). Көрсетілім: гомологтық және аналогтық мүшелердің мысалдары,олардың құрылысы, онтогенезде пайда болуы,прогрессивті эволюция жолдарының арақатынасы, Қызыл кітапқа енгізілген және мемлекеттік қорғауға алынған өсімдіктер мен жануарлардың өкілдерін сипаттайтын мысалдар.

19. «Жердегі органикалық дүниенің дамуы» (8 сағат):

1. «Өсімдіктер және жануарлар эволюциясының негізгі келбеті» (5 сағат). Архей және протерозой замандарында тіршіліктің дамуы. Жердегі тіршіліктің алғашқы іздері.Қазіргі барлық омыртқасыздар типтерінің шығуы. Алғашқы желілілер. Су өсімдіктерінің дамуы. Палеозой заманында тіршіліктің дамуы. Өсімдіктер эволюциясы; Алғашқы төменгі сатыдағы өсімдіктердің,қырықжапырақтардың тұқымды қырықжапырақтардың,ашық тұқымды өсімдіктердің шығуы. Омыртқалылардың (балықтардың, қосмекенділердің,жорғалаушылардың) шығуы. Мезозой заманында тіршіліктің дамуы. Жабық тұқымды өсімдіктердің шығуы және таралуы. Құстар мен сүтқоректілердің шығуы. Ертедегі ашық тұымды өсімдіктер мен жорғалаушылардың жойылуы. Кайнозой заманында тіршіліктің дамуы. Гүлді өсімдіктердің қарқынды дамуы,бунақденелілердің көптүрлілігі(параллельді эволюция). Ұрықжолдасты сүқоректілердің дамуы,аңдардың шығуы. Маймылдардың пайда болуы. Адам тұқымдасының алғашқы өкілдерінің шығуы. Төрттік кезең:сүтқоректілердің эволюциясы. Маймылдардың дамуы;адам эволюциясының бағыттары. Адам мен адамтәрізді маймылдардың жалпы ататектері .Көрсетілім З.Бурианның түрлі замандар мен кезеңдердегі флора мен фаунаны бейнелейтін қолдан салған суреттері;тірі табиғат өкілдері дамуының сызбанұсқасы;өсімдіктер мен жануарлардың тасқа айналған қалдықтары,өсімдіктердің ертедегі тау жыныстарында қалған іздері мен таңбалары.

2. «Адамның шығу тегі» (3 сағат). Адамның тірі табиғаттағы орны. Homo sapiens-түрінің жануарлар дүниесіндегі жүйелік орны. Адам эволюциясының кезеңдері: ежелгі адамдар, ертедегі адамдар ,осы заманғы алғашқы адамдар. Биологиялық түр ретінде адамның қасиеттері. Homo sapiens-түрініңпопуляциялық құрылымы;адам нәсілдері. Адамның биоәлеуметтік қасиеттері.Антропогенездің қозғаушы күштері. Ф.Энгельс маймылдың адамға айналуындағы еңбектің рөлі туралы. Адамның қалыптасуында сөздің,ақыл-ойдың және қоғамдық қатынастардың рөлі. Адам эволюциясында әлеуметтік және биологиялық бағыттардың өзара қарым-қатынасы.''Әлеуметтік дарвинизм ''және нәсілшілдіктің кертартпалық мәні. Адамның әлеуметтік дамуындағы қоғамдық тіршілік заңдарының жетекші рөлі. Көрсетілім: адамның және омыртқалы жануарлардың қаңқаларының модельдері.

20. «Организм және ортаның өзара қарым-қатынастары Экология негіздері» (11 сағат):

1. «Биосфера туралы түсінік» (3 сағат.) Биосфера-жердің тірі қабығы. Биосфераның құрылымы : литосфера,гидросфера, атмосфера.Биосфераның құрам бөліктері:тірі зат, түрлік құрамы, әртүрлілігі және биомассаға қосқан үлесі, биожанама (енжар,биоенжар)заттар (В.И.Вернадский). Табиғатта заттардың айналымы. Көрсетілім:биосфераның құрылымын және оның құрам бөліктерін сипаттайтын сызбанұсқалар, биосферадағы тірі организмдер әртүрлілігі мен түрлік құрамының кестелері, табиғаттағы заттар айналымының сызбанұсқасы;

2. «Организм және ортаның өзара қарым-қатынастары» (5 сағат.) Тірі организмдердің табиғи бірлестіктері.Биогеоценоздар .Биогеоценоздардың құрамдас бөліктері: тпродуценттер,консументтер,редуценттер.Биоценоздар, олардың түрлік әртүрлілігі,популяциялар тығыздығы, биомассасы. Ортаның абиотикалық факторы.Температураның жарықтың, ылғалдылықтың және басқа факторлардың бірлестіктер тіршілігіндегі рөлі. Орта факторларыны әсер ету қарқындылығы,шектеуші фактор. Орта факторларының өзара әсері, төзімділік шегі. Ортаның биотикалық факторлары.Қоректік тізбектер және жүйелер. Экологиялық пирамидалар: сандық, биомассалық, энергиялық. Биогеоценоздардың алмасуы, оның себептері, жаңа. Антропогендік факторлар, олардың биоценоздарға әсері (адамның табиғаттағы рөлі). Табиғат ресурстарын тиімді пайдалану, табиғатты ластанудан қорғау, табиғат эталондары мен ескерткіштерін сақтау, ғаламшар тұрғындарын табиғат ресурстарымен қамтамасыз ету,табиғи кешендер, экологиялық білім, тәрбие, мәдениет қалыптастыру. Жер ғаламшарының экологиялық апаттары. Қазақстанның экологиялық апаттық аймақтары. Көрсетілім. «Биосфера, Қазақстан Республикасының экологиялық апаттық айақтары» тақырыптары бойынша электрондық оқулықтардан үзінділер оқу және талқылау;

3. «Организмдер арасындағы қарым-қатынастар» (3 сағат). Организмдер арасындағы қарым-қатынастың формалары. Жағымды қатынастар: симбиоз, кооперация, мутуализм, комменсализм. Антибиотикалы қ қатынастар: жыртқыштық, паразитизм, бәсеке. Бейтарап қатынастар-нейтрализм. Көрсетілім:тірі табиғат дүниелері өкілдерінің симбиоздық(селбесіп) тіршілігінің мысалдары.

21. «Бионика» (1 сағат). Өсімдіктер мен жануарлардың құрылымдық принциптерін адамның щаруашылық әрекетінде пайдалану. Табиғаттағы тірі тіршілік иелерінің формалары және олардың өнеркәсіптік аналогтары (құрылыстық ғимараттар, машиналар, механизмдер қондырғылар). Көрсетілім: тірі организмдер құрылымына ұқсас өнеркәсіптік аналогтардан мысалдар.

4. 10-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

22. 10-сынып оқушылары:

1. тірі табиғаттың негізгі құрылым деңгейлерін;

2. жасушалық теорияның негізгі қағидаларын;

3. жасушаның химиялық құрамын;

4. нәруыздардың нуклеин қышқылдарының ликидтердің, АТФ және бейорганикалық заттардың жасуша және организм тіршілігіндегі рөлін;

5. генетикалық код, геннің құрылысы мен қызметін;

6. прокариоттар және эукариоттар, автотрофтар мен гетеротрофтар жасушаларының құрылысы мен қызметін;

7. пластикалық және энергиялық алмасумен олардың маңызын, өсімдіктердегі пластикалық алмасу ерекшеліктеріне және ғарыштық рөлін;

8. зат алмасудағы ферменттердің рөлін;

9. хромосомалар, олардың тұқым қуалау ақпаратын сақтау және ұрпақтарға берудегі рөлін:

10. хромосомалар санының, пішіні мен мөлшерінің әр түр өкіцлдеріне тән тұрақтылығын;

11. митоз, мейоз, ұрықтану, олардың маңызын;

12. генетикалық әдістерді, адам генетикасын зерттеу ерекшеліктерін;

13. тұқымқуалаушылықтың фзаңдылықтарын, модификациялық және үйлесімдік өзгергіштіктерді, олардың себептерін;

14. фенготип қалыптасуда генотип пен орта жағдайларының маңызын;

15. мутациялардың эволюциядағы, генетиканың селекция мен денсаулық сақтаудағы рөлін білуі тиіс.

23. 10-сынып оқушыларында:

1. автотрофтар мен гетеротрофтар, прокариоттар мен эукариоттар жасушаларын салыстыру;

2. митоз бен мейозды анықтау;

3. организмдердің көбею әдістерін ажырата білу;

4. фенотип пен генотипті, гомо және гетеро зиготаны салыстыру;

5. организмдердің мутациялық және модификациялық өзгергіштіктерін анықтау;

6. эволюция үүшін мутацияның маңызын түсіндіру;

7. селекция үшін генетика заңдарын негіздеу біліктігі болуы тиіс.

5. 11-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

24. 11-сынып оқушылары:

1. тірі табиғаттың эволюциясы туралы түсінік;

2. Ч.Дарвин ілімі қалыптасуының алғышарттары;

3. Ч.Дарвиннің қолдан және табиғи сұрыпталу туралы ілімі;

4. тіршілік үшін күрестің формалары;

5. мутациялардың эволюциялық рөлі ;

6. Табиғи сұрыпталудың формалары;

7. түр түзілу туралы қазіргі көзқарастар;

8. эволюциялық процестің негізгі бағыттары,

9. биологиялық прогреске жету жолдары;

10. эволюцияның негізгі заңдылықтары: дивергенция, конвергенция, -параллелизм;

11. архей,протерозой ,палеозой,мезозой кайнозой замандарында жерде тіршіліктің дамуы;

12. биологиялық түр ретінде адамның қасиеттері;

13. адамның биоәлеуметтік қасиеттері;

14. әлеуметтік дарвинизмнің,, кертартпалық рөлі;

15. организм және ортаның қарым-қатынастары;

16. биосфераның құрылымы және оның құрам бөліктері;

17. ортаның биотикалық, абиотикалық және антропогендік факторлары;

18. орта факторлары әрекетінің қарқындылығы, шектеуші фактор;

19. организмдер арасындағы қарым-қатнастардың формалары;

20. антропогендік факторлардың биоценоздарға әсері;

21. экологиялық кешендер түзудің шараларын туралы білуі тиіс.

25. 11-сынып оқушылары:

1. жер бетінде тіршіліктің пайда болу процесін материяның эволюциялық түрөзгерістері тізбегіндегі табиғи оқиға ретінде материалистік тұрғыда түсіндіру;

2. алуантүрлі организм түрлері шығуының және олардың тіршілік ортасына бейімділігінің себептерін эволюцияның қозғаушы күштері мен олардың мәні туралы білімге сүйеніп түсіндіру;

3. экологиялық жүйелерде түрлердің бірлесіп тіршілік етуге бейімділік белгілерін анықтап түсіндіру;

4. өнеркәсіп пен ауылшаруашылығындағы экологиялық заңдылықтар туралы мәліметтерді іс-тәжірибеде қолдану;

5. биоценоздың түрлік құрамына талдау жүргізу;

6. биоценоздардағы кейбір өзара қарым-қатынас формаларын айқындау;

7. нақты орта жағдайларындағы қоректік тізбектерді сипаттау;

8. орман шаруашылығы, балық шаруашылығы тағы басқа ұйымдастыру үшін экологиялық білімді дұрыс пайдалану;

9. табиғи ресурстарды тиімді пайдалану және қоршаған ортаны қорғау міндеттерін шешу;

10. зертханалық және практикалық жұмыстарды орындауда техникалық қауіпсіздік ережелерін сақтау біліктігі болуы тиіс.

6. 10-11 сыныптары оқушыларының деңгейінің тұлғалық нәтижелері

26. Оқушылар:

1. ғылыми және көпшілікке арналған әдебиеттермен жұмыс істеуде пәндік және атаулық көрсеткіштерді пайдалану;

2. мәтін тезистерін конспектілерді, рефераттар т.б. дайындауда кеңейтілген жоспар құрып дағдылану;

3. электрондық материалды интернетті пайдалану;

4. оқулықпен жұмыс істеу барысында мәтіндерінің мазмұнына сай кестелер сызбанұсқалар құрастыру;

5. жер бетінде тіршіліктің дамуы мен адам эволюциясының кезеңдерін бейнелейтін кестелер құрастыруда оқулықтың және басқа оқу құралдарының мәтіндерін пайдалану;

6. биологиялық нысандармен жұмыс істеу үшін оқулықтың мәтінін пайдалану;

7. «әлеуметтік дарвинизм» және нәсілшілдікке дәйекті сын айта білу;

8. практикалық және зертханалық жұмыстарды орындауда техникалық қауіпсіздік ережелерін сақтау даярлығын көрсете білуі тиіс.

7. 10-11 сыныптары оқушыларының деңгейінің жүйелі-әрекеттік нәтижелері

27. Оқушылар:

1. органикалық дүниенің бірлігін дәлелдеу үшін жасушалық теорияны қолдану;

2. будандастыру сызбанұсқасын құрастыруда,зат және энергия алмасуға есептер шығаруда, генетикалық және молекулалық биологияға есептер шығаруда генетикалық терминдерді және белгілерді(символдарды )қолдану;

3. ғылыми және көпшілікке арналған әдебиеттермен жұмыс істеуде пәндік және атау көрсеткіштерін пайдалану;

4. мәтін тезистеріне, конспектілеріне кеңейтілген жоспар құрып,рефераттар презентациялар даярлау;

5. эпектрондық ресурстарды, интернетті жұмыс барысында қолдану;

6. оқулық мәтінімен жұмыс істеуде тисті кестелер мен сызбанұсқаларды құрастыру;

7. органикалық дүниенің бірлігін дәлелдеу үшін жасушалық туралы білімін пайдалану дағдыларын көрсете білу тиіс.

«Биология» пәнінен оқу бағдарламасы

(жаратылыстану-математикалық бағыт)

1. Түсінік хат

1. Бұл бағдарлама Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген мемлекеттік жалпыға міндетті білім стандартына сәйкес заттар, химиялық реакциялар мен олардың заңдылықтары, сондай-ақ қоршаған әлемнің материалдық бірлігі туралы жаратылыстану-ғылыми кіріктірілген білімдерін қалыптастыруға арналған.

2. Оқу пәнінің білім мазмұны теориялық және қолданбалы негіздер мен «Жалпы биологияны» оқытуға бағытталған бөлімдер мен тақырыптырды, практикалық дағдыларды меңгеру мақсатында, қоршаған орта мен адам денсаулығын сақтау мәселелері, зертханалық жұмыстарда берілген.

3. Оқытудың мақсаты:

1) тірі материя, оның биологиялық құрылым деңгейлері туралы негізге алынатын түсініктерді қалыптастыру;

2) тірі және өлі материяның жалпы белгілерін оқушыларға ұғындыру;

3) жасушалық теорияның негізгі қағидалары туралы білім қалыптастыру;

4) өсімдік және жануар жасушаларының құрылысы туралы түсінік қалыптастыру;

5) органикалық және бейорганикалық заттардың рөлі туралы білім қалыптастыру;

6) организмнің жеке даму заңдылықтары туралы түсінік қалыптастыру;

7) органикалық дүние дамуының негізгі ретінде генетикалық заңдылықтар туралы түсінік қалыптастыр

8) адамның тұқымқуалаушылығына қоршаған ортаның қолайсыз факторларының зиянды әсері туралы түсінік қалыптастыру;

4. Оқытудың міндеттері:

1) түр және оның критерий туралы түсініктің мәнін ашып көрсету;

2) эволюциялық ілімнің негіздері туралы білім қалыптастыру;

3) экологиялық факторлар және пәннің ролін ашу;

4) экологиялық міндеттерін ашу;

5) экосистема, биоценоз, биосфера ұғымдарының маңызын ашу;

6) экологиялық жүйелерге адамның іс-әрекетінің әсерін ашып көрсету;

7) табиғатты қорғау бойынша қазақ халқының салт-дәстүрлерінің мәнін ашып көрсету;

8) Қазакстанның табиғатын қорғау туралы Қазақстан Республикасыеың заңдарын негіздеу;

9) цитологияның міндеттерін игеру;

10) жасушалық теорияның негізгі қағидаларын меңгеріп алу;

11) энергия алмасудың кезеңдерін және оның жасушадағы рөлін сипаттау;

12) органикалық дүниедегі көбею әдістері мен жасушалардың бөліну типтерін игеру;

13) организмнің дамуын және орта жағдайларын сипаттау;

14) тұқымқуалаушылықтың негізгі заңдылықтарын ашып көрсету;

15) өзгергіштіктің негізгі заңдылықтарын ашып көрсету;

16) селекция және биотехнология негіздерін сипаттау.

5. «Биология» пәні бойынша оқу жүктемесінің көлемі:

10-сыныпта оқу жылына 68 сағат, аптасына 2 сағат;

11-сыныпта оқу жылына 68 сағат, аптасына 2 сағат.

6. Биологияны оқып білу барысында мына төмендегі оқу пәндерімен пәнаралық байланыстар жүзеге асырылады:

7.Пәнаралық байланыс «Қазақ тілі және әдебиетімен»:

1) сөздік қордың биологиялық терминдермен одан әрі байытылуы;

2) органикалық дүниенің құрылысы мен эволюциясының ерекшеліктері бойынша оқу материалын қабылдау арқылы ауызша сөздің дамуы;

3) қысқаша шығармалар-сипаттамалар, ойбөлісу түрінде материалды баяндау, баяндаманы дұрыс көркемдеу, Эссе,хабарлама, биологиялық диктанттар жазу, шығармашылық тапсырмалар орындау арқылы жазбаша сөздің дамуы.

8. Пәнаралық байланыс математикамен:

1) биологиялық эксперименттердің тәжірибелердің, бақылаудың, зертханалық жұмыстардың қорытындысын шығаруда математикалық білімді пайдалану;

2) биологиялық өлшеулер жүргізу және математикалық талдау жасау.

9. Пәнаралық байланыс тарихпен:

тарихтың бірінші кезеңінің мәдениетін оқып білу, ашылған ұлы географиялық жаңалықтарды білу;

10. Пәнаралық байланыс физикалық география:

1) географиялық аймақтылықты ескере отырыпжер бетінде органикалық дүниенің таралу ерекшеліктерін оқып білу барысындагеографиялық білімге сүйену;

2) орта факторларының адам организмінің жағдайы мен қасиеттеріне және жалпы органикалық табиғатқа әсерін білу;

3) континенттер тарихының білімін пайдалану.

11. Пәнаралық байланыс экономиялық географиямен:

1) бүкіл әлем халықтарын оқып, зерттеп білу;

2) әлем халықтарының географиялық аймақтарға таралуын білу.

12. Пәнаралық байланыс «Химиямен»:

1) бейоргникалық химия.Д.И.Менделеевтің периодтық жүйесінің элементтері, олардың негізгі қасиеттері;

2) тірі жүйенің құрамына кіретін негізгі химиялық қосылыстар;

3) жасушаның химиялық құрылымын оқып білу;

4) органикалық ортада жүретін биохимиялық процестерді (зат және энергия алмасу - бұл органикалық заттардың биосинтезі және ыдырауы) оқып білу.

13. Пәнаралық байланыс физикамен:

1) биологиялық жүйелердегі өзгерістердің динамикасы;

2) тірі организдердің жағдайы мен қасиеттеріне атмосфералық қысым ауытқуының әсері.

14. Пәнаралық байланыс ақпараттық мәдениет:

1) жалпы биологияның тақырыптары бойынша электрондық көрсетілім құрастыру;

2) жұмыс барысында электрондық материалдарды пайдалану.

15. Пәнаралық байланыс «Музыка»:

1) «Адам генетикасы» тақырыбын оқытуда музыкалық шығармаларды пайдалану;

2) «Адамның шығу тегі» сабағын оқыту барысында музыкалық шығармаларды пайдалану.

16. Пәнаралық байланыс «Бейнелеу өнері»:

1) зертханалық,практикалық және шығармашылық жұмыстарды кестелермен, суреттермен және сызбанұсқалармен безендіру.

2. Оқу пәнінің 10 сынып оқу пәнінің базалық мазмұны

17. «Кіріспе (1 сағат)»:

1) биология ғылымы, ғылымдар жүйесіндегі биологияның орны, әлемнің ғылыми бейнесін түсініп білуде биологияның маңызы, биологияның басқа ғылымдармен (химия, физика, математика, география, астраномия және басқалары) байланысты, жаратылыстану ғылыми пәндер жүйесіндегі «Жалпы биология» курсының алатын орны, мақсаты мен міндеттері;

2) көрсетілім: биолог-ғалымдардың суреттері, "Биологияның басқа ғалымдармен байланысы" - сызбанұсқа.

18. «Цитология. Цитологияның міндеттері (1 сағат)»:

1) заманауи цитология пәні, міндеттері және зерттеу әдістері. Цитологиялық зерттеулердің басқа биологиялық ғылымдар мен медицина және ауыл шаруашылығы үшін маңызы.

19. «Жасушалық теория (19 сағат)»:

1) «Жасушаның химиялық құрамы» (9 сағат):

жасушаның ашылуы және зерттеу тарихы, жасушалық теорияның негізгі қағидалары, оның биология ғылымының дамуындағы маңызы;

жасуша тірі тіршілік иесі дамуының, құрылымы мен қызметінің бірлігі.

жасушаның химиялық құрамы;

су және басқа бейорганикалық заттар, олардың жасуша тіршілігіндегі рөлі. Органикалық заттар: көмірсулар, нәруыздар, липидтер, нуклеин қышқылдары, АТФ, олардың құрылысы және жасушадағы рөлі;

ферменттер, олардың тіршілік әрекеттерін реттеудегі рөлі;

2) «Прокариоттық жасушаның құрылысы мен қызметі» (2 сағат):

прокариоттық жасушаның құрылысы, бактериялық жасуша, оның құрылысы мен қызметінің ерекшеліктері.Бактериялар тіршілігінің алуантүрлілігі;

3) «Эукариоттық жасушаның құрылымдық-функциялық құрылыс ерелкшеліктері» (8 сағат):

жасушаның негізгі құрам бөліктері, түрлі жасушалық құрылымдар мембранасының құрылысы мен функциялық ерекшеліктері;

цитоплазма және оның органоидтері,олардың құрылысы және қызметі: цитоплазма, (эндоплазмалық тор, Гольджи жиынтығы және лизосомалар, митохондриялар, пластидтер,жасуша орталығы,рибосома), итоқаңқа.

қозғалу органоидтері, жасушалық қосындылар.

ядро, оның құрылысы мен қызметі, хромосомалардың химиялық құрамы мен құрылысы, саңырауқұлақтар, жануарлар мен өсімдік жасушаларының құрылысындағы ерекшеліктер.

20. «Тіршіліктің жасушалық емес формалары (2 сағат)»:

1) вирустар және фагтар. ЖИТС-тің (жүре пайда болған иммундық тапшылық синдромы) вирусы, оның құрылысы мен тіршілігінің ерекшеліктері, вирустық аурулардың алдын алу.

21. «Жасушадағы зат және энергия алмасу (метаболизм) (9 сағат)»:

1) жасушадағы зат және энергия алмасу, зат алмасу реакцияларының катализдік сипаты, пластикалық және энергиялық алмасулар, энергиялық алмасудың негізгі кезеңдері, жасушалық тыныс алу процесінің ерекшеліктері, органикалық заттарды түзу және қабылдау әдістері: автотрофтар және гетеротрофтар;

2) фотосинтез, оның сатылары, биосферадағы ғарыштық рөлі;

3) хемосинтез, оның биосферадағы рөлі.

4) нәруыз биосинтезі, генетикалық ақпараттың негізі - ген туралы түсінік, генетиткалық код, нәруыз синтезіндегі матрицалық принцип. ДНҚ-лық матрицаға сәйкес а-РНҚ-ның түзілуі, биосинтездің реттелуі;

5) гомеостаз туралы түсінік, жасушадағы зат және энергия алмасу процестерінің реттелуі.

6) көрсетілім:

өсімдік және жануар жасушаларының микропрепараттары; фотосинтез процесін бейнелейтін тәжірибелер; жасуша модельдері; ДНҚ мен РНҚ-ның және түрлі молекулалар мен вирустық бөлшектердің моделдері; жасушадағы метаболизм жолдарының сызбанұсқалары, "Нәруыз биосинтезінің" аппликациялық - моделі;

7) зертханалық жұмыстар №1 «Эукариоттық (өсімдік, жануар, саңырауқұлақ) және прокариоттық (бактериялар)жасушалардың құрылысы»;

№ 2 «Пияз эпидермисінің жасушаларындағы плазмолиз және деплазмолиз құбылыстарын бақылау», № 3 «Өсімдік жасушаларындағы цитоплазманың қозғалысын бақылау».

22. «Организмдердің көбеюі және жеке дамуы (онтогенез) (10 сағат)»:

1) «Өсімдіктер мен жануарлардың жыныссыз көбеюі (2 сағат)»:

өзін-өзі ұдайы өндіру - тіріге тән жалпылама қасиет;

митоз жыныссыз көбеюдің және көпжасушалы организмдер өсуінің негізі, оның фазалары және биологиялық маңызы;

организмдердің жыныссыз көбею формалары:

қарапайымдар жасушаларының митоздық бөлінуі, споратүзуі;

біржасушалы және көпжасушалы организмдердегі бүршіктену;

вегетативтік көбею;

жыныссыз көбеюдің эволюциялық маңызы.

2) «Жынысты көбею (3 сағат)»:

жынысты көбею;

мейоз, оның биологиялық маңызы;

сперматогенез, овогенез, ұрықтану, гүлді өсімдіктердегі ұрықтанудың ерекшеліктері, ұрықтанудың биологиялық маңызы;

3) «Жеке даму (онтогенез) (3 сағат)»:

организмдердің жеке дамуы (онтогенез) түсінігі;

бөліну, өсу, жасушалардың жіктелуі, органогенез, көбею, картаю, организмнің өлуі;

Э. Мюллер және Э. Геккельдің биогенетикалық заңы. Өсімдіктердің онтогенезі. Жануарлардың онтогенезі. Дамып келе жатқан ұрықтағы дене бөліктерінің өзара әсері.

4) «Организмнің дамуы және қоршаған орта (2 сағат)»

организмнің эмбриондық және постэмбриондық дамуындағы қоршаған орта факторларының рөлі, улы заттардың (токсиндік): темекі түтіні, алкоголь, есірткі, түрлі-түсті, ауыр металлдар және радиоактивті заттардың эмбриондық және постэмбриондық даму барысына әсері (туа біткен кемтарлықтар);

организмнің өсуі және дамуы, орта жағдайларының өзгерістеріне организмнің бейімделу деңгейлері, организмнің қартаюы және өлуі, жыныссыз көбеюдегі онтогенез өзгешелігі;

көрсетілім: жыныссыз, жынысты көбеюді, жоғары сатыдағы өсімдіктердің эмбриондық және постэмбриондық дамуын бейнелейтін кестелер, сызбанұсқалар; омыртқалы жануарлар ұрықтарының ұқсастығы, митоз және мейоздың сызбанұсқалары.

23. «Генетика негіздері (12 сағат)»:

1) «Тұқымқуалаушылықтың негізгі заңдылықтары (7 сағат)»:

генетиканық даму тарихы;

белгілердің Мендель ашқан тұқым қуалау заңдылықтары;

тұқым қуалаушылықтың гибридологиялық әдісі; моногибридтік будандастыру; басымдылық көрсету заңдылығы; ажырау заңдылығы; толық және толық емес доминанттылық; гаметалар тазалығының заңы, оның цитологиялық негіздемесі, көптік аллельдер, талдаушы шағылыстыру, дигибридтік және полигибридтік шағылыстыру, тәуелсіз үйлесімділік заңы, фенотип және генотип, тұқым қуалаудың генетикалық заңдарының цитологиялық негіздері, жыныстың генетикалық анықталуы. Жыныс хромосомаларының генетикалық құрылымы, гомогаметалы және гетерогаметалы жыныс. Жыныспен тіркес тұқым қуалайтын белгілер, тұқымқуалаушылықтың хромосомалық теориясы, гендердің тіркесу топтары, белгілердің тіркес тұқым қуалауы, Т. Морган заңы, гендердің толық және толық емес тіркесулері, хромосомалардың генетикалық картасы, генотип - біртұтас жүйе, хромосомалық (ядролық) және цитоплазмалық тұқымқуалаушылық, белгілердің анықталуында аллельді гендердің өзара әрекеттесулері (доминанттылық, толық емес доминанттылық, кодоминанттылық және аса жоғары доминанттылық) және аллельді емес гендердің өзара әрекеттесулері ( комплементарлық, эпистаз және полимерия);

сарамандық жұмыс, генетикалық есептер шығару;

24. «Өзгергіштің негізгі заңдылықтары (5 сағат)»:

1) згергіштіктің негізгі формалары. Генотиптік өзгергіштік: Мутациялар.

2) гендік, хромосомалық және геномдық мутациялар, сомалық және генеративтік мутациялар, жартылай летальды және летальді мутациялар.

3) мутациялардың себептері мен жиілігі, мутагендік факторлар, мутациялардың эволюциялық рөлі;

4) үйлесімдік өзгергіштік, гендердің түрлі үйлесімдерінің пайда болуы және олардың генетикалық алуантүрлілікті (түрдің шегінде) қалыптастырудағы рөлі, үйлесімдік өзгергіштіктің эволюциялық маңызы, тұқым қуалайтын өзгергіштіктегі гомологтік қатарлар заңы;

5) фенотиптік немесе модификациялық өзгергіштік, белгілер мен қасиеттердің дамуы және олардың жарыққа шығуында сыртқы орта жағдайларының рөлі, модификациялық өзгергіштіктің статистикалық заңдылықтары, доминанттылықты басқару;

6) көрсетілім:

тұқымқуалаушылық заңдылықтарын, хромосомалардың айқасуын бейнелейтін модель - аппликациялар;

қоршаған орта жағдайларының организм өзгергіштігіне әсерін көрсететін тәжірибе нәтижелері;

кеппешөп материалдары, будандық, полиплоидтық өсімдіктердің жинақтамалары, нақпішіндері.

7) зертханалық жұмыстар:

№ 1 «Өсімдіктер мен жануарлардағы өзгергіштікті зерттеу, вариациялық қатар және қисық құрастыру».

№ 2 «Өсімдік фенотиптерін зерттеу»

25. «Адам генетикасы (5 сағат»):

1) адамның тұқым қуалаушылығын зерттеу әдістері, адамның генетикалық әртүрлілігі, адамның және адам нәсілдерінің шығу тегі туралы генетикалық мәліметтер, адам белгілерінің тұқым қуалау сипаты, денсаулықтың генетикалық негіздері, адамның генетикалық денсаулығына ортаның әсері, генетикалық аурулар, генотип және адамның денсаулығы, популяция генофонды.

2) биологиялық және әлеуметтік тұқым қуалаудың арақатынасы, генетиканың әлеуметтік проблемалары, гендік инженерияның этикалық проблемалары;

3) генетикалық болжау және медициналық-генетикалық кеңес беру, оның практикалық маңызы, міндеттері және болашағы.

4) көрсетілім:

адамның хромосомалық аурулары және олардың фенотиптік көрініс беруі.

зертханалық жұмыс № 6. Шежіре құру.

26. Селекция және биотехнология негіздері (9 сағат):

1) селекцияның міндеттері және әдістері, генетика - организмдер селекциясының ғылыми негізі, селекция үшін бастапқы материал. Н.И.Вавиловтың мәдени өсімдіктердің шығу орталықтары туралы ілімі, қолтұқым, іріктеме, штамм, өсімдіктер және жануарлар селекциясы, селекциядағы қолдан сұрыптау, будандастыру - селекциялық әдіс ретінде, шағылыстыру типтері, өсімдіктер селекциясындағы полиплоидия, заманауи селекцияның жетістіктері;

2) микроорганизмдер, саңырауқұлақтар, прокариоттар-биотехнологлиялық нысандар;

3) микроорганизмдер селекциясы және оның микробиологиялық өнеркәсіп үшін маңызы;

4) тамақ өнімдерін, дәрумендерді, ферменттер мен дәрілерді микробиологиялық өндіру;

5) биотехнологияның проблемалары және болашағы.

6) гендік инженерия, оның жетістіктері және болашағы.

7) көрсетілім:

тірі өсімдіктерді, кеппешөптерді нақпішіндерді, кестелер, суреттер мен сызбанұсқаларды, селекциялық жұмыстардың нәтижелерін бейнелейтін басқа да материалдарды пайдалану;

белгілі ғалым селекционерлердің фотосуреттерін, өсімдіктердің жаңа іріктемелерін;

жануарлардың жаңа қолтұқымдарын алудың әдістерін бейнелейтін сызбанұсқаларды, кестелерді;

микробиологиялық өндірістің сызбанұсқаларын, микробиологиялық синтез өнімдерін көрнекілеу.

3. Оқу пәнінің 11 сынып оқу пәнінің базалық мазмұны

27. «Кіріспе (1сағат»).

28. «Жер бетінде тіршіліктің пайда болуы және дамуы (8сағат)»:

1) Жер бетінде тіршіліктің пайда болуы туралы алғашқы көзқарастар (2сағат):

тіршіліктің пайда болу процесін және мәнін түсіндіретін алғашқы ғылыми талпыныстар, Ф.Редидің тәжірибелері, В.Гарвейдің ой-пікірлері, Л.Пастердің тәжірибелері, тіршіліктің мәңгілік теориясы, жер бетінде тіршіліктің пайда болуы туралы материалистік көзқарастар, көрсетілім: Л.Пастер тәжірибелерінің сызбанұсқасы;

2) «Жер бетінде тіршілік пайда болуының алғышарттары (2сағат)»:

жер бетінде тіршілік пайда болуының алғышарттары: ғарыштық және ғаламшарлық алғышарттар, Жер дамуының ерте кезеңдеріндегі алғашқы атмосфера және химиялық элементтердің, бейорганикалық және органикалық молекулалардың эволюциясы, көрсетілім: ғаламшарлық жүйелердің қалыптасу кезеңдерінің сызбанұсқасы.

3) «Жер бетінде тіршіліктің пайда болуы туралы қазіргі көзқарастар (4сағат)»:

тіршіліктің пайда болуы туралы қазіргі көзқарастар, А.И.Опариннің теориясы, С. Миллердің тәжірибелері; протобиополимерлердің пайда болу теориясы, протобионттардың эволюциясы:ішкі ортаның қалыптасуы, органикалық табиғи катализаторлардың жарыққа шығуы, генетикалық кодтың пайда болуы; биологиялық эволюцияның бастапқы кезеңдері: фотосинтездің жүруі, эукариоттардың, жынысты көбеюдің және көпжасушалылықтың пайда болуы, көрсетілім: біржасушалы эукариоттардың,көпжасушалы организмдердің пайда болуының және өсімдіктер мен жануарлар дүниесі дамуының сызбанұсқасы.

29. «Эволюциялық ілім (23 сағат)»:

1) «Тірі табиғаттың эволюциясы туралы көзқарастардың Дарвинге дейінгі дамуы (3сағат)»:

биология дамуының Дарвинге дейінгі кезеңі.Ғылымда «Әуелбастан мақсатқа сәйкестілік» және тірі табиғаттың өзгермейтіндігі туралы көзқарастардың үстемдігі, өсімдіктер мен жануарларды жіктеп жүйелеу бойынша К.Линнейдің жұмыстары.Ж.Кювье және Ж..де Сент-Илердің еңбектері. Ж.Б.Ламарктың эволюциялық теориясы, алғашқы эволюционис ттер, көрсетілім: эволюциялық идеялардың дамуына үлес қосқан ғалымдардың портреттері мен өмірбаяндары;

2) «Дарвинизм (10 сағат)»

Ч. Дарвин ілімі қалыптасуының алғышарттары: жаратылыстану ғылымдары саласындағы жетістіктер, Ч. Дарвиннің экспедициялық материалдары. Ч. Дарвиннің қолдан сұрыптау туралы ілімі, Ч. Дарвиннің табиғи сұрыпталу туралы ілімі, түр - эволюциялық бірлік, жалпыға бірдей жеке дара өзгергіштік және ұрпақтар сан мөлшерінің артықтылығы, тіршілік үшін күрес және табиғи сұрыпталу;

көрсетілім:

Ч.Дарвиннің «Бигль» кемесімен саяхаты кезіндегі жүрген жолдары және жинаған материалдары;

№ 1 зертханалық жұмыс .»Мәдени өсімдіктердің іріктемелерін пайдаланып қолдан сұрыптаудың нәтижесін,түр критерийлерін, өзгергіштікті зерттеу»;

3) «Микроэволюция (5 сағат)»:

мутациялардың эволюциялық рөлі, популяциялардағы генетикалық процестер, Харди-Вайнберг заңы, табиғи сұрыпталудың формалары, организмдердің тіршілік ортасына бейімділігі табиғи сұрыпталудың нәтижесі екендігі, микроэволюция, түртүзілу туралы қазіргі көзқарастар (С.С.Ч етвериков, И.И.Шмальгаузен);

түртүзілудің жолдары және жылдамдығы;географиялық және экологиялық түртүзілу. Модификациялардың эволюциялық рөлі; физиологиялық бейімділіктер. Эволюцияның қарқындылығы.

көрсетілім: географиялық түртүзілу процесін бейнелейтін сызбанұсқалар; тірі өсімдіктер мен жануарлар,кеппешөптер мен жинақтамалар,жекедара өзгергіштік пен өсімдіктердің әртүрлі іріктемелерінің және жануарлардың қолтұқымдарының, сонымен қатар организмдердің тіршілік ортасына бейімделуі және түртүзілудің нәтижелерін бейнелейтін сызбанұсқалар;

№ 2 зертханалық жұмыс «Организмдердің тіршілік ортасына бейімділігін зерттеп білу»;

4) «Эволюцияның негізгі заңдылықтары, макроэвлюция (5сағат)»:

эволюциялық процестің негізгі бағыттары, биологиялық прогресс және биологиялық регресс (А.Н.Северцов), биологиялық прогреске жетудің жолдары, эволюцияның негізгі заңдылықтары: дивергенция, конвергенция, параллелизм; организм топтары эволюциясының ережелері.Эволюция нәтижелері:тірі табиғат құрылым деңгейінің күрделенуі, түрлердің көптүрлілігі, бейімділіктің салыстырмалы сипаты (органикалық мақсатқасәйкестілік);

көрсетілім: гомологтық және аналогтық мүшелердің мысалдары,олардың құрылысы, онтогенезде пайда болуы,прогрессивті эволюция жолдарының арақатынасы, Қызыл кітапқа енгізілген және мемлекеттік қорғауға алынған өсімдіктер мен жануарлардың өкілдерін сипаттайтын мысалдар.

30. Жердегі органикалық дүниенің дамуы (14 сағат):

1) Өсімдіктер және жануарлар эволюциясының негізгі келбеті (10 сағат)

архей және протерозой замандарында тіршіліктің дамуы .Жердегі тіршіліктің алғашқы іздері.Қазіргі барлық омыртқасыздар типтерінің шығуы, алғашқы желілілер, су өсімдіктерінің дамуы;

палеозой заманында тіршіліктің дамуы, өсімдіктер эволюциясы;

алғашқы төменгі сатыдағы өсімдіктердің,қырықжапырақтардың, тұқымды қырықжапырақтардың,ашық тұқымды өсімдіктердің шығуы. Омыртқалылардың (балықтардың, қосмекенділердің, жорғалаушылардың) шығуы.

мезозой заманында тіршіліктің дамуы., жабық тұқымды өсімдіктердің шығуы және таралуы. Құстар мен сүтқоректілердің шығуы.Ертедегі ашық тұымды өсімдіктер мен жорғалаушылардың жойылуы.

кайнозой заманында тіршіліктің дамуы, гүлді өсімдіктердің қарқынды дамуы, бунақденелілердің көптүрлілігі (параллельді эволюция), ұрықжолдас ты сүқоректілердің дамуы, аңдардың шығуы, маймылдардың пайда болуы, адам тұқымдасының алғашқы өкілдерінің шығуы. Төрттік кезең: сүтқорек тілердің эволюциясы. Маймылдардың дамуы; адам эволюциясының бағыттары, адам мен адамтәрізді маймылдардың жалпы ататектері.

көрсетілім З.Бурианның түрлі замандар мен кезеңдердегі флора мен фаунаны бейнелейтін қолдан салған суреттері,тірі табиғат дүниелері (патшалығы) дамуының сызбанұсқасы; өсімдіктер мен жануарлардың тасқа айналған қалдықтары,өсімдіктердің ертедегі тау жыныстарында қалған іздері мен таңбалары.

2) «Адамның шығу тегі (4 сағат)»:

адамның тірі табиғаттағы орны. Homo sapiens-түрінің жануарлар дүниесіндегі жүйелік орны, адамның жануарлар дүниесінің түрлі жүйелік топтарына жататынын айқындайтын белгілері мен қасиеттері, адам эволюциясының кезеңдері: ежелгі адамдар,ертедегі адамдар ,осы заманғы алғашқы адамдар. Биологиялық түр ретінде адамның қасиеттері.Homo sapiens-түрінің популяциялық құрылымы, адам нәсілдері;нәсілтүзілу;адам нәсілдерінің бірлігі, адамның биоәлеуметтік тіршілік иесі ретінде қасиеттері, антропогенездің қозғаушы күштері, Ф.Энгельс маймылдың адамға айналуындағы еңбектің рөлі туралы, адамның қалыптасуында сөздің,ақыл-ойдың және қоғамдық қатынастардың рөлі, адам эволюциясында әлеуметтік және биологиялық бағыттардың өзара қарым-қатынасы, «Әлеуметтік дарвинизм» және нәсілшілдіктің кертартпалық мәні, адамның әлеуметтік дамуындағы қоғамдық тіршіліктің жетекші рөлі, адамзат қоғамының биологиялық қасиеттері.

көрсетілім: адамның және омыртқалы жануарлардың қаңқаларының модельдері.

31. «Организм және ортаның өзара қарым-қатынастары, экология негіздері (20 сағат)»:

1) Биосфера туралы түсінік (3 сағат)

биосфера-жердің тірі қабығы, биосфераның құрылымы :литосфера, гидросфера, атмосфера, биосфераның құрам бөліктері:тірі зат, оның түрлік құрамы, әртүрлілігі және биомассаға қосқан үлесі, биожанама(енжар,биоен жар) заттар (В.И.Вернадский). табиғаттағы заттардың айналымы.

көрсетілім:биосфераның құрылымын және оның құрам бөліктерін сипаттайтын сызбанұсқалар, биосферадағы тірі организмдер әртүрлілігі мен түрлік құрамының кестелері.

2) «Бірлестіктердегі тіршілік (2 сағат)»:

Тірі организмдер бірлестіктерінің қалыптасу тарихы.Құрылықтардың геологиялық тарихы;оқшаулану,климаттық жағдайлар. Биогеография.

Құрылықтың және дүниежүзілік мұхиттың негізгі биомассалары. Биогеографиялық аймақтар.

көрсетілім құрлықтардың тарихын бейнелейтін карталар;құрлықтық биомассаның таралуы.

3) «Организм және ортаның өзара қарым-қатынастары (12 сағат)»:

тірі организмдердің табиғи бірлестіктері, биогеоценоздар, биогеоценоздардың құрамдас бөліктері: продуценттер, консументтер редуценттер, биоценоздар, олардың түрлік әртүрлілігі, популяциялар тығыздығы, биомассасы. Экология,оның міндеттері, экологиялық факторлар

ортаның абиотикалық факторы, температураның,жарықтың, ылғалдылықтың және басқа факторлардың бірлестіктер тіршілігіндегі рөлі, орта факторларының әсер ету қарқындылығы,шектеуші фактор, орта факторларының өзара әсері, төзімділік шегі.

ортаның биотикалық факторлары, қоректік тізбектер және торлар, экологиялық пирамидалар: сандық,биомассалық,энергиялық, биогеоценоздардың алмасу себептері, жаңа бірлестіктердің қалыптасуы.

антропогендік факторлар, олардың биоценоздарға әсері(адамның табиғаттағы рөлі), табиғат ресурстарын тиімді пайдалану, табиғатты ластанудан қорғау, табиғат эталондары мен ескерткіштерін сақтау, ғаламшар тұрғындарын табиғат ресурстарымен қамтамасыз ету, табиғи кешендер түзудің шаралары, экологиялық білім, тәрбие,мәдениет, жер ғаламшарының экологиялық апаттары. Қазақстанның экологиялық апатты аймақтары.

көрсетілім, «Биосфера», «ҚР экологиялық апатты аймақтары» тақырыптары бойынша электрондық оқулықтардан үзінділер оқу және талқылау.

4) «Организмдер арасындағы қарым-қатынастар (3 сағат)»

организмдер арасындағы қарым-қатынастың формалары, жағымды қатынастар: симбиоз, кооперация, мутуализм,комменсализм, антибиотикалы қ қатынастар :жыртқыштық, паразитизм, бәсеке, бейтарап қатынастар-нейтрализм.

көрсетілім:тірі табиғаттың түрлі дүниелері өкілдерінің симбиоздық (селбесу) тіршілігінің мысалдары.

32. «Бионика (2 сағат)»:

өсімдіктер мен жануарлардың құрылымдық принциптерін адамның щаруашылық әрекетінде пайдалану, табиғаттағы тірі тіршілік иелерінің формалары және олардың өнеркәсіптік аналогтары (құрылыстық ғимараттар,машиналар,механизмдер, қондырғылар).

көрсетілім: тірі организмдер құрылымына ұқсас өнеркәсіптік аналогтардан мысалдар және оқулықтан осы тақырыпқа сай сурет,кестелерді қарау.

4. 10-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

33. 10-сынып оқушылары:

1) тірі табиғаттың негізгі құрылым деңгейлерін;

2) жасушалық теорияның негізгі қағидаларын;

3) жасушаның химиялық құрамын;

4) нәруыздардың, нуклеин қышқылдарының, липидтердің, АТФ және бейорганикалық заттардың жасуша және организм тіршілігіндегі рөлін;

5) генетикалық код, геннің құрылысы мен қызметін;

6) прокариоттар және эукариоттар, автотрофтар және гетеротрофтар жасушаларының құрылысы мен қызметін;

7) пластикалық және энергиялық алмасу мен олардың маңызын, өсімдіктердегі пластикалық алмасу ерекшеліктерін және ғарыштық рөлін;

8) зат алмасудағы ферменттердің рөлін;

9) хромосомалар, олардың тұқым қуалау ақпаратын сақтау және ұрпақтарға берудегі рөлін;

10) хромосомалар санының, пішіні мен мөлшерінің, әр түр өкілдеріне тән тұрақтылығын;

11) митоз, мейоз, ұрықтану және олардың маңызын;

12) генетикалық әдістерді, адам генетикасын зерттеу әдістерінің ерекшеліктерін;

13) тұқымқуалаушылықтың заңдылықтарын, модификациялық және үйлесімдік өзгергіштіктерді, олардың себептерін;

14) фенотип қалыптасуда генотип пен орта жағдайларының маңызын, мутациялардың эволюциядағы,генетиканың селекция мен денсаулық сақтаудағы рөлін;

34. 10-сынып оқушылары:

1) автотрофтар мен гетеротрофтар, прокариоттар мен эукариоттар жасушаларын;

2) митоз бен мейозды анықтау;

3) организмдердің көбею әдістерін ажырата білу;

4) фенотип пен генотипті, гомо және гетеро зиготаны салыстыру;

5) организмдердің мутациялық және модификациялық өзгергіштіктерін анықтау;

6) эволюция үшін мутацияның маңызын түсіндіру;

7) селекция үшін генетика заңдарын негіздеу.

5. 11-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

35. 11-сынып оқушылары:

1) тірі табиғаттың эволюциясы туралы түсінік;

2) Ч.Дарвин ілімі қалыптасуының алғышарттары;

3) Ч.Дарвиннің қолдан және табиғи сұрыпталу туралы ілімі;

4) тіршілік үшін күрестің формалары;

5) мутациялардың эволюциялық рөлі ;

6) табиғи сұрыпталудың формалары;

7) түр түзілу туралы қазіргі көзқарастар;

8) эволюциялық процестің негізгі бағыттары,

9) биологиялық прогреске жету жолдары;

10) эволюцияның негізгі заңдылықтары: дивергенция, конвергенция, -параллелизм;

11) архей,протерозой ,палеозой,мезозой кайнозой замандарында жерде тіршіліктің дамуы;

12) биологиялық түр ретінде адамның қасиеттері;

13) биоәлеуметтік тіршілік иесі ретінде адамның қасиеттері;

14) «әлеуметтік дарвинизмнің», кертартпалық зөлі;

15) организм және ортаның қарым-қатынастары;

16) биосфераның құрылымы және оның құрам бөліктері;

17) ортаның биотикалық, абиотикалық және антропогендік факторлары;

18) орта факторлары әрекетінің қарқындылығы, шектеуші фактор;-

19) организмдер арасындағы өзара қарым -қатынас формалары;

20) антропогендік факторлардың биоценоздарға әсері;

21) экологиялық кешендер түзудің шаралары.

36. 11-сынып оқушылары:

1) жер бетінде тіршіліктің пайда болу процесін материяның эволюциялық түрөзгерістері тізбегіндегі табиғи оқиға ретінде материалистік тұрғыда түсіндіру;

2) алуантүрлі организм түрлері шығуының және олардың тіршілік ортасына бейімділігінің себептерін эволюцияның қозғаушы күштері мен олардың мәні туралы білімге сүйеніп түсіндіру;

3) экологиялық жүйелерде түрлердің бірлесіп тіршілік етуге бейімділік белгілерін айқындау;

4) өнеркәсіп пен ауылшаруашылығындағы экологиялық заңдылықтар туралы мәліметтерді іс-тәжірибеде қолдану;

5) биоценоздың түрлік құрамына талдау жүргізу;

6) биоценоздардағы қарым-қатынас формаларының түрлерін анықтау;

7) нақты орта жағдайларындағы қоректік жүйелерді сипаттау;

8) орман шаруашылығы, балық шаруашылығы т.б., ұйымдастыру үшін экологиялық білімді дұрыс пайдалану;

9)табиғи ресурстарды тиімді пайдалану және қоршаған ортаны қорғау міндеттерін шешу үшін білім мен заңдарды қолдану;.

10) зертханалық және практикалық жұмыстарды орындауда техникалық қауіпсіздік ережелерін сақтау.

37. Жеке-тұлғалық нәтижелер

38. 10-11 сынып оқушылары көрсете білуі тиіс:

1) ғылыми және көпшілікке арналған әдебиеттерді пайдалануда арнайы пәндік және атау көрсекіштерін қолдануға даярлығын;

2) кеңейтілген жоспар-мәтіннің тезисін құтастырып, конспекттер,рефераттар құрастыру;

3) рефераттар,презентациялар даярлау;

4) жұмыстар орындауда электрондық ресурстарды,интернетті пайдалана білу;

5) оқулық мәтінімен жұмыс істеу негізінде кесте, сызбанұсқалар құрастыру;

6) зертханалық және практикалық жұмыстар орындауда техникалық қауіпсіздік шараларын сақтау;

7) жер бетінде тіршіліктің дамуы мен адам эволюциясының кезеңдерін бейнелейтін кестелер құрастыруда оқулықтың және басқа оқу құралдарының мәтіндерін пайдалану;

8) биологиялық нысандармен жұмыс істеу үшін оқулықтың мәтінін пайдалану;

9) «әлеуметтік дарвинизм» және нәсілшілдікке дәйекті сын айта білу.

6. Жүйелі-әрекеттілік нәтижелер 10-11 сынып оқушылары

қолдана білуі тиіс:

1) жасушалық теория туралы білімдерін органикалық дүниенің бірлігін дәлелдеуге пайдалану;

2) шағылыстыру сызбанұсқаларын құруда, зат және энергия алмасу мен,генетикалық және молекулалық биологияға есептер шығаруда арнайы генетикалық ұғымдар мен белгілерді пайдалану;

3) ғылыми және көпшілікке арналған әдебиеттермен жұмыс істеуде пәндік және атаулық көрсеткіштерді пайдаланып дағдылану;

4) мәтін тезистерін конспектілерді, рефераттар т.б. дайындауда кеңейтілген жоспар құрып дағдылану;

5) электрондық материалды интернетті пайдалануға дағдылану;

6) оқулықпен жұмыс істеу барысы нда мәтіндерінің мазмұнына сай кестелер сызбанұсқалар құрастырып дағдылану;

БИОЛОГИЯ

6-сынып

(барлығы 68 сағ, аптасына 2 сағ)

№

Тақырыптың атауы

Сағат саны

Кіріспе (1 сағат).

1.

Ботаника - өсімдіктер туралы ғылым. Жер бетінде өсімдіктердің көптүрлілігі туралы жалпы мәліметтер. Ботаникалық білімнің негізгі қолданылуы. Өсімдіктердің табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы. Қазақстанда кең таралған өсімдіктер.

1

І тарау. Өсімдіктермен жалпы танысу (3 cағат).

2.

Мәдени және жабайы, біржылдық және көп жылдық, дәрілік және әсемдік өсімдіктер. Өсімдіктердің тіршілік формалары: ағаштар, бұталар, бұташықтар, шөптесін өсімдіктер.

1

3.

Өсімдіктердің белгілері. Гүлді өсімдіктер. Гүлді өсімдіктердің мүшелері. Өсімдіктер тірі организм және биожүйе ретінде. Тұқымды және споралы өсімдіктер.

№ 1 зертханалық жұмыс.

Споралы және тұқымды (ашықтұқымды және жабықтұқымды) өсімдіктер: көкек зығыры, қырықжапырақ, кәдімгі қарағай, жұмыршақ, қызанақ.

1

4.

Өсімдіктердің тіршілік жағдайлары, оларға әсер ететін негізгі экологиялық факторлар. Өсімдіктердің тіршілік орталары. Өсімдіктердің көптүрлілігі. Өсімдіктердің табиғи жағдайлардағы өзгерістері, олардың өсімдік тіршілігіндегі маңызы. Өсімдіктердің табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы.

Топсеруен:

1. «Айналамыздағы өсімдіктер әлемі».

2. «Өсімдіктер тіршілігіндегі күзгі құбылыстар».

Практикалық жұмыс.

Бөлме жағдайындағы, баудағы, саябақтағы, бақшадағы және мектеп учаскесіндегі өсімдіктерді күтіп баптау.

1

ІІ бөлім. Өсімдік жасушасының құрылысы (5 сағат).

5.

Ұлғайтқыш құралдар: микроскоп, ұлғайтқыш әйнек. Ұлғайтқыш құралдарды қолдану тәсілдері. Препараттар даярлау. Материалдар және құрал жабдықтар. Қауіпсіздік техникасы.

№ 2 зертханалық жұмыс.

Ұлғайтқыш құралдармен және зертханалық құрал-саймандармен танысу.

1

6.

Жасуша - өсімдік организмінің негізгі құрылым бірлігі. Өсімдік жасушасының құрылысы: қабықша, цитоплазма, ядро, пластидтер, жасуша шырынына толы вакуоль, қосындылары. Пішіні мен мөлшері бойынша жасушалардың алуантүрлілігі.

№ 3 зертханалық жұмыс.

Пияз өңінің, жапырақ эпидермисінің микропрепараттарын даярлау.

1

7.

Жасушалардың тіршілік әрекеттері. Жасушаның өсуі және бөлінуі. Жасушаның тыныс алуы және қоректенуі. Цитоплазманың қозғалысы. Жасушалардың тіршілік әрекеттерінің қоршаған орта жағдайларына тәуелділігі.

№ 4 зертханалық жұмыс.

Элодея жапырағын, жапырақ өңін мысалға алып өсімдік жасушасының құрылысын зерттеп білу.

1

8.

Жасуша құрамындағы органикалық заттар: көмірсулар, нәруыздар, майлар және бейорганикалық заттар: су, тұз ерітінділері. Қоректік заттардың қорға жинақталуы.

1

9.

Ұлпалар туралы түсінік. Өсімдік ұлпаларының түрлері: түзуші, жабын, негізгі (ассимиляциялық және қорға жинақтаушы), өткізгіш, механикалық ұлпалар. Өсімдік мүшелерінің жасушалық құрылысы. Өсімдік - көпжасушалы организм.

1

ІІІ бөлім. Гүлді өсімдіктердің мүшелері, жемістер және тұқымдар (14 сағат).

I тарау. Тұқым (2 сағат).

10.

Тұқымның сыртқы және ішкі кұрылысы. Тұқымның типтері. Даражарнақты және қосжарнақты гүлді өсімдіктердің тұқымдарының құрылысы.

№5 зертханалық жұмыс.

Даражарнақты және қосжарнақты өсімдік тұқымдарының құрылысы. Көкөніс дақылдарының алуантүрлі тұқымдарымен танысу.

1

11.

Тұқымның органикалық және бейорганикалық заттары. Тұқымдағы өсімдік ұрығы. Тұқымдардың алуантүрлілігі. Тұқымдардың өнуі, топыраққа сіңіру тереңдігі. Тұқымдардың таралуы, шаруашылық маңызы.

1

II тарау. Тамыр (3 сағат).

12.

Өсімдіктің вегетативтік мүшесі ретінде тамырдың сыртқы және ішкі құрылысы.

№6 зертханалық жұмыс.

Өскіндерден тамырдың сыртқы құрылысын зерттеп білу (ас бұршақтың, асқабақтың, үрме бұршақтың және бидайдың).

1

13.

Тамыр аймақтары: бөліну, созылу, сору, өткізу. Тамырдың ұшы - тамыр оймақшасы. Тамырдың өсуі. Тамыр түктері, олардың тамыр және бүкіл өсімдіктің тіршілік әрекеттеріндегі рөлі.

№7 зертханалық жұмыс.

Тамырдың өсу (созылу) аймағын тауып анықтау.

1

14.

Тамырдың түрлері (негізгі, жанама, қосалқы). Тамыр жүйесінің типтері: кіндік және шашақ тамырлар. Атқаратын қызметіне байланысты тамырдың маңызы: өсімдіктің қоректенуі, топыраққа бекінуі, көбеюі, қоректік заттарды қорға жинақтауы. Атқаратын қызметіне байланысты тамырдың түрөзгерістері.

№8 зертханалық жұмыс.

Тамырдың түрөзгерістері.

1

Ш тарау. Өркен (5 сағат).

15.

Өсімдік өркендерінің құрылысы мен маңызы. Бүршік - өсімдіктің ұрықтық (бастапқы) өркені. Вегетативтік және генеративтік бүршіктер. Бүршіктен өркеннің дамуы. Жылдық өркен. Өсімдіктің бұтақтануы. Бұтақтануды көбейтудің тәсілдері.

№ 9 зертханалық жүмыс.

Вегетативтік және гүл бүршіктерінің құрылысы.

1

16.

Жапырақ өркеннің бүйірлік жанама мүшесі. Жапырақтың сыртқы және ішкі құрылысы. Жапырақтың жұмсақ бөлігі және жабындық ұлпа. Лептесіктер. Жапырақтың алуантүрлілігі, олардың өсімдік тіршілігіндегі рөлі. Жапырақ - өсімдіктің фотосинтез жүретін арнайы мүшесі, су булану және газ алмасу. Жапырақтың түр өзгерістері.

№10 зертханалық жұмыс.

Жапырақтың сыртқы құрылысы. Жапырақтағы лептесіктерді табу.

№11 зертханалық жұмыс.

Жапырақтың ішкі құрылысы. Жапырақтың түрөзгерістері.

1

17.

Сабақ - өркеннің негізгі бөлігі және қоректік заттарды өткізу мүшесі. Сабақтың буындары мен буынаралықтары. Сабақтың ішкі құрылысы. Сабақтың бойлап және жуандап өсуі. Камбийдің рөлі. Жылдық сақиналар.

№ 12 зертханалық жұмыс.

Ағаштың көлденең кесіндісіндегі жылдық сақиналарды қарау.

1

18.

Өркеннің көптүрлілігі: вегетативтік және генеративтік, жерүстілік және жерастылық, қысқарған және ұзарған өркендер. Өркеннің түрөзгерістері.

№13 зертханалық жұмыс.

Тамырсабақтың, түйнектің және пиязшықтың құрылысын қарау.

1

19.

Қыс кезіндегі өсімдік өркендері. Қыс кезіндегі жапырағын тастаған ағаштар және бұталармен, ағаштардағы және шөптесін өсімдіктердегі қайта жаңаратын бүршіктермен танысу.

Топсеруен.

1. Өсімдіктің қысқы тіршілігі.

Жапырағын тастаған ағаштар мен бұталар.

1

IV тарау. Гүл, жеміс (4 сағат).

20.

Гүл, оның құрылысы мен маңызы. Гүлсерігі. Тостағанша. Күлте. Гүлдің негізгі бөліктері: аналығы және аталығы. Даражарнақты және қосжарнақты өсімдік гүлдерінің ерекшеліктері. Гүлшоғырлары, олардың биологиялық маңызы.

№14 зертханалық жұмыс.

Гүлдің құрылысын қарау.

1

21.

Өсімдіктердің гүлдеуі және тозаңдануы. Тозаңданудың түрлері (өздігінен тозаңдану, жел, бунақденелілер, су, құстар арқылы айқас тозаңдану және қолдан тозаңдандыру).

№15 зертханалық жұмыс.

Бунақденелілермен және желмен тозаңданатын өсімдіктердің гүлдерін салыстыру.

1

22.

Жемістердің түзілуі; өсімдіктердің тұқым арқылы көбеюі және таралуы. Жемістің түрлері: құрғақ және шырынды, қақырайтын және қақырамайтын, біртұқымды және көптұқымды жемістер.

1

23.

Тірі организм ретінде өсімдік мүшелерінің өзара байланысы. Өсімдіктер және қоршаған орта.

Топсеруен.

1.Терезе алдындағы өсімдіктер әлемі.

1

ІV бөлім. Өсімдіктердің негізгі тіршілік әрекеттері (6 сағат).

24.

Топырақтан суды және минералды заттарды сіңіру. Органикалық және минералдық тыңайтқыштар. Фотосинтез, күннің жарығы мен хлорофиллдің осы процестегі рөлі. Күн энергиясын органикалық заттардың химиялық байланыстарында қорға жинақтайтын автотрофтылар ретінде жасыл өсімдіктердің рөлі.

1

25.

Өсімдіктердің тыныс алуы. Олардың оттекті сіңіріп, көмірқышқыл газы мен суды бөліп шығаруы. Өсімдіктің тыныс алу процесінің қоршаған орта жағдайларына тәуелділігі.

1

26.

Жасыл өсімдіктердің ғарыштық рөлі: органикалық заттарды түзу, энергияны жинақтау, көмірқышқыл газы мөлшерінің тұрақтылығын сақтау және атмосферада оттекті молайту, жерде топырақ түзілу әрекетіне қатысу.

1

27.

Өсімдік тіршілігіндегі судың рөлі. Суға қатынасы бойынша өсімдіктердің экологиялық топтары.

1

28.

Өсімдіктердің жынысты және жыныссыз көбейуі, оның биологиялық маңызы. Өсімдіктердің ұрықтануы мен зиготаның түзілуі туралы түсінік. Вегетативтік көбею, оның түрлері және табиғаттағы биологиялық рөлі, өсімдік шаруашылығында пайдалану.

№16 зертханалық жұмыс.

Бөлме өсімдіктерін қалемшелеу.

1

29.

Өсімдікттердің өсуі және дамуы. Өсімдіктердің өсуі мен дамуының қоршаған орта жағдайларына тәуелділігі. Өркен мен тамырдың өсуге бағытталуы. Өсімдік дамуының кезеңдері (ұрықтық, жастық, жетілу және қартаю). Өсімдік тіршілігінің ұзақтығы.

1

V бөлім. Өсімдіктер дүниесінің негізгі бөлімдері (21 сағат).

30.

Өсімдіктер систематикасы туралы түсінік. Өсімдіктер дүниесі. Оның дүние тармақтарына бөлінуі: Дүние тармағы, Бөлімдер, Класстар, Тұқымдастар, Туыстар, Түрлер. Түр - өсімдіктер систематикасының негізгі бірлігі.

1

V тарау. Балдырлар бөлімі (2 сағат).

31.

Балдырлардың бөлімдері. Біржасушалы және көпжасушалы балдырлардың жалпы сипаттамасы.

№17 зертханалық жұмыс.

Бір жасушалы және көпжасушалы балдырлардың микроскоптық және сыртқы құрылысы.

1

32.

Тұщы су және теңіз балдырларының көптүрлілігі. Балдырлардың табиғаттағы және халық шаруашылығындағы маңызы.

1

VI тарау. Мүктәрізділер бөлімі (2 сағат).

33.

Мүктердің әртүрлілігі. Жоғары сатыдағы споралы өсімдіктер ретінде жасыл мүктердің жалпы сипаттамасы. Мүктердің көбейуі және дамуы.

№18 зертханалық жұмыс.

Мүктердің сыртқы құрылысы.

Зертханалық жұмыстың нәтижесін қорытындылау.

1

34.

Шымтезек мүгі. Мүктердің табиғаттағы және халық шаруашылығындағы маңызы. Мүктәрізді өсімдіктерді қорғау.

1

VII тарау. Қырықжапырақтәрізді өсімдіктер бөлімі (3 сағат).

35.

Қырықжапырақтардың, қырықбуындардың және плаундардың жоғары сатыдағы споралы өсімдіктер ретінде жалпы сипаттамасы, көбейуі және дамуы. Қырықжапырақтәрізділердің өткен замандарда өркендеп өсіп кең таралуы. Қазіргі қырықжапырақтәрізділердің табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы.

№19 зертханалық жұмыс.

Қырықжапырақтәрізділердің сыртқы құрылысы.

1

36.

Қырықбуындардың құрылысы, көбейуі және дамуы. Қырықбуындардың табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы.

1

37.

Плаундардың құрылысы, көбейуі және дамуы. Плаундардың табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы.

1

VIII тарау. Ашық тұқымды өсімдіктер бөлімі (4 сағат).

38.

Тұқымды өсімдіктер ретінде олардың жалпы сипаттамасы және көптүрлілігі. Мектеп маңындағы қылқан жапырақты өсімдіктер.

№20 зертханалық жұмыс.

Ашықтұқымдылардың сыртқы құрылысы.

1

39.

Кәдімгі қарағайдың мысалында қылқан жапырақты өсімдіктердің тұқым арқылы көбейуі.

№21 зертханалық жұмыс.

Қылқанжапырақты өсімдіктердің бүрлері мен тұқымдарының құрылысын зерттеп білу.

1

40.

Қылқан жапырақты өсімдіктер мен қылқан жапырақты ормандардың табиғаттағы және адам шаруашылығындағы маңызы.

1

41.

Жалпақ жапырақты, қылқан жапырақты ормандарды қорғау.

1

IХ тарау. Жабық тұқымды (Гүлді) өсімдіктер бөлімі(9 сағат).

42.

Олардың жалпы сипаттамасы. Жабық тұқымды өсімдіктердің көптүрлілігі. Қосжарнақты өсімдіктердің тұқымдастары. Жабық тұқымды өсімдіктердің табиғаттағы және адам шаруашылығындағы маңызы. Гүлді өсімдіктердің қосжарнақтылар және даражарнақтылар кластарына бөлінуі.

1

43.

Крестгүлділер тұқымдасы. Гүлі мен жемісінің құрылысындағы ерекшеліктер, тіршілік формалары. Жабайы өсетін, мәдени, дәрілік, маңызды халық шаруашылығының өсімдіктері.

№22 зертханалық жұмыс.

Крестгүлділер тұқымдасы өсімдіктерінің гүлі мен жемісінің құрылысы.

1

44.

Раушангүлділер тұқымдасы. Гүлі мен жемісінің құрылысындағы ерекшеліктер, тіршілік формалары. Жабайы өсетін, мәдени, дәрілік, маңызды халық шаруашылығының өсімдіктері.

№23 зертханалық жұмыс.

Раушангүлділер тұқымдасы өсімдіктерінің гүлі мен жемісінің құрылысы.

1

45.

Алқа тұқымдастар. Гүлі мен жемісінің құрылысындағы ерекшеліктер, тіршілік формалары. Жабайы өсетін, мәдени, дәрілік, маңызды халық шаруашылығының өсімдіктері.

№24 зертханалық жұмыс.

Алқа тұқымдасы өсімдіктерінің гүлі мен жемісінің құрылысы.

1

46.

Бұршақ тұқымдастар. Гүлі мен жемісінің құрылысындағы ерекшеліктер, тіршілік формалары. Жабайы өсетін, мәдени, дәрілік, маңызды халық шаруашылығының өсімдіктері.

№ 25 зертханалық жұмыс.

Бұршақ тұқымдасы өсімдіктерінің гүлі мен жемісінің құрылысы.

1

47.

Күрделігүлділер тұқымдасы. Гүлі мен жемісінің құрылысындағы ерекшеліктер, тіршілік формалары. Жабайы өсетін, мәдени, дәрілік, маңызды халық шаруашылығының өсімдіктері.

№26 зертханалық жұмыс.

Күрделігүлділер тұқымдасы өсімдіктерінің гүлі мен жемісінің құрылысы.

1

48.

Лалагүл тұқымдастар. Гүлі мен жемісінің құрылысындағы ерекшеліктер, тіршілік формалары. Жабайы өсетін, мәдени, дәрілік, маңызды халық шаруашылығының өсімдіктері.

№ 27 зертханалық жұмыс.

Лалагүл тұқымдасы өсімдіктерінің гүлі мен жемісінің құрылысы.

1

49.

Жуа тұқымдастар. Гүлі мен жемісінің құрылыс ерекшеліктері, тіршілік формалары. Жабайы өсетін, мәдени, дәрілік, маңызды халық шаруашылықтық өсімдіктер.

№ 28 зертханалық жұмыс.

Жуа тұқымдасы өсімдіктерінің гүлі мен жемісінің құрылысы.

1

50.

Астық тұқымдастар. Гүлі мен жемісінің құрылысындағы ерекшеліктер, тіршілік формалары. Жабайы өсетін, мәдени, дәрілік, маңызды халық шаруашылығының өсімдіктері.

№ 29 зертханалық жұмыс.

Астық тұқымдасы өсімдіктерінің гүлі мен жемісінің құрылысы.

Топсеруен:

1. Қалалық саябақтағы және мектеп маңындағы өсімдіктер дүниесінің өкілдерімен танысу.

2. Өсімдіктер дүниесі өкілдерінің көктемгі оянулары.

1

VI бөлім. Жердегі өсімдіктер әлемі көптүрлілігінің тарихи дамуы (3 сағат).

51.

Өсімдіктер әлемінің дамуы. Өсімдіктердің күрделену процесі ретінде эволюция туралы түсінік. Өсімдік топтарының көптүрлілігі эволюцияның нәтижесі екендігі.

1

52.

Мәдени өсімдіктердің шығу тегі және көптүрлілігі.

№1 практикалық жұмыс.

Бөлме өсімдіктерін күтіп баптаудың көктемгі жұмыстары.

1

53.

Негізгі халық шаруашылық дақылдары - бидай мен картоптың пайда болу тарихы.

№2 практикалық жұмыс.

Мектептің тәжірибе учаскесі үшін тұқымдар таңдап алу және көшеттер өсіру.

1

VІI бөлім. Вирустар дүниесі (2 сағат).

54.

Тіршіліктің қарапайым құрылымдық формасы ретінде вирустардың құрылысындағы ерекшеліктер.

1

55.

Вирустық жұқпалармен зақымдану және таралуы. Вирустық жұқпалардың алдын-алу және күресу шаралары.

1

VІІI бөлім. Бактериялар дүниесі (3 сағат).

56.

Бактериялар тірі организмдердің ежелгі тобы екендігі. Бактериялардың жалпы сипаттамасы. Бактериялық жасушаның өсімдік жасушасынан айырмашылығы. Прокариоттар және эукариоттар туралы түсінік.

№30 зертханалық жұмыс.

Пішен таяқшасы бактериясының сыртқы көрінісін қарау.

1

57.

Пішіндері, қоректенуі, тыныс алуы бойынша бактериялардың әртүрлілігі.

№31 зертханалық жұмыс.

Бұршақ өсімдіктерінің тамырындағы түйнек бактерияларын қарау.

1

58.

Бактериялардың таралуы. Бактериялардың табиғаттағы және адам өміріндегі (экологиялық, ауру тудырғыш, биотехнологиялық) маңызы.

1

ІХ бөлім. Саңырауқұлақтар дүниесі. Қыналар - ерекше, симбиоздық организмдер (4 сағат).

59.

Саңырауқұлақтардың жалпы сипаттамасы. Қоректенуі, тыныс алуы, спора арқылы көбейуі. Көп жасушалы саңырауқұлақтар. Қалпақшалы саңырауқұлақтар. Жеуге жарамды және улы саңырауқұлақтар. Микориза туралы түсінік. Саңырауқұлақтардың табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы.

№32 зертханалық жұмыс.

Түтікшелі және қатпарлы қалпақшалы саңырауқұлақтардың жемісті денесінің құрылысы.

1

60.

Зең саңырауқұлақтар: мукор, пеницилл. Біржасушалы саңырауқұлақтар - ашытқы саңырауқұлағы.

№33 зертханалық жұмыс.

Микроскоптық мукор саңырауқұлағының сыртқы құрылысын зерттеп білу.

1

61.

Саңырауқұлақтардың көптүрлілігі: сапрофиттер, паразиттер, симбионттар. Өсімдіктерді паразиттік саңырауқұлақтардан қорғау тәсілдері.

№34 зертханалық жұмыс.

Ағаш қабығының саңырауқұлағы жемісті денесінің сыртқы құрылысын зерттеп білу.

1

62.

Қыналар, олардың құрылысы, қоректенуі және көбейу ерекшеліктері. Қыналардың көптүрлілігі. Қыналардың табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы. Қыналардың индикаторлық рөлі.

№35 зертханалық жұмыс.

Қыналардың екі-үш өкілдерінің талломының құрылысын зерттеу.

1

Х Бөлім. Табиғи бірлестіктер (6 сағат).

63.

Биологиялық жүйе ретінде өсімдіктердің табиғи бірлестіктері (биоценоз - фитоценоз) туралы түсінік. Өсімдіктердің табиғаттағы тіршілігі.

№1 практикалық жұмыс.

Мектептің оқу-тәжірибе учаскесіндегі және мектеп айналасындағы өсімдіктер бірлестігін жабдықтау бойынша көктемгі жұмыстар.

1

64.

Биожүйе ретінде өсімдіктердің табиғи бірлестіктерінің сипаттамасы: тіршілік ортасы, түрлік құрамы, бірлестіктегі түрлердің саны, қабаттылығы, өсімдіктер арасындағы өзара байланыстар.

№2 практикалық жұмыс.

Бөлме өсімдіктерін күтіп-баптаудың көктемгі жұмыстары.

1

65.

Өсімдіктердің табиғи бірлестіктерде бірге тіршілік етуге бейімділіктері. Түрлі қабаттағы өсімдіктердің негізгі қасиеттері.

№3 практикалық жұмыс.

Мектептің тәжірибе учаскесіндегі жұмыс.

1

66.

Өсімдіктердің, жануарлардың, саңырауқұлақтардың, бактериялардың және олардың тіршілік орталарының жиынтығы ретінде биогеоценоз туралы түсінік.

№4 практикалық жұмыс.

Мектеп айналасындағы өсімдік бірлестіктерін көркейту бойынша көктемгі жұмыстар.

1

67.

Экожүйелер туралы түсінік. Өсімдіктер бірлестігінің орны және рөлі.

Топсеруен.

1. Бірлестіктегі өсімдіктер тіршілігі.

2. Орман (саябақ) табиғи бірлестік екендігі.

1

68.

Адамның табиғаттағы рөлі. Табиғат байлықтарын үнемді пайдалану, өсімдіктерді қорғау, өсімдік ресурстары, табиғатты қорғау, экология туралы түсініктер. Қызыл кітап.

Топсеруен:

3.Табиғи бірлестіктер тіршілігіндегі көктем.

4. Жылдың көктем мезгіліндегі өсімдіктердің тіршілігі.

1

БИОЛОГИЯ

7-сынып

(барлығы 68 сағ, аптасына 2 сағ)

№

Тақырыптың атауы

Сағат саны

Кіріспе (1 сағат).

1.

Зоология - жануарлар дүниесі туралы ғылым. Жануарлардың көптүрлілігі, олардың таралуы. Жабайы және үй жануарлары. Жануарлардың табиғи бірлестіктердегі орны мен рөлі. Жануарлар дүниесін қорғау.

1

I бөлім. Жануарларды жіктеу (2 сағат).

2.

Жануарлардың негізгі жүйелік топтары: Дүние, Дүние тармағы, Тип, Класс, Отряд, Тұқымдас, Туыс, түр, популяция. Жануарларды жіктеудің маңызы.

1

3.

Зоология ғылымының қысқаша даму тарихы. Зоологияның Қазақстан Республикасында ғылым ретінде дамуы.

1

ІІ бөлім. Қарапайымдар немесе Біржасушалы жәндіктер (жануарлар) дүние тармағы (4 сағат).

Қарапайымдардың табиғаттағы алуантүрлілігі. Олардың су қоймаларында, топырақта және адам мен өсімдік организмінде кездесетін саналуан өкілдері.

I тарау. Тамыраяқтылар (Саркодалылар) (1 сағат).

4.

Кәдімгі амеба организм екендігі. Сыртқы және ішкі құрылысы (цитоплазма, ядро, вакуольдер). Біржасушалы организмдердің тіршілік әрекеттері: қозғалуы, қоректенуі, тыныс алуы, зәр шығаруы, осмореттелуі, көбейуі, циста түзуі.

1

II тарау. Талшықтылар (1 сағат).

5.

Жасыл эвглена - жануарлар мен өсімдіктерге тән белгілердің қатарынан екеуін де біріктірген қарапайым жәндік. Колониялы талшықтылар.

1

III тарау. Инфузориялар (2 сағат).

6.

Кірпікшелі кебісше - күрделі құрылысты қарапайым жәндік. Жыныстық процесс. Жорғалап қозғалатын және отырықшы инфузориялар. Ірі қара малдармен селбесіп тіршілік ететін ифузориялар.

№ 1 зертханалық жұмыс.

Ашық су қоймасынан немесе аквариумнан алынған су тамшысындағы қарапайым организмдерді қарау.

1

7.

Ауру қоздырғыш қарапайымдар: дизентериялық амеба, безгек паразиті. Дизентериялық амебаны жұқтырудың алдын алу. Безгек ауруы таралған аймақтар. Безгекпен күресу. Қарапайымдардың табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы.

1

ІІІ бөлім. Көпжасушалы жануарлар дүние тармағы

(4 сағат).

IV тарау. Ішекқуыстылар типі (3 сағат).

8.

Ішекқуыстылар типінің жалпы сипаттамасы. Тұщы су гидрасы. Сыртқы көрінісі және мінез-құлқы. Гидраның қоректенуі. Тыныс алуы. Тітіркенгіштігі.

1

9.

Гидраның ішкі құрылысы. Денесінің қосқабаттылығы. Эктодерма және энтодерма. Жасушаларының әртүрлілігі.

1

10.

Гидраның көбеюі, регенерациясы. Табиғаттағы маңызы.

1

V тарау. Теңіз ішекқуыстылары (1 сағат).

11.

Олардың көптүрлілігі және маңызы. Маржан полиптері және медузалар. Ішекқуыстылардың табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы.

1

ІV бөлім. Жалпақ , Жұмыр және Буылтық құрттар типтері (9 сағат).

Құрттардың жалпы сипаттамасы. Құрттардың алуантүрлілігі. Құрттардың типтері. Табиғатта емін-еркін тіршілік ететін және паразиттік құрттардың негізгі топтары, тіршілік орталары.

VI тарау. Жалпақ құрттар (3 сағат).

12.

Ақ сұлама - емін-еркін тіршілік ететін жалпақ құрттардың өкілі. Сыртқы құрылысы. Екі жақты симметриялығы. Дене жамылғысы. Бұлшық еттері. Жүйке жүйесі мен сезім мүшелері. Қозғалуы. Қоректенуі. Тыныс алуы. Көбейуі.

1

13.

Сиыр цепені - жалпақ таспа құрттардың өкілі. Оның құрылыс ерекшелігі және паразиттік тіршілікке бейімділігі. Даму циклы мен иелерін алмастыруы.

1

14.

Сорғыш құрттар. Даму циклы және иелерін алмастыруы.

1

VII тарау. Жұмыр құрттар (3 сағат).

15.

Жұмыр құрттардың жалпы сипаттамасы. Ішексорғы, үшкір құрт, олардың құрылысы, тіршілік әрекеттері және адам мен жануарлар үшін маңызы. «Паразитизм» түсінігі және оның биологиялық мәні. Паразит пен иесінің өзара қарым-қатынасы.

1

16.

Адамның және ауыл шаруашылығы жануарларының паразиттік құрттарын жұқтырудан сақтану.

1

17.

Паразиттік құрттардың табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы.

1

VIII тарау. Буылтық құрттар (3 сағат).

18.

Буылтық құрттардың көптүрлілігі. Шұбалшаң. Тіршілік ортасы. Сыртқы және ішкі құрылысы. Ұлпалар және мүшелер туралы түсінік. Қозғалуы.

№ 2 зертханалық жұмыс.

Шұбалшаңның мінез - құлығын: оның қозғалуын, тітіркендіргіштерге жауап қайтару реакциясын бақылау. Шұбалшаңның сыртқы құрылысын зерттеу. Даяр ылғал препараттағы құрттың ішкі құрылысын қарап зерттеу.

1

19.

Шұбалшаңның асқорытуы, қан айналымы, зәр шығаруы, тыныс алуы, оның көбейуі және дамуы.

1

20.

Шұбалшаңның биогеоценоздағы, табиғаттағы және жануарлар дүниесінің даму тарихындағы орны мен маңызы.

1

V бөлім. Ұлулар типі (3 сағат).

IХ тарау. Бауыраяқты ұлулар класы (1 сағат).

21.

Типтің жалпы сипаттамасы. Олардың алуантүрлілігі.

Бауыраяқтылар класы. Үлкен тоспаұлуы және жалаңаш шырыш, олардың тіршілік орталары. Құрылысы. Қоректенуі. Тыныс алуы. Көбейуі және дамуы. Биогеоценоздағы рөлі және практикалық маңызы.

№ 3 зертханалық жұмыс.

Ұлулардың сыртқы құрылысын зерттеу және салыстыру. Тоспаұлудың (немесе жүзім ұлуының) мінез-құлығын: оның қозғалуын, сыртқы тітіркендіргіштерге жауап қайтару реакциясын бақылау. Бақалшағының пішінін, бақалшағының сыртқы және ішкі қабаттарының құрылысын зерттеу. Әртүрлі тұщы су және теңіз ұлуларының бақалшақтарын зерттеу.

1

Х тарау. Қосжақтаулылар класы (1 сағат).

22.

Айқұлақ (немесе інжуір) және мидиялар. Олардың тіршілік орталары. Құрылысының ерекшеліктері. Қозғалуы. Қоректенуі. Тыныс алуы. Көбейуі. Биоценоздағы рөлі және практикалық маңызы.

1

ХI тарау. Басаяқты ұлулар класы (1 сағат).

23.

Сегізаяқтар, кальмар, каракатица. Олардың құрылысындағы ерекшеліктер. Қозғалуы. Қоректенуі. Мінез-құлығы. Биогеоценоздағы рөлі және практикалық маңызы.

1

VІ бөлім. Буынаяқтылар типі (14 сағат).

ХII тарау. Шаянтәрізділер класы (4 сағат).

24.

Типтің жалпы сипаттамасы. Буынтаяқтылардың буылтық құрттармен ұқсастығы және айырмашылығы. Класстың жалпы сипаттамасы.

1

25.

Өзен шаяны. Тіршілік ортасы және тіршілік ету дағдысы.

1

26.

Құрылысының ерекшеліктері. Қоректенуі. Тыныс алуы. Көбейуі.

1

27.

Басқа шаянтәрізділер. Шаянтәрізділердің табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы.

1

ХIII тарау. Өрмекшітәрізділер класы (4 сағат).

28.

Өрмекшітәрізділердің жалпы сипаттамасы және көптүрлілігі. Крест өрмекшісі (немесе кезкелген басқа өрмекші). Сыртқы құрылысы. Тіршілік ортасы, тіршілік ету дағдысы және мінез -құлығы.

1

29.

Өрмектің құрылысы және оның рөлі. Өрмекшілердің биогеоценоздағы маңызы.

1

30.

Кенелер. Тіршілік ортасы, паразиттік тіршілік ету дағдысы. Сыртқы құрылысының және мінез-құлығының ерекшеліктері. Кенелердің ауру қоздырғыштарын тасымалдауы. Кенелік энцефалит.

1

31.

Кенелерден қорғану шаралары. Кенелердің табиғаттағы және адам өміріндегі рөлі.

1

ХIV тарау. Бунақденелілер класы (6 сағат).

32.

Кластың жалпы сипаттамасы. Бунақденелілердің көптүрлілігі. Бунақденелінің құрылысындағы ерекшеліктері. Қозғалуы. Қоректенуі. Тыныс алуы. Бунақденелілерді қолға үйрету, мысалы тұт және емен жібек көбелектері.

№ 4 зертханалық жұмыс.

Бөлме шыбынының сыртқы құрылысы. Жеміс шыбыны дрозофиланың дернәсілін және ересек дарағын қарау.

1

33.

Бунақденелілердің көбейуі және дамуы. Даму типтері.

1

34.

Шала түрленіп дамитын бунақденелілердің аса маңызды отрядтары: Турақанаттылар, Теңқанаттылар және Қандалалар. Толық түрленіп дамитын бунақденелілердің аса маңызды отрядтары: Қабыршаққанаттылар, Инеліктер, Қатқылқанаттылар (Қоңыздар), Қосқанаттылар, Жарғаққанаттылар.

1

35.

Осы отрядтардың өкілдері ішіндегі орман және ауылшаруашылығы өсімдіктерінің зиянкестері. Бунақденелілер-адам ауруларын тасымалдаушылар. Ауру тасымалдаушылармен күресу.

№ 5 зертханалық жұмыс.

Бау және бақша зиянкестерінің жинақтамасын зерттеп қарау. Зиянды бунақденелілерді зерттеп білу.

1

36.

Аралар мен құмырсқалар - қоғамдық бунақденелілер. Олардың тіршілігі мен отбасын (семья) құру ерекшеліктері. Мінез-құлықтары. Түйсігі (инстинкт). Аралардың және басқа жарғаққанаттылардың табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы.

1

37.

Бунақденелілердің шөпқоректі, жыртқыш, паразиттік және аса паразиттік өкілдері. Олардың биоценоздық және практикалық маңызы. Зиянкес бунақденелілермен күресудің биологиялық әдісі. Бунақденелілерді қорғау.

1

VII бөлім. Желілілер типі (28 сағат).

Бассүйексіздер тип тармағы (1 сағат).

38.

Желілілер типіне қысқаша сипаттама. Қандауырша - бассүйексіздердің өкілі. Қандауыршаның тіршілік ортасы және құрылысының ерекшеліктері. Табиғаттағы рөлі және практикалық маңызы.

1

ХV тарау. Балықтар класүсті (надкласс) (5 сағат).

39.

Балықтарға жалпы сипаттама. Шеміршекті балықтар класы. Сүйекті балықтар класы. Сүйекті балықтардың сыртқы құрылысындағы ерекшеліктер. Сезім мүшелері. Сүйекті балықтың ішкі құрылысы. Торсылдағы және оның маңызы.

№ 6 зертханалық жұмыс.

Тірі балықтарды бақылау. Олардың сыртқы құрылысын зерттеу. Қабыршақтары бойынша балықтың жасын анықтау. Балықтың қаңқасын зерттеу. Балықтардың ішкі құрылысын зерттеу.

1

40.

Балықтардың көбейуі және дамуы. Мінез-құлығының ерекшеліктері. Балықтардың өрістеуі (миграция). Өсімталдығы және ұрпақтарына қамқорлық жасауы. Түйсік, және оның балықтарда байқалуы, популяция туралы түсінік.

1

41.

Шеміршекті балықтар: акулалар және скаттар. Бекіре балықтар, маңызы және оларды қалпына келтіру шаралары. Қостынысты балықтар. Саусаққанатты балықтар, олардың құрылықтық омыртқалы жанауарлардың шығу тегіндегі маңызы.

1

42.

Балықтардың кәсіптік маңызы. Кәсіптік балықтардың негізгі топтары: майшабақтар, сетінектер (трескалар), көзауықтар (камбалалар), тұқы балықтар (карптар) т.б. Балықтар байлығын үнемді пайдалану, оларды қорғау және көбейту.

1

43.

Балық өсіру зауыттары, олардың маңызы. Тоған шаруашылығы. Сазан және оның қолға үйретілген формасы - тұқы балық (карп) және басқа түрлері. Балықтарды жерсіндіру, оның биологиялық және шаруашылықтық негіздемесі. Аквариумдық балықшаруашылығы.

1

ХVI тарау. Қосмекенділер класы (3 сағат).

44.

Кластың жалпы сипаттамасы. Бақаның сыртқы және ішкі құрылысы. Оның қосмекенді тіршілігі. Жылдық тіршілік циклы. Қоректенуі. Көбейуі және дамуы. Қосмекенділердің түрөзгерістері, дернәсілдерінің балықтарға ұқсастығы.

№ 7 зертханалық жұмыс.

Тірі бақаларды бақылау. Бақаның сыртқы құрылысын зерттеу. Бақаның қаңқасын зерттеу. Даяр ылғал препараттан бақаның ішкі құрылысын зерттеу.

1

45.

Қосмекенділердің көптүрлілігі. Құйрықты (тритон, саламандра) және құйрықсыз (құрбақа, көл бақасы, шұбар бақа, тоған бақасы) қосмекенділер. Қосмекенділердің табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы. Қосмекенділерді қорғау.

1

46.

Өліп біткен қосмекенділер және олардың ертедегі саусаққанатты балықтардан пайда болуы.

1

ХVII тарау. Жорғалаушылар класы (4 сағат).

47.

Кластың жалпы сипаттамасы. Жорғалаушылардың сыртқы және ішкі құрылысының ерекшеліктері. Құрлық-ауа тіршілік ортасына бейімділігі, жылдық тіршілік циклы. Қоректенуі және мінез-құлығы. Көбеюі және дамуы.

№ 8 зертханалық жұмыс.

Тірі кесірткені (улы емес жыланды және тасбақаны) бақылау. Олардың сыртқы құрылысын зерттеу. Кесіртке мен бақаның қаңқаларын салыстыру.

Топсеруен:

1. Өлкетану мұражайына немесе хайуанаттар бағына бару: «Туған өлке жануарларының әртүрлілігі».

1

48.

Жыландар, сарыбас жылан, сұр жылан. Жыландар мен кесірткелердің ұқсастығы және айырмашылығы. Жыланның улы аппараты, уының әсері. Жыланның шағуынан қорғану және улы жылан шаққан жағдайда көрсетілетін алғашқы көмек. Жыландардың табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы.

1

49.

Жорғалаушылардың басқа отрядтары: тасбақалар, қолтырауындар. Жорғалаушылардың табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы. Жорғалаушыларды қорғау.

1

50.

Ертедегі жорғалаушылардың алуантүрлілігі. Олардың жойылу себептері. Жорғалаушылардың ертедегі қосмекенділерден пайда болуы.

1

ХVIII тарау. Құстар класы (6 сағат).

51.

Класстың жалпы сипаттамасы. Құстардың тіршілік ортасы. Сыртқы және ішкі құрылысының ерекшеліктері. Ұшуға бейімділігі. Зат алмасу қарқындылығы. Жылықандылығы.

№ 9 зертханалық жұмыс.

Құстардың сыртқы құрылысы. Қауырсынды жамылғысы және қауырсындарының әртүрлі типтері. Құстардың қаңқасының құрылысы, құстардың ішкі құрылысы (даяр ылғалды препараттан).

1

52.

Көбейуі мен дамуы. Ұрпақтарына қамқорлық жасауы. Жылдық тіршілік циклы мен маусымдық құбылыстары. Құстардың қайтуы.

№ 10 зертханалық жұмыс.

Тауық жұмыртқасының құрылысын зерттеу.

1

53.

Құстардың ертедегі жорғалаушылардан пайда болуы. Археоптерикс.

1

54.

Құстардың көптүрлілігі. Түйеқұстар (қыртөссіз құстар). Пингвиндер. Қыртөсті (ұшатын) құстар. Таралуы. Құрылыс ерекшеліктері мен тіршілік орта жағдайларына бейімделуі. Құстардың экологиялық топтары.

Топсеруен:

«Орман құстарымен танысу (саябақтың, шағынбақтың, мектеп бағының). Тірі құстарға бақылау жүргізу.

1

55.

Бунақденелілермен, жануартектес азықтармен қоректенетін құстардың және жыртқыш құстардың пайдасы. Құстарды қорғау және қолға үйрету. Құстардың биогеоценоздағы және адам өміріндегі маңызы. Кәсіптік құстар оларды тиімді пайдалану және қорғау.

1

56.

Үй құстары. Құстардың шығу тегі және аса маңызды қолтұқымдары, оларды адамның пайдалануы.

1

ХIХ тарау. Сүтқоректілер класы, немесе Аңдар (9 сағат).

57.

Кластың жалпы сипаттамасы. Сүтқоректілердің тіршілік ортасы. Сыртқы және ішкі құрылысының ерекшеліктері. Жорғалаушылармен салыстырғанда дене жамылғысының, асқорыту, тыныс алу, қан айналым, зәр шығару, жүйке жүйелерінің, сезім мүшелерінің, мінез-құлығының күрделенуі.

№ 11 зертханалық жұмыс.

Тірі аңдарды бақылау. Сыртқы құрылысы. Сұтқоректілердің қаңқасының құрылысын зерттеу білу. Даяр ылғал препараттардан ішкі құрылысын зерттеп білу.

Ескерту: зертханалық жұмыстарды орындауға қажетті құрал-жабдықтар болмаған жағдайда оларды көрсетілімдермен немесе электрондық нұсқалармен алмастыруға болады.

1

58.

Көбейуі және дамуы. Ұрпақтарына қамқорлық жасауы. Жылдық тіршілік циклы және маусымдық құбылыстары.

1

59.

Сүтқоректілердің ертедегі жорғалаушылардан пайда болуы. Сүтқоректілердің көптүрлілігі.

1

60.

Жұмыртқа салушы ілкіаңдар. Қалталы және ұрықжолдасты сүтқоректілер. Биологиялық ерекшеліктері. Таралу аймақтары және алуантүрлілігі.

1

61.

Ұрықжолдастылардың аса маңызды отрядтары. Олардың биологиялық ерекшеліктері. Бунақденеқоректілер, Қолқанаттылар, Кемірушілер, Қоянтәрізділер.

1

62.

Жыртқыштар (ит, мысық, аю, сусар тұқымдастары). Ескекаяқтылар. Китәрізділер. Жұптұяқтылар. Тақтұяқтылар. Тұмсықтылар. Приматтар.

1

63.

Сүтқоректілердің негізгі экологиялық топтары: ормандардың, ашық кеңістіктердің (даланың), су қоймалары мен олардың жағалауларының сүтқоректілері. Топырақ астында мекендейтін сүтқоректілер.

1

64.

Қолға үйретілген аңдар. Қолтұқымдарының әртүрлілігі және оларды адамның пайдалануы. Жабайы ата-тектерден шығуы.

1

65.

Сүтқоректілердің маңызы. Олардың табиғаттағы және антропогендік ландшафттардағы сан мөлшерінің реттелуі. Кәсіпшілік және кәсіптік аңдар. Аңдарды жерсіндіру және қайта көшіру. Сүтқоректілерді тиімді пайдалану және қорғау.

Топсеруен:

3. Өлкетану мұражайына немесе хайуанаттар бағына: «Үй және жабайы жануарлар».

1

VIII бөлім. Жерде жануарлар дүниесiнiң дамуы (1 сағат).

66.

Жануарлар дүниесінің тарихи дамуы. Жерде жануарлар дүниесі тарихи дамуының дәлелдемелері. Эволюция туралы түсінік. Жануарлар дүниесінің алуантүрлілігі тірі табиғат эволюциясының нәтижесі екендігі.

1

IX бөлім. Табиғи бiрлестiктер (1 сағат).

67.

Табиғи және мәдени организмдер. Жануарлардың табиғи бірлестіктердегі орны және рөлі. Биогеоценоздар және экожүйелер туралы түсінік. Табиғи бірлестіктердегі трофикалық байланыстар. Қоректік тізбектер.

Топсеруен:

4. «Табиғи бірлестіктердегі көктемгі тіршілік».

5. «Сулы ортаның табиғи бірлестіктеріндегі көктемгі құбылыстар».

1

Қорытынды (1 сағат).

68.

Жануарлар дүниесі организмдердің, популяциялар мен түрлердің және бірлестіктердің көптүрлілігінің көрінісі. Тірі табиғаттың құрылым деңгейлері. Жануарларды қорғау және олардың көптүрлілігін сақтауда адам және қоғамның рөлі.

1

БИОЛОГИЯ

8-сынып

(барлығы 68 сағ, аптасына 2 сағ)

№

Тақырыптың атауы

Сағат саны

Кіріспе (1 сағат).

1.

Адам туралы ғылымдар: анатомия, физиология, гигиена. Өз денсаулығы мен айналысындағы адамдардың денсаулығын сақтау үшін адам организмінің құрылысы мен қызметінің білімдері туралы ғылымдардың қалыптасуына ғалымдардың қосқан үлесі. Салауатты өмір салты туралы түсінік. Адамның биоәлеуметтік табиғаты.

1

I бөлім. Адам биологиялық түр ретінде. Адам организміне жалпы шолу (8 сағат).

2.

Ішкі мүшелердің топографиясы.

1

3.

Жасуша және оның құрылысы: ядро және цитоплазма, хромосомалар және гендер.

№1 зертханалық жұмыс.

Эпителий, дәнекер, бұлшық ет және жүйке ұлпаларын микроскоп астында қарау, немесе «Ұлпалардың құрылысы» атты электрондық нұсқаны қарау.

1

4.

Жасуша органоидтері: жасушалық мембрана, эндоплазмалық тор, рибосомалар, митохондриялар, лизосомалар, жасуша орталығы.

1

5.

Жасушаның химиялық құрамы: су, минералды тұздар.

1

6.

Жасушаның химиялық құрамы. Органикалық заттар: нәруыздар, майлар, көмірсулар, нуклеин қышқылдары.

1

7.

Жасушалардың тіршілік әрекеттері. Рибосомалардағы биосинтез процестері, органикалық заттардың энергия бөле отырып биологиялық тотығу процестерінің митохондрияларда аяқталуы.

1

8.

Жасушалардың бөлінуі, олардың өсуі мен дамуы, мамандануы. Тітіркенгіштік және қозғыштық қасиеттер.

1

9.

Адамның негізгі ұлпалары: эпителий, дәнекер, бұлшық ет, жүйке.

1

II бөлім. Адам организмінде мүшелер жүйесі қызметінің үйлесімдігі. Мүшелер жүйесі қызметінің гуморальдық реттелуі (3 сағат).

10.

Ішкі, сыртқы және аралас секреция бездері. Эндокриндік жүйе. Гормондардың қасиеттері, мүшелер жұмысын реттеудегі маңызы. Бүйрек үсті бездерінің гормондары: адреналин, норадреналин, олардың қызметі. Гипофиз. Өсу гормоны. Гипофиздік ергежейлілер мен алыптар.

Көрсетілім:

Судың және топырақтың құрамында йод жетіспейтін аймақта тұратын, қалқанша бездері ұлғайған бірнеше әйелдің суреттерін көрсету (Рубенс бойынша).

1

11.

Қалқанша без, оның гормондарының қызметі. Қалқанша бездің қызметі бұзылуының аурулары: кретинизм, шырыштық ісік, базед ауруы т.б..

Қазақстан Республикасында қалқанша без ауруларының алдын алу шаралары.

1

12.

Ұйқы безінің инсулин гормонының қандағы глюкоза мөлшерін реттеудегі рөлі. Қантты диабет. Бүйрек үсті бездері, гипофиз, қалқанша без және жыныс бездері гормондарының жыныстық жетілуді реттеудегі рөлі.

1

Ш бөлім. Жүйке жүйесі (5 сағат).

13.

Жүйке жүйесінің маңызы, оның құрылысы және қызметі. Нейронның құрылысы: нейрон денесі, дендриттер, аксон, рецептор, синапс. Қозу және тежелу. Рефлекс және рефлекстік доға. Жүйке жүйесінің орталық және шеткі бөлімдері.

№2 зертханалық жұмыс.

Тізе рефлексін зерттеу.

1

14.

Жұлын. Жұлынның ақ және сұр заттары, орталық өзегі. Жұлыннан шығатын жүйкелер. Жұлынның маңызы, оның рефлекстік және өткізгіштік қызметі.

1

15.

Ми. Мидың сұр және ақ заттары, мидың қыртысы және ядролары, мидан шығатын 12 жұп жүйкелер. Мидың бөлімдері, олардың құрылысы мен қызметі: сопақша ми, көпір, мишық, ортанғы және аралық ми, үлкен ми сыңарлары.

Көрсетілім:

Сопақша мидың рефлекстері: көзді жыпылықтату, жұтыну. Мишықтың қызметі: қимылды үйлестіру (саусақмұрын байқауы), тепе-теңдікті сақтау.

1

16.

Ми бөліктері және үлкен ми сыңарлары қыртысының аймақтары: қимыл-қозғалыс, тері-бұлшық ет, көру, есту, иіс сезу, дәм сезу. Еркін қозғалысты қамтамасыз етуде маңдай бөлігінің рөлі. Ми қыртысының сөз сөйлеу орталықтары.

№3 зертханалық жұмыс.

Көзді жыпылықтату рефлексінің түзілуі және оның тежелуі.

1

17.

Вегетативті жүйке жүйесінің симпатикалық және парасимпатикалық бөлімдері, олардың құрылысы мен қызметі.

№4 зертханалық жұмыс.

Терінің штрихті тітіркенуі. Вегетативті жүйке жүйесінің симпатикалық бөлімінің әсерінен терідегі қан тамырларының тарылуы байқалады (теріде ақ жолақтар көрінеді), ал одан кейін парасимпатикалық бөлімнің әсеріне байланысты қан тамырларының кеңейуі жүреді (теріде қызыл жолақтар пайда болады).

1

IV бөлім. Сезім мүшелері - анализаторлар (4 сағат).

18.

Сезім мүшелері және анализаторлар туралы түсінік. Анализаторлардың қасиеттері, олардың маңызы және өзара байланысы.

1

19.

Көру мүшесі. Көздің құрылысы мен қызметі. Көру анализаторлары. Көру орталығы. Сығырлық және қырақтылық, олардың алдын алу. Көру гигиенасы. Көз зақымданғанда көрсетілетін алғашқы көмек.

№5 зертханалық жұмыс.

Көрудің жітілігін анықтау. Көздің нұрлы қабығы мен көзбұршақтың қызметін анықтау. Соқыр дақты табу.

1

20.

Есту мүшесі және есту анализаторы. Сыртқы, ортаңғы және ішкі құлақтың құрылысы және қызметі. Есту анализаторының бөліктері. Есту орталықтары. Есту гигиенасы. Есту мүшелерінің аурулары, олардың алдын алу.

№6 зертханалық жұмыс.

Құлақтың есту мүмкіндігін анықтау.

1

21.

Тепе-теңдік мүшелері: вестибула аппараты. Сипап сезу, иіс сезу, дәм сезу мүшелері және олардың анализаторлары. Бұлшық ет сезімінің рөлі. Анализаторлардың өзара әрекеттесуі.

Көрсетілім:

Белгісіз заттардың иісін анықтау тәсілдері.

1

V бөлім. Тірек-қимыл жүйесі (6 сағат).

22.

Сүйектер, бүлшық ет, сіңірлер - тірек қимыл жүйесінің құрамдас бөліктері. Олардың маңызы. Қаңқада сүйектердің байланысуы. Буындардың құрылысы.

Көрсетілім:

Қолын жоғары көтеріп, алақанын жоғары не төмен қаратып қолын айналдырып қозғалыстар жасау арқылы иық белдеуі сүйектерінің атқаратын рөлін өзіндік бақылау. Динамикалық және статикалық жүмыс кезінде бұлшық еттердің қажуы. Дене бітімінің дұрыстығын және жалпақтабандылықты анықтау тәсілдері.

1

23.

Сүйектердің құрамы, құрылысы, олардың пішіндері және қызметі. Түтікті сүйектердің өсуі. Сүйектің ішкі құрылысы. Сүйектің қызыл және сары кемігі. Сүйектің қызыл кемігінің қан түзілудегі рөлі.

№7 зертханалық жұмыс.

Кальцийсіздірілген және күйдірілген сүйектің қасиеттерін зерттеу.

1

24.

Қаңқаның негізгі бөлімдері: бассүйек, түлға қаңқасы, иық және жамбас белдеулерінің қаңқасы, қол-аяқ қаңқасы. Омыртқа жотасының бөлімдері. Адам қаңқасының ерекшеліктері.

№8 зертханалық жұмыс.

Омыртқа жотасының иілгіштігін, бүлшық еттер мен сүйектерінің орналасуын анықтау.

1

25.

Сіңір созылғанда, буын шыққанда және сүйек сынғанда көрсетілетін алғашқы көмек.

Көрсетілім:

Білекке шендеуіш салу және оны қолда бар заттардың көмегімен бекіту. Модельдік тәжірибе көрсету: бірдей екі бет қағаздың біреуін түтік тәрізді орап, олардың беріктігін салыстыру.

1

26.

Бүлшық ет, оның типтері, құрылысы және маңызы. Адам организміндегі бүлшық еттердің негізгі топтары. Бүлшық еттердің жүмысы. Бүлшық ет қозғалысының реттелуі.

1

27.

Дене сымбатының бұзылуы мен жалпақтабандылық қалыптасудың алдын алу. Гиподинамияның салдары. Қаңқа мен бұлшық еттің дұрыс қалыптасуына жаттықтырудың әсері.

№9 зертханалық жұмыс.

Организмнің өсу және даму деңгейін антропометрлік әдіспен анықтау.

1

VI бөлім. Организмнің ішкі ортасы (7 сағат).

28.

Қан, үлпа сүйықтығы және лимфа-организм ішкі ортасының құрам бөліктері. Олардың айналымы және байланысы. Қанның құрамы: плазма және формалы элементтері - эритроциттер, тромбоциттер, лейкоциттер.

№10 зертханалық жұмыс.

Адам қанының микроскоптық құрылысы.

1

29.

Қанның ұюында тромбоциттердің рөлі.

1

30.

Эритроциттердің оттек пен көмірқышқыл газын тасымалдауы. Гемоглобиннің рөлі. Артериялық және веналық қан.

1

31.

Лейкоциттер, олардың құрылысы мен қызметі. И.И.Мечников, фагоцитоздың ашылуы. Қабыну процестері.

1

32.

Иммунитет. Иммундық жүйенің мүшелері: қызыл сүйек майы, тимус, лимфа түйіндері. Иммундық реакция. Антигендер және антиденелер.

1

33.

Ауру қоздырғыш микробтар мен вирустардың жұқпалы аурулар дамуындағы рөлі. Вакциналар мен емдік сарысулар. Енжар және белсенді, табиғи және жасанды иммунитет. ЖИТС-тің (жүре пайда болған иммундық тапшылық синдромы) алдын алу.

1

34.

Қан топтары және қан құю.

1

VII бөлім. Жүрек-қан тамырлары жүйесі (5 сағат).

35.

Жүректің құрылысы. Жүрекшелер мен қарыншалардың рөлі. Жүрек қақпақшалары. Жүрек жүмысының кезеңдері. Қан тамырлары: артериялар, капиллярлар, веналар. Веналық қақпақшалар.

№11 зертханалық жұмыс.

Саусақты қатты қысып байлаудың себебінен веналық қақпақшалар жабылып, қолды төмен түсіргенде саусақтың веналық қан тамырларында қан айналым тоқтайды.

1

36.

Қанайналымның үлкен және кіші шеңберлері. Лимфаайналымы. Қанның тамырлардың бойымен қозғалуы. Қанның артериялық қысымы. Миокард инфаркті. Тамырдың соғуы (пульс). Организмде қанның қайта таралуы.

Көрсетілім:

Сфигмоманометр және фонендоскоптың көмегімен артериялық қысымды өлшеу; бұрауышты пайдаланудың тәсілдері.

№12 зертханалық жұмыс.

Тамырдың соғуын кәрі жілік артериясынан өлшеу. Жүрек қан-тамырлар жүмысына байқау жүргізуді мөлшерлі жүктемеге дейінгі және кейінгі тамыр соққыларын салыстыру арқылы анықтайды (20 рет отырып тұру).

1

37.

Жүрек және қан тамырлар жүмысының реттелуі. Жүрек жұмысының автоматизмі. Орталық жүйке жүйесінің қатысуымен жүрек жүмысының рефлексті реттелуі.

1

38.

Гуморальдық реттелу. Шамадан тыс бүлшық ет әрекетінің жүрек пен қан тамырларына әсері. Жүректі жаттықтырудың маңызы. Жүрек- қан тамырлар жүйесі жұмысының сынамалары-адамның өзін-өзі бақылау амалы екендігі.

1

39.

Капиллярлық, веналық және артериялық қан кетуде көрсетілетін алғашқы көмек. Аяқ-қол қан тамырлары зақымданған кезде жгутты пайдаланып көмек көрсету. Мүрыннан қан кеткенде көрсетілетін алғашқы көмек.

1

VIII бөлім. Тыныс алу (3 сағат).

40.

Тыныс алудың маңызы. Тыныс алу мүшелері: ауа тасымалданатын жолдар және өкпе. Мұрын, аңқа, жұтқыншақ, көмекей, кеңірдек және негізгі бронхылар, олардың құрылысы мен қызметі. Өкпенің құрылысы және қызметі. Өкпедегі және ұлпалардағы газ алмасу.

Көрсетілім.

Тыныс алу және тыныс шығару кезіндегі көкірек қуысының (кеуденің) сыртқы шеңберін өлшеп салыстыру.

1

41.

Тыныс алу қозғалыстары, олардың реттелуі. Тыныс алу орталығы. Қорғаныш рефлекстері: жөтелу және түшкіру. Өкпенің тіршілік сиымдылығы. Тыныс алу мүшелері зақымданған жағдайда алғашқы көмек көрсету.

Практикалық жұмыс:

Тыныс алу тоқтап қалған кезде алғашқы көмек көрсету.

1

42.

Тыныс алу мүшелерінің аурулары: тұмау, өкпе туберкулезі - ауа арқылы берілетін аурулар. Кох таяқшасы - туберкулездің қоздырушысы. Өкпе рагы. Тыныс алу гигиенасы. Жасанды тыныс алдыру.

1

IX бөлім. Ас қорыту (6 сағат).

43.

Тамақтанудың маңызы. Тағамдық өнімдер және қоректік заттар: нәруыздар, майлар, көмірсулар, витаминдер, су, минералды тұздар. Тағам-денсаулықтың аса маңызды экологиялық факторы. Тағамдық өнімдердің экологиялық тазалығы.

1

44.

Ас қорытудың маңызы. Ас қорыту жүйесі: ас қорыту жолы, ауыз қуысы, жүтқыншақ, өңеш, асқазан, ішек; ас қорыту бездері (сілекей бездері, асқазан бездері, ұйқыбез, бауыр, ішек бездері).

1

45.

Астың ауыз қуысында қорытылуы. Тістің құрылысы мен қызметі, сүт тістердің түрақты тістермен алмасуы. Тістің күтімі. Астың корытылуында сілекейдің маңызы. Жұту. Жұтқыншақ бадамша бездері, олардың қызметі.

Көрсетілім:

Бассүйекке байланысқан жақ сүйектері.

№13 зертханалық жұмыс.

Қайнатылған крахмалға сілекейдің әсері.

1

46.

Астың асқазанда қорытылуы. Асқазан сөлі ферменттерінің нәруыздарға әсері. Ұйқыбез сөлі мен бауырдан бөлінетін өттің әрекетінен астың ұлтабарда қорытылуы.

Көрсетілім:

Асқазан сөлінің нәруыздарға әсерінің тәжірибесі.

1

47.

Ішек сөлінің асқа әсері. Астың қорытылуы және сіңірілуі. Ішек бүрлерінің құрылысы мен қызметі. Ас қорытуда тоқ ішектің рөлі. Ас қорытудың реттелуі. Тамақтану және денсаулық.

1

48.

Ас қорыту мүшелерінің жұқпалы аурулары: дизентерия, тырысқақ, іш сұзек т.б., олардың алдын алу шаралары. Паразиттік құрттар туғызатын аурулардың алдын алу. Тағамнан улану, алғашқы көмек көрсету шаралары.

1

X бөлім. Зат алмасу және энергия айналымы (3 сағат).

49.

Организм құрылымын қалпына келтіру, олардың өсуі мен энергия жинақтауы үшін қоректік заттардың маңызы.

№14 зертханалық жұмыс.

Тамыр соғуының санына сәйкес шамамен энергия жұмсау мөлшерін анықтау. Тамақтану мөлшерін анықтау, тамақ рационын құру.

1

50.

Тамақтанудың мөлшері және оның организмнің энергия жұмсау шамасымен байланысы. Негізгі және жалпы алмасу. Қоректік заттардың энергия сыйымдылығы.

1

51.

Витаминдер және олардың маңызы. Майда және суда еритін витаминдер. Авитаминоздар: ақшам соқыр, бери-бери, қырқұлақ және мешел аурулары. Гиповитаминоздар. Гипервитаминоздар Тағам құрамындағы витаминдерді сақтау.

Көрсетілім:

Витаминдік препараттар.

1

ХI бөлім. Зәр шығару (2 сағат).

52.

Зәр шығарудың маңызы. Зәр шығару мүшелері: бүйрек, несеп ағар, қуық, зәр шығару өзегі. Бүйректің құрылысы. Нефрондар. Зәр түзілу. Ішкі ортаның тұрақтылығын сақтауда бүйректің рөлі. Бүйрек жұмысының реттелуі.

Көрсетілім.

Сүтқоректінің бүйрегінің құрылысы (ылғал препарат). Табиғи су көздеріндегі органикалық заттарды анықтау (йодты түссіздендіру арқылы).

1

53.

Бүйрек ауруларының алдын алу. Өрлеме және төмен түсетін инфекциялар. Бүйрек ауруларының себептері. Спиртті ішімдіктің зияны. Су және минералды заттардың организм үшін маңызы. Су ішу режімі.

№15 зертханалық жұмыс.

Еріген қар суының мөлдірлігін анықтау арқылы оның ластану дәрежесін бағалау.

1

ХІI бөлім. Тері және жылу реттелу (2 сағат).

54.

Терінің тосқауылдық рөлі. Терінің құрылысы: эпидермис, нағыз тері (дерма), майлы шел қабаты, олардың қызметі. Тері туындылары: шаш және тырнақтар. Терінің типтері. Тері күтімі.

Көрсетілім:

Жылуреттегіш көрсеткіші мен бақылау лампысы бар электр үтігін мысалға алып жылуреттелуді түсіндіру.

№16 зертханалық жұмыс.

Қолдың алақанын және сыртқы бетін ұлғайтқыш әйнекпен (лупа) қарап зерттеу. Терінің терморецепторларын (суық және жылу), жанасу рецепторларын табу. Майлық қағаздың көмегімен беттің түрлі учаскелеріндегі терінің майлылығын анықтау.

1

55.

Тері аурулары. Паразиттік саңырауқұлақтар тудыратын тері аурулары. Қышыма қотыр ауруы т.б.. Жылу реттелуде терінің рөлі. Теріні шынықтыру. Жылу өту, күн өту және үсу, күю кезінде көрсетілетін алғашқы көмек. Терінің және киімнің гигиенасы.

1

ХІІI бөлім. Организмнің жеке дамуы (4 сағат).

56.

Көбейудің маңызы, көбейу мүшелерінің құрылысы мен қызметі. Жыныс хромосомалары. Аналық жыныс жүйесі. Жұмыртқа жасушасының дамуы. Аталық жыныс жүйесі. Сперматогенез.

1

57.

Бозбалалар мен бойжеткен қыздардың жыныстық жетілуі. Биологиялық және әлеуметтік жетілу. Отбасын құруды жоспарлау. Ана мен баланы қорғау.

1

58.

Ұрықтану. Жүктілік. Ұрықтың жатыр ішінде дамуы. Босану. Туылғаннан кейінгі жетілу. Өсу және даму динамикасы. Адам өмірінің кезеңдері. Биологиялық және күнтізбелік жасы.

1

59.

Тұқым қуалайтын және туа біткен аурулар. Жыныстық жолмен берілетін аурулар: ЖИТС, мерез, гонорея. Темекі шегудің, алкогольдің, есірткінің зияны.

1

ХІV бөлім. Мінез-құлық және психика (7 сағат).

60.

Мінез құлықтың туа біткен (шартсыз рефлекстер, инстинкттер) және жүре пайда болған (шартты рефлекстер, динамикалық стереотип, ақылды іс-әрекет) формалары.

Ми қызметінің заңдылықтары. Шартсыз және шартты тежелу. Ұйқы, оның маңызы.Түс көру.

Көрсетілім:

Адамның шартсыз рефлекстері. Сөзбен бекіту арқылы адамда шартты рефлекс қалыптастыру.

Тест жүргізу арқылы байқағыштық, зейін, есте сақтау, ойлаудың консерватизмін тексеру.

1

61.

Адамның жоғары жүйке әрекетінің ерекшеліктері. Сөз, сана, еңбек әрекеті. Адамның қоршаған ортаға тәуелділігін жеңуі және оның салыстырмалылығы.

1

62.

Адамның іс-әрекеті -аса маңызды экологиялық фактор. Оның табиғи ортаға әсерінің нәтижелері. Қоршаған ортаны қорғау -Жер бетінде тіршілікті сақтап қалудың ең маңызды шарты.

1

63.

Еңбек пен мәдениет -адамзаттың негізгі жетістіктері. Адамның танымдық әрекеттері: түйсіну, қабылдау, есте сақтау, елестету, ойлау.

1

64.

Жігерлік процестер. Еріктің сапасы. Сезім: сезімталдық реакциялар (күлкі, жылау), сезімталдық жай-күйі (көңіл-күй, есеңгіреу, жабығу), сезімталдық қарым-қатынас (сезіну), олардың туындауы, дамуы, сөнуі, ауыстырылуы.

1

65.

Зейін: еріксіз және ерікті. Зейіннің ауытқуы. Ұмытшақтық және жинақылық. Зейіннің алмасуы. Жұмысқа қабілеттілік: жұмысты игеріп алу, жұмысқа қабілеттіліктің оңтайлы кезеңі, әлсіреу кезеңі. Күн тәртібі.

1

66.

Тұлға және оның қабылеттілігі: тұлғаның қалыптасуы, қажырлылық, мінез, қызығушылық, икемділік. Мамандықты таңдау. Адам және оның биосферадағы орны. Әлеуметтік табиғи экожүйе, агросфера.

1

67-68.

2 сағат уақыт қоры.

БИОЛОГИЯ

9-сынып

(барлығы 68 сағ, аптасына 2 сағ)

№

Тақырыптың атауы

Сағат саны

Биологияға кіріспе (1 сағат).

1.

«Жалпы биология негіздері» пәнінің жаратылыстану-ғылыми пәндер жүйесіндегі орны, мақсаты мен міндеттері. Жалпы биология - биологиялық заңдылықтарды, тіршілік әлемінің көптүрлілігін, тірі материяның құрылым деңгейлерін зерттейтін пән.

Топсеруен.

Тіршілік әлемінің көптүрлілігімен танысу үшін табиғатқа топсеруен жасау.

1

I бөлім. Жасуша- тіршіліктің бірлігі (14 сағат ).

I тарау. Жасушаның химиялық құрамы (5 сағат).

2.

Цитология пәні және міндеттері. Зерттеу әдістері және олардың басқа биологиялық ғылым салалары мен медицина және ауыл шаруашылығы өндірісі үшін маңызы.

1

3.

Жасушаның ашылу тарихы.

1

4.

Жасушалық теория - ХІХ ғасырдың ең үлкен жаңалығы. Жасушалық теорияның негізгі қағидалары. Жасуша тірі организм құрылысының, дамуының және қызметінің негізгі бірлігі.

1

5.

Тірі материяның химиялық құрамының бірлігі. Өсімдіктер, жануарлар, саңырауқұлақтар мен бактерия жасушаларының химиялық құрамы. Химиялық элементтер, су және басқа бейорганикалық қосылыстар, олардың жасуша тіршілік әрекеттеріндегі рөлі.

1

6.

Органикалық заттар: көмірсулар, нәруыздар, нуклеин қышқылдары, АТФ, липидтер, олардың элементарлық құрылысы, жасушадағы рөлі. Ферменттер, олардың тіршілік процестерін реттеудегі рөлі.

№1 зертханалық жұмыс.

Тірі ұлпаларда ферменттердің катализдік белсенділігі.

1

ІI тарау. Жасушаның құрылымы мен қызметі (3 сағат).

7.

Жасушалық құрылымдар: плазмалық мембрана, цитоплазма, эндоплазмалық тор, Гольджи жиынтығы және лизосомалар, митохондриялар, пластидтер, қозғалыс органоидтері, олардың құрылысы мен атқаратын қызметтері; жасушалық қосындылар.

№2 зертханалық жұмыс.

Пияз қабықшасының жасушасындағы плазмолиз және деплазмолиз.

1

8.

Ядро, оның құрылысы және қызметі. Ядроның жетекші рөлі.

1

9.

Прокариоттық және эукариоттық жасушалар, олардың құрылысындағы ерекшеліктер.

№3 зертханалық жұмыс.

Өсімдік, жануар және бактерия жасушаларының құрылысы. Олардың құрылысындағы айырмашылықтарды табу.

1

ІІI тарау. Жасушаның энергиямен қамтамасыз етілуі (2 сағат).

10.

Биологиялық жүйелердегі зат алмасу және өздігінен реттелуі. Фотосинтез - күн энергиясының органикалық заттың энергиясына өзгеруі. Биологиялық «аккумуляторларда» жарық энергиясының қорлануы. Фотосинтездің жарық және қараңғы сатылары, судың фотолизі.

1

11.

Органикалық заттардың тотығуы есебінен жасушаның энергиясымен қамтамасыз етілуі. Биологиялық тотығу және жану. Анаэробтық және аэробтық гликолиз. Митохондриялар - жасушаның энергиялық стансасы.

1

ІV тарау. Тұқым қуалау ақпараты және оның жасушада жүзеге асырылуы (4 сағат).

12.

Генетикалық ақпарат. Н.К. Кольцов. ДНҚ - нәруыз синтезделу үшін матрица (қалып) болып табылады. ДНҚ-ның екі еселенуі (редупликациясы). ДНҚ матрицасына сәйкес ақпараттың РНҚ-ның түзілуі.

1

13.

Генетикалық код. Генетикалық кодтың қасиеттері. Нәруыздың биосинтезі. Транскрипцияның реттелуі.

1

14.

Гендік және жасушалық инженерия.

1

15.

Транскрипция мен трансляцияның бактерияларда реттелуі. Бұл процестердің жоғары сатыдағы организмдерде реттелуі.

1

II бөлім. Организмдердің көбейуі және жеке дамуы (6 сағат).

V тарау. Өзін-өзі ұдайы өндіру - тіріге тән жалпылама қасиет (4 сағат).

16.

Митоз жыныссыз көбеюдің негізі екендігі, оның фазалары. Митоздың биологиялық мәні.

1

17.

Организмдердің көбею формалары. Жыныссыз көбеюдің түрлері. Жынысты көбею.

1

18.

Мейоз және оның биологиялық мәні. Мейоздың фазалары. Сперматогенез. Овогенез.

1

19.

Жануарлар мен гүлді өсімдіктердегі ұрықтану. Ұрықтанудың биологиялық маңызы.

1

VІ тарау. Организмдердің жеке дамуы (2 сағат).

20.

Организмдердің жеке дамуының элементарлық түсінігі. Жасушалардың бөлінуі, өсуі, жіктелуі, органогенез, даму, қартаю, даралардың өлуі. Ұрықтардың ұқсастығы.

1

21.

Организмнің біртұтас екендігі. Өзгергіш жағдайларға организмнің бейімделу деңгейлері. Өзіндік реттелу. Организмнің бастапқы даму кезеңдеріне сыртқы орта жағдайларының әсері. Биологиялық сағат. Анабиоз.

1

IІI бөлім. Генетика және селекция негіздері (13 cағат ).

VІІ тарау. Тұқым қуалаушылықтың негізгі заңдылықтары (5 сағат).

22.

Генетиканың қысқаша даму тарихы. Белгілердің Г.М.Мендель ашқан тұқым қуалау заңдылықтары. Тұқымқуалаушылықты зерттеудің гибриодологиялық әдісі. Моногибридтік шағылыстыру. Бірінші ұрпақтың біркелкілігі.

№4 практикалық жұмыс.

Қарапайым генетикалық есептер шығару.

1

23.

Доминанттылық заңы. Екінші ұрпақта белгілердің ажырауы. Ажырау заңы. Гомозиготалы және гетерозиготалы даралар.

1

24.

Генотип және фенотип. Аллельді гендер. Талдаушы шағылыстыру. Толық және толық емес доминаттылық. Тәуелсіз тұқым қуалау. Гендердің тіркесіп тұқым қуалауы.

1

25.

Сандық және сапалық белгілердің тұқым қуалауына орта жағдайларының әсері. Реакция нормасы.

1

26.

Жыныстың генетикалық анықталуы. Жыныспен тіркес тұқым қуалау. Гендердің өзара әрекеттесуі. Цитоплазмалық тұқым қуалаушылық. Адамның генетикалық әртүрлілігі. Адамның генетикалық денсаулығына ортаның әсері. Адамның генетикалық аурулары.

1

VІІІ тарау. Өзгергіштіктің заңдылықтары (4 сағат).

27.

Модификациялық және тұқым қуалайтын өзгергіштік. Тұқым қуалайтын өзгергіштіктің типтері. Гендік, хромосомалық, геномдық мутациялар. Тұқым қуалайтын өзгергіштіктің гомологтік қатарлар заңы.

№5зертханалық жұмыс.

Модификациялық өзгергіштіктің вариациялық қатарын және вариациялық қисық сызығын құрастыру.

№6 зертханалық жұмыс.

Организмдердің өзгергіштігі.

1

28.

Мутацияларды экспериментальдық жолмен алу. Адамның тұқым қуалайтын өзгергіштігі.

1

29.

Генетика және медицина. Адамның тұқым қуалаушылығын зерттеу әдістері. Адамның кейбір тұқым қуалайтын ауруларының алдын алу және емдеу. Резус-фактор.

№ 7практикалық жұмыс.

Өзіңе шежіре құрастыр.

1

30.

Туыстық некенің жағымсыздығы. Медициналық-генетикалық кеңес беру.

1

IX тарау. Генетика және селекция (4 сағат).

31.

Жануарларды қолға үйрету селекцияның бастапқы кезеңі екендігі. Мәдени өсімдіктердің шығу орталықтары. Жануарларды қолға үйрету аймақтары. Үй жануарларының шығу тегі.

1

32.

Заманауи селекцияның әдістері. Сұрыптау үшін өзгергіштіктің маңызы. Сұрыптау және оның шығармашылық рөлі. Тұқымқуалайтын сапаны бағалау.

1

33.

Туыстық шағылыстыру және оның селекциядағы маңызы. Гетерозис, оны ауыл шаруашылығында қолдану.

1

34.

Полиплоидия. Әріден будандастыру. Жасанды мутагенез. Олардың селекциядағы маңызы. Селекция жетістіктері.

№8 зертханалық жұмыс.

Жергілікті өсімдік іріктемелерінің фенотиптері.

1

IV бөлім. Эволюция ( 23 сағат).

Х тарау. Эволюциялық идеялардың дамуы. Эволюцияның дәлелдемелері (4 сағат).

35.

Эволюциялық түсініктердің шығуы және дамуы. Эволюционизмнің алғы шарттары. Ламарктың эволюциялық теориясы.

1

36.

Ч.Дарвин және оның түрлердің пайда болу теориясы. Ч.Дарвиннің эволюциялық теориясының негізгі ұстанымдары. Эволюцияның синтетикалық теориясының шығуы.

1

37.

Эволюцияның дәлелдемелері. Эмбриологиялық дәлелдемелер. Морфологиялық дәлелдемелер. Палеонтологиялық дәлелдемелер. Эволюцияның биогеографиялық дәлелдемелері.

1

38.

Түр. Түрдің критерийлері. Популация.

№9 зертханалық жұмыс.

Әр түрге жататын өсімдіктердің морфологиялық ерекшеліктері.

1

ХI тарау. Эволюциялық процестің механизмдері (7 сағат).

39.

Өзгергіштіктің эволюциялық процестегі рөлі. Мутациялық өзгергіштік. Үйлесімдік өзгергіштік.

1

40.

Табиғи сұрыпталу-эволюцияның бағыттаушы факторы.

1

41.

Тіршілік үшін күрес. Түрішілік күрес. Түраралық күрес. Сұрыптаудың тиімділігі.

1

42.

Популяциялар ішіндегі табиғи сұрыпталудың формалары. Қозғаушы сұрыптау.

1

43.

Тұрақтандырушы сұрыптау. Гендер дрейфі. Популяциялық толқындар. Оқшаулану.

1

44.

Бейімділік. Қорғаушы рең. Жасырушы рең. Мимикрия (еліктеуші рең). Сақтандырушы рең. Бейімділіктің жетілдірілуі және оның салыстырмалы сипаты.

№10 зертханалық жұмыс.

Организмдердің бейімделгіштігі.

1

45.

Түртүзілу. Эволюциялық процестің негізгі бағыттары. Эволюция бағыттарының арақатынасы.

№11 зертханалық жұмыс.

Өсімдіктердегі ароморфоздар және бунақденелілердегі идиоадаптациялар.

1

ХII тарау. Жерде тіршіліктің пайда болуы (2 сағат).

46.

Тіршіліктің пайда болуы туралы көзқарастардың дамуы. Жерде тіршіліктің пайда болуы туралы теориялар. Л.Пастердің тәжірибесі.

1

47.

Органикалық молекулалардың абиогендік синтезі. Тіршіліктің пайда болуы туралы қазіргі көзқарастар. Қазіргі кезде Жерде тіршіліктің пайда болуы мүмкін бе?

1

ХIII тарау. Жерде тіршіліктің дамуы (6 сағат).

48.

Криптозойда тіршіліктің дамуы. Архей. Протерозой. Жануарлардың алуантүрлілігінің күрт жоғарылауы. Палеозой заманында тіршіліктің дамуы. Кембрий, Ордовик, Силур, Девон, Тас көмір, Пермь.

1

49.

Мезозой заманында тіршіліктің дамуы. Триас. Юра. Бор. Кайнозой заманында тіршіліктің дамуы. Палеоген. Неоген. Антропоген.

1

50.

Органикалық дүниенің алуантүрлілігі.

1

51.

Жүйелеудің ұстанымдары. Жүйелеудің шығуы. Жасанды және табиғи жүйелер. Организмдерді жіктеу.

1

52.

Тіршіліктің жасушалық емес формалары - вирустар, фагтар.

1

53.

Тіршіліктің жасушалық формалары, олардың ядросыздарға және ядролыларға бөлінуі. Прокариоттар. Эукариоттар.

1

ХIV тарау. Адамның шығу тегі (4 сағат).

54.

Адам шығу тегінің дәлелдемелері. Адам мен адам тәрізді маймылдардың ұқсастығы және айырмашылықтары.

1

55.

Еңбек және адамның пайда болуы. Антропогенездің алғышарттары.

1

56.

Алғашқы адамдар. Ежелгі адамдар. Ертедегі адамдар. Қазбадан табылған осы заманғы типтес адамдар.

1

57.

Адам нәсілдері. Нәсілшілдіктің дәрменсіздігі. Нәсілшілдіктің кертартпалық мәні.

1

V бөлім. Экология негіздері (11 сағат).

XV тарау. Экожүйелер (7 сағат ).

58.

Экология пәні. Ортаның экологиялық факторлары.

1

59.

Биотикалық оптимум. Организмдердің тіршілік ортасына бейімделуі.

1

60.

Әртүрлі түр популяцияларының, экожүйелердің өзара әрекеттесулері.

1

61.

Бірлестіктер. Экожүйелер. Бірлестіктердегі организмдердің қызмет атқаратын топтары. Экожүйелердің мысалдары.

1

62.

Энергия ағымы және қоректік тізбектер. Экологиялық пирамида. Экожүйелердің өнімдері. Экожүйелердің қасиеттері. Өздігінен реттелу.

1

63.

Экожүйелердің ауысуы. Адамның әрекетіне байланысты экожүйелердің ауысуы. Агроценоздар.

1

64.

Экологиялық білімді адамның практикалық әрекетіне пайдалану.

1

XVI тарау. Биосфера. Адам әрекетінің биосфераға әсері. Биосфераны қорғау (4 сағат).

65.

Биосфера туралы В.И.Вернадскийдің ілімі. Биосфераның құрамы: тірі зат, түрлік құрамы. Табиғатта көміртек пен азот айналымы. Тірі организмдердің шөгінді жыныстарды және топырақты түзудегі рөлі.

1

66.

Адамның биосферадағы рөлі. Ауқымды экологиялық проблемалар.

1

67.

Қоғам және қоршаған орта. Халық санының артуы. Индустриялық тұтынушылар қоғамы. Халықаралық ынтымақтастық және кедейлікпен күрес. Экологиялық қауіпсіздіктің концепциялары.

1

68.

Қазақстан Республикасының экологиялық проблемалары. Тұрақты даму.

1

БИОЛОГИЯ

10 сынып

жаратылыстану-математика бағыты

Барлығы 68 сағат (аптасына 2 сағат)

№

Тақырыптың атауы

Сағат саны

Кіріспе (1 сағат).

1.

Биология ғылымы. Ғылымдар жүйесіндегі биологияның орны және маңызы. Биологияның басқа ғылымдармен байланысы. Жаратылыстану - ғылыми пәндер жүйесіндегі «Жалпы биология» курсының алатын орны, мақсаты мен міндеттері.

Көрсетілім:

Биолог-ғалымдардың суреттері, «Биологияның басқа ғылымдармен байланысы» - сызбанұсқа.

1

І бөлім. Цитология. Цитологияның міндеттері (1 сағат).

2.

Заманауи цитология пәні, міндеттері және зерттеу әдістері. Цитологиялық зерттеулердің басқа биологиялық ғылымдар, медицина және ауыл шаруашылығы үшін маңызы.

1

ІІ бөлім. Жасушалық теория (19 сағат).

I тарау. Жасушаның химиялық құрамы (9 сағат).

3.

Жасушаның ашылуы және зерттеу тарихы. Жасушалық теорияның негізгі қағидалары. Биологияның дамуы үшін жасушалық теорияның маңызы.

1

4.

Жасуша дамудың бірлігі екендігі, тірі организмнің құрылымы мен қызметінің бірлігі.

1

5.

Жасушаның химиялық құрамы. Су және басқа бейорганикалық заттар, олардың жасушаның тіршілік әрекетіндегі рөлі.

1

6.

Органикалық заттар: көмірсулар, олардың құрылысы, қасиеттері және атқаратын қызметі.

1

7.

Органикалық заттар: нәруыздар, олардың құрылысы, қасиеттері және атқаратын қызметі.

1

8.

Органикалық заттар: липидтер, олардың құрылысы, қасиеттері және атқаратын қызметі.

1

9.

Нуклеин қышқылдары: ДНҚ, оның құрылысы және жасушадағы рөлі.

1

10.

Нуклеин қышқылдары: а- РНҚ, т-РНҚ, р-РНҚ және АТФ, олардың құрылысы және жасушадағы рөлі.

1

11.

Ферменттер, олардың тіршілік әрекеттерін реттеудегі рөлі.

1

II тарау. Прокариоттық жасушаның құрылысы мен қызметі (2 сағат).

12.

Прокариоттық жасушаның құрылысы. Бактериялық жасуша, оның құрылысы мен қызметінің ерекшеліктері.

№1 зертханалық жұмыс.

Эукариоттық (өсімдік, жануар, саңырауқұлақ) және прокариоттық жасушалардың (бактериялар) құрылысы.

1

13.

Бактериялар тіршілік әрекеттерінің алуантүрлілігі.

1

III тарау. Эукариоттық жасушаның құрылымдық-функциялық құрылыс ерешеліктері (8 сағат).

14.

Жасушаның негізгі құрам бөліктері. Түрлі жасушалық құрылымдар мембранасының құрылысы мен функциялық ерекшеліктері.

Көрсетілім:

Өсімдік және жануар жасушаларының микропрепараттары.

№2 зертханалық жұмыс.

Пияз эпидермисінің жасушаларындағы плазмолиз және деплазмолиз құбылыстарын бақылау.

1

15.

Цитоплазма органоидтері: эндоплазмалық тор, Гольджи жиынтығы және лизосомалар.

№3 зертханалық жұмыс.

Өсімдік жасушаларындағы цитоплазманың қозғалысын бақылау.

1

16.

Цитоплазма органоидтері: пластидтер, митохондриялар, олардың жасушадағы атқаратын қызметі.

1

17.

Цитоплазма органоидтері: жасуша орталығы, рибосомалар, олардың жасушадағы атқаратын қызметі.

1

18.

Цитоқаңқа. Қозғалыс органоидтері, жасушалық қосындылар, олардың құрылысы, жасушадағы атқаратын қызметі.

1

19.

Ядроның құрылысы мен қызметі. Хромосомалардың химиялық құрамы және құрылысы, жасушадағы атқаратын қызметі.

1

20.

Саңырауқұлақтар, жануарлар және өсімдік жасушаларының құрылысындағы ерекшеліктер.

1

21.

«Эукариоттық жасушаның құрылымдық-функциялық құрылыс ерешеліктері» тақырыбы бойынша білімдерін қорытындылау және жүйелеу.

1

ІІІ бөлім. Тіршіліктің жасушалық емес формалары (2 сағат).

22.

Вирустар және фагтар. ЖИТС-тің (жүре пайда болған иммундық тапшылық синдромы) вирусы. Оның құрылысы мен тіршілігінің ерекшеліктері.

Көрсетілім:

Түрлі молекулалар мен вирустық бөлшектердің моделдері.

1

23.

Вирустық аурулардың алдын алу.

1

ІV бөлім. Жасушадағы зат және энергия алмасу (метаболизм) (9 сағат).

24.

Жасушадағы зат және энергия алмасу. Зат алмасу реакцияларының катализдік сипаты.

1

25.

Пластикалық алмасу.

1

26.

Энергиялық алмасудың негізгі кезеңдері.

Көрсетілім:

Жасушадағы метаболизм жолдарының сызбанұсқалары.

1

27.

Жасушалық тыныс алу процесінің айрықша ерекшеліктері.

1

28.

Органикалық заттарды түзу әдістері: автотрофтар және гетеротрофтар.

1

29.

Фотосинтез, оның сатылары, биосферадағы ғарыштық рөлі. Хемосинтез, оның биосферадағы маңызы.

Көрнекілеу: фотосинтез процесін бейнелетін тәжірибелер.

1

30.

Нәруыздың биосинтезі. Генетикалық ақпараттың негізі - ген туралы түсінік. Генетикалық код. Нәруыз биосинтезінің матрицалық принципі.

Көрнекілеу: «Нәруыз синтезінің» модель-аппликациясы.

1

31.

ДНҚ матрицасына сәйкес а-РНҚ-ның түзілуі. Биосинтездің реттелуі.

Көрнекілеу: ДНҚ және РНҚ модельдері.

1

32.

Гомеостаз туралы түсінік, жасушадағы зат және энергия алмасу процестерінің реттелуі.

1

V бөлім. Организмдердің көбеюі және жеке дамуы (онтогенез) (10 сағат).

IV тарау. Өсімдіктер мен жануарлардың жыныссыз көбеюі (2 сағат).

33.

Өзін-өзі ұдайы өндіру - тіріге тән жалпылама қасиет. Митоз жыныссыз көбеюдің және көпжасушалы организмдер өсуінің негізі, оның фазалары және биологиялық маңызы.

Көрсетілім:

Митоздың сызбанұсқасы.

1

34.

Организмдердің жыныссыз көбею формалары: жасушалардың митоздық бөлінуі, споратүзу, бүршіктену, вегетативтік көбею. Жыныссыз көбеюдің эволюциялық маңызы.

Көрсетілім:

Жыныссыз, көбеюдің түрлерін бейнелейтін кестелер.

1

V тарау. Жынысты көбею (3 сағат).

35.

Жынысты көбею. Мейоз, оның биологиялық маңызы. Сперматогенез. Овогенез.

Көрсетілім:

Мейоздың және жынысты көбейудің кестелері.

1

36.

Ұрықтану. Гүлді өсімдіктердегі ұрықтанудың ерекшеліктері.

1

37.

Ұрықтанудың биологиялық маңызы.

1

VI тарау. Жеке даму (онтогенез) (3 сағат).

38.

Организмдердің жеке дамуы (онтогенез) түсінігі. Бөліну, өсу, жасушалардың жіктелуі, органогенез, көбею, картаю, организмнің өлуі.

1

39.

Э.Мюллер және Э. Геккельдің биогенетикалық заңы. Өсімдіктердің онтогенезі. Жануарлардың онтогенезі.

Көрсетілім:

омыртқалы жануарлар ұрықтарының ұқсастығы.

1

40.

Дамып келе жатқан ұрықтың дене бөліктерінің өзара әсері.

1

VII тарау. Организмнің дамуы және қоршаған орта (2 сағат).

41.

Организмнің эмбриондық және постэмбриондық дамуындағы қоршаған орта факторларының рөлі. Токсиндік заттардың эмбриондық және постэмбриондық даму кезеңдерінің барысына әсері (туа біткен кемтарлықтар).

Көрсетілім:

жоғары сатыдағы өсімдіктердің эмбриондық және постэмбриондық дамуын бейнелейтін кестелер.

1

42.

Организмнің өсуі және дамуы. Орта жағдайларының өзгерістеріне организмнің бейімделу деңгейлері. Организмнің қартаюы және өлуі. Жыныссыз көбеюдегі онтогенездің ерекшелігі.

1

VІ бөлім. Генетика негіздері (12 сағат).

VIII тарау. Тұқымқуалаушылықтың негізгі заңдылықтары (7 сағат).

43.

Генетиканың даму тарихы. Белгілердің Г.И.Мендель ашқан тұқым қуалау заңдылықтары. Гибридологиялық әдісі. Моногибридті шағылыстыру. Доминанттылық және ажырау заңдары. Гаметалар тазалығының заңы, оның цитологиялық негіздемесі.

Практикалық жұмыс.

Генетикалық есептер шығару.

1

44.

Көптік аллельдер. Талдаушы шағылыстыру. Дигибридтік және полигибридтік шағылыстыру. Тәуелсіз үйлесімдік заңы. Фенотип және генотип. Тұқым қуалаудың генетикалық заңдарының цитологиялық негіздері.

Практикалық жұмыс.

Генетикалық есептер шығару.

1

45.

Жыныстың генетикалық анықталуы. Жыныс хромосомаларының генетикалық құрылымы. Гомогаметалы және гетерогаметалы жыныс. Жыныспен тіркес белгілердің тұқым қуалауы.

1

46.

Тұқымқуалаушылықтың хромосомалық теориясы. Гендердің тіркесу топтары. Белгілердің тіркес тұқым қуалауы. Морган заңы.

1

47.

Гендердің толық және толық емес тіркесулері. Хромосомалардың генетикалық картасы.

Көрсетілім:

тұқымқуалаушылық заңдылықтарын, хромосомалардың айқасуын бейнелейтін модель - аппликациялар.

1

48.

Генотип - біртұтас жүйе. Хромосомалық (ядролық) және цитоплазмалық тұқымқуалаушылық.

1

49.

Белгілердің анықталуында аллельді (доминанттылық, толық емес доминанттылық) және аллельді емес гендердің өзара әрекеттесулері (комплементарлық, эпистаз және полимерия).

1

IX тарау. Өзгергіштіктің негізгі заңдылықтары (5 сағат).

50.

Өзгергіштіктің негізгі формалары. Генотиптік өзгергіштік. Мутациялар. Гендік, хромосомалық және геномдық мутациялар. Сомалық және генеративтік мутациялар.

Көрсетілім:

қоршаған орта жағдайларының организм өзгергіштігіне әсерін көрсететін тәжірибе нәтижелері; кеппешөп материалдары, будандық, полиплоидтық өсімдіктердің жинақтамалары, нақпішіндері.

№4 зертханалық жұмыс.

Өсімдік фенотиптерін зерттеу.

1

51.

Жартылай летальды және летальді мутациялар. Мутациялардың себептері мен жиілігі, мутагендік факторлар. Мутациялардың эволюциялық рөлі.

1

52.

Үйлесімдік өзгергіштік, оның түрдің шегінде генетикалық алуантүрлілікті қалыптастырудағы рөлі және эволюциялық маңызы. Тұқым қуалайтын өзгергіштіктегі гомологтік қатарлар заңы.

1

53.

Фенотиптік немесе модификациялық өзгергіштік. Белгілер мен қасиеттердің дамуы және олардың жарыққа шығуында сыртқы орта жағдайларының рөлі.

№5 зертханалық жұмыс.

Өсімдіктер мен жануарлардағы өзгергіштікті зерттеу, вариациялық қатар және қисық құрастыру.

1

54.

Модификациялық өзгергіштіктің статистикалық заңдылықтары. Доминанттылықты басқару.

1

VІI бөлім. Адам генетикасы (5 сағат).

55.

Адамның тұқым қуалаушылығын зерттеу әдістері. Адамның

генетикалық әртүрлілігі.

Көрсетілім:

Адамның хромосомалық аномалиялары және олардың фенотиптік көрініс беруі.

№6 зертханалық жұмыс.

Шежіре құру.

1

56.

Адамның шығу тегі және адам нәсілдері туралы генетикалық мәліметтер.

1

57.

Адамның белгілерінің тұқым қуалау сипаты. Денсаулықтың генетикалық негіздері.

1

58.

Адамның генетикалық денсаулығына ортаның әсері. Генетикалық аурулар. Генотип және адамның денсаулығы. Популяция генофонды.

1

59.

Биологиялық және әлеуметтік тұқым қуалаудың арақатынасы. Генетиканың әлеуметтік проблемалары. Гендік инженерияның этикалық проблемалары. Генетикалық болжам және медициналық-генетикалық кеңес беру.

1

VІІІ бөлім. Селекция және биотехнология негіздері (9 сағат).

60.

Селекцияның міндеттері және әдістері.

Көрсетілім:

тірі өсімдіктерді, кеппешөптерді, нақпішіндерді, кестелерді, фотосуреттерді, селекциялық жұмыстардың нәтижелерін бейнелейтін басқа да материалдарды пайдалану. Белгілі ғалым селекционерлердің портреттері.

1

61.

Генетика - организмдер селекциясының ғылыми негізі екендігі. Селекция үшін бастапқы материал.

1

62.

Н.И.Вавиловтың мәдени өсімдіктердің шығу орталықтары туралы ілімі.

1

63.

Өсімдіктер және жануарлар селекциясы.

Көрсетілім:

өсімдіктердің жаңа іріктемелерін, жануарлардың жаңа қолтұқымдарын алудың әдістерін бейнелейтін сызбанұсқалар.

1

64.

Селекциядағы қолдан сұрыптау. Будандастыру - селекциялық әдіс ретінде.

1

65.

Шағылыстыру типтері. Өсімдіктер селекциясындағы полиплоидия. Заманауи селекцияның жетістіктері.

1

66.

Микроорганизмдер, саңырауқұлақтар, прокариоттар-биотехнологиялық нысандар. Микроорганизмдер селекциясы және оның микробиологиялық өнеркәсіп үшін маңызы.

Көрсетілім:

микробиологиялық өндірістің сызбанұсқалары.

1

67.

Тамақ өнімдерін, дәрумендерді, ферменттер мен дәрілерді микробиологиялық өндіру. Биотехнологияның проблемалары және болашағы.

Көрсетілім:

микробиологиялық синтез өнімдері.

1

68.

Гендік инженерия, оның жетістіктері және болашағы.

1

БИОЛОГИЯ

11 сынып

жаратылыстану-математика бағыты

Барлығы 68 сағат (аптасына 2 сағат)

№

Тақырыптың атауы

Сағат саны

1.

Кіріспе (1сағат).

1

I бөлім. Жер бетінде тіршіліктің пайда болуы және дамуы (8 сағат).

I тарау. Жер бетінде тіршіліктің пайда болуы туралы көзқарастардың тарихы (2 сағат).

2.

Тіршіліктің пайда болу процесін және мәнін түсіндіретін алғашқы ғылыми талпыныстар.

1

3.

Ф.Редидің тәжірибелері, В.Гарвейдің ой-пікірлері, Л.Пастердің тәжірибелері. Тіршіліктің мәңгілік теориясы. Жер бетінде тіршіліктің пайда болуы туралы материалистік көзқарастар.

Көрсетілім: Л.Пастер тәжірибелерінің сызбанұсқасы.

1

II тарау. Жер бетінде тіршілік пайда болуының алғышарттары (2 сағат).

4.

Жер бетінде тіршілік пайда болуының алғышарттары: ғарыштық және ғаламшарлық алғышарттар.

Көрсетілім:

ғаламшарлық жүйелердің қалыптасу кезеңдерінің сызбанұсқасы.

1

5.

Жер дамуының ерте кезеңдеріндегі алғашқы атмосфера және химиялық элементтердің, бейорганикалық және органикалық молекулалардың эволюциясы.

1

III тарау. Жер бетінде тіршіліктің пайда болуы туралы қазіргі көзқарастар (4 сағат).

6.

Тіршіліктің пайда болуы туралы қазіргі көзқарастар.

Көрсетілім:

біржасушалы эукариоттардың, көпжасушалы организмдердің пайда болуының және өсімдіктер мен жануарлар дүниесі дамуының сызбанұсқасы.

1

7.

А.И.Опариннің теориясы, С.Миллердің тәжірибелері. Протобиополимерлердің пайда болу теориясы.

1

8.

Протобионттардың эволюциясы: ішкі ортаның қалыптасуы, органикалық табиғи катализаторлардың жарыққа шығуы, генетикалық кодтың пайда болуы.

1

9.

Биологиялық эволюцияның бастапқы кезеңдері: фотосинтездің жүруі, эукариоттардың, жынысты көбеюдің және көпжасушалылықтың пайда болуы.

1

II бөлім. Эволюциялық ілім (23 сағат).

IV тарау. Тірі табиғаттың эволюциясы туралы көзқарастардың Дарвинге дейінгі дамуы (3сағат).

10.

Биология дамуының Дарвинге дейінгі кезеңі. Ғылымда «Әуелбастан мақсатқа сәйкестілік» және тірі табиғаттың өзгермейтіндігі туралы көзқарастардың үстемдігі.

Көрсетілім:

эволюциялық идеялардың дамуына үлес қосқан ғалымдардың портреттері мен өмірбаяндары.

1

11.

Өсімдіктер мен жануарларды жіктеп жүйелеу бойынша К.Линнейдің жұмыстары.

1

12.

Ж.Кювье және Ж.де Сент-Илердің еңбектері. Ж.Б.Ламарктың эволюциялық теориясы. Алғашқы эволюционисттер.

1

V тарау. Дарвинизм (10 сағат).

13.

Ч.Дарвин ілімі қалыптасуының алғышарттары: жаратылыстану ғылымдары саласындағы жетістіктер, Ч.Дарвиннің экспедициялық материалдары.

Көрсетілім.

Ч.Дарвиннің «Бигль» кемесімен саяхаты кезіндегі жүрген жолдары және жинаған материалдары.

1

14.

Ч.Дарвин ілімінің негізгі қағидалары.

1

15.

Түр - эволюциялық бірлік. Түрдің критерийлері.

№1 зертханалық жұмыс.

Мәдени өсімдіктердің іріктемелерін пайдаланып қолдан сұрыптаудың нәтижесін, түр критерийлерін, өзгергіштікті зерттеу.

1

16.

Тұқым қуалайтын өзгергіштік- эволюция үшін материал.

1

17.

Ч.Дарвиннің қолдан сұрыптау туралы ілімі. Жануарлардың қолтұқымдары мен өсімдіктердің іріктемелері эволюциясының факторлары.

Көрсетілім:

тірі өсімдіктер мен жануарлар, кеппешөптер мен жинақтамалар, жеке дара өзгергіштікпен байланысты өсімдіктердің әртүрлі іріктемелері және жануарлардың қолтұқымдары.

1

18.

Ч.Дарвиннің табиғи сұрыпталу туралы ілімі.

1

19.

Жалпыға бірдей жеке дара өзгергіштік және ұрпақтар сан мөлшерінің артықтылығы.

1

20.

Тіршілік үшін күрес және табиғи сұрыпталу.

1

21.

Организмдердің бейімділігі және оның салыстырмалы сипаты.

№2 зертханалық жұмыс.

Организмдердің тіршілік ортасына бейімділігін зерттеу.

1

22.

Жаңа түрлердің түзілуі.

Көрсетілім:

географиялық түртүзілу процесін және организмдердің тіршілік ортасына бейімделуі мен түртүзілудің нәтижелерін бейнелейтін сызбанұсқалар.

1

VI тарау. Микроэволюция (5 сағат).

23.

Мутациялардың эволюциялық рөлі. Популяциялардағы генетикалық процестер. Микроэволюция. Түртүзілудің жолдары және жылдамдығы; географиялық және экологиялық түртүзілу.

1

24.

Харди-Вайнберг заңы.

1

25.

Табиғи сұрыпталудың формалары.

1

26.

Организмдердің тіршілік ортасына бейімділігі табиғи сұрыпталудың нәтижесі екендігі. Түртүзілу туралы қазіргі көзқарастар (С.С.Четвериков, И.И. Шмальгаузен).

1

27.

Модификациялардың эволюциялық рөлі; физиологиялық бейімділіктер. Эволюцияның қарқындылығы.

1

VII тарау. Эволюцияның негізгі заңдылықтары. Макроэвлюция (5 сағат).

28.

Эволюциялық процестің негізгі бағыттары. Биологиялық прогресс және биологиялық регресс (А.Н. Северцов).

Көрсетілім:

прогрессивті эволюция жолдары арақатынасының сызбанұсқалары, Қызыл кітапқа енгізілген және мемлекеттік қорғауға алынған өсімдіктер мен жануарлардың өкілдерін сипаттайтын материалдар.

1

29.

Макроэволюция, оның дәлелдемелері.

Көрсетілім:

гомологтық және аналогтық мүшелердің мысалдары, олардың құрылысы, онтогенезде пайда болуы.

1

30.

Биологиялық прогреске жетудің жолдары.

1

31.

Эволюцияның негізгі заңдылықтары: дивергенция, конвергенция, параллелизм; организм топтары эволюциясының ережелері.

1

32.

Эволюция нәтижелері: тірі табиғат құрылым деңгейінің күрделенуі, түрлердің көптүрлілігі, бейімділіктің салыстырмалы сипаты (органикалық мақсатқа сәйкестілік).

1

III бөлім. Жердегі органикалық дүниенің дамуы (14 сағат).

VIII тарау. Өсімдіктер және жануарлар эволюциясының негізгі ерекшеліктері (10 сағат).

33.

Архей заманында Жерде тіршіліктің дамуы.

Көрсетілім:

З.Бурианның түрлі замандар мен кезеңдердегі флора мен фаунаны бейнелейтін қолдан салған суреттері, тірі табиғат дүниелері (патшалығы) дамуының сызбанұсқасы; өсімдіктер мен жануарлардың тасқа айналған қалдықтары, өсімдіктердің ертедегі тау жыныстарында қалған іздері мен таңбалары.

1

34.

Протерозой заманында Жерде тіршіліктің дамуы. Жердегі тіршіліктің алғашқы іздері. Қазіргі барлық омыртқасыздар типтерінің шығуы. Алғашқы желілілер. Су өсімдіктерінің дамуы.

1

35.

Палеозой заманында Жерде тіршіліктің дамуы. Өсімдіктердің эволюциясы: алғашқы төменгі сатыдағы өсімдіктердің, қырықжапырақтардың, тұқымды қырықжапырақтардың, ашық тұқымды өсімдіктердің шығуы.

1

36.

Палеозой заманында Жерде тіршіліктің дамуы.

Жануарлардың эволюциясы. Омыртқалылардың (балықтардың, қосмекенділердің, жорғалаушылардың) шығуы.

1

37.

Мезозой заманында Жерде тіршіліктің дамуы. Жабық тұқымды өсімдіктердің шығуы және таралуы. Құстар мен сүтқоректілердің шығуы.

1

38.

Мезозой заманында Жерде тіршіліктің дамуы. Ертедегі ашық тұқымды өсімдіктер мен жорғалаушылардың жойылуы.

1

39.

Кайнозой заманында Жерде тіршіліктің дамуы. Гүлді өсімдіктердің қарқынды дамуы, бунақденелілердің көптүрлілігі (параллельді эволюция).

1

40.

Ұрықжолдасты сүқоректілердің дамуы, аңдардың шығуы. Маймылдардың пайда болуы.

1

41.

Адам тұқымдасының алғашқы өкілдерінің шығуы. Төрттік кезең: сүтқоректілердің эволюциясы. Маймылдардың дамуы.

1

42.

Адам эволюциясының бағыттары. Адам мен адамтәрізді маймылдардың жалпы ататектері.

1

IX тарау. Адамның шығу тегі (4 сағат).

43.

Адамның тірі табиғаттағы орны. Homo sapiens түрінің жануарлар дүниесіндегі түрлі жүйелік топтарға жататынын айқындайтын белгілері мен қасиеттері. Адам эволюциясының кезеңдері.

Көрсетілім:

адамның және омыртқалы жануарлардың қаңқаларының модельдері.

1

44.

Биологиялық түр ретінде адамның қасиеттері. Homo sapiens-түрінің популяциялық құрылымы. Адам нәсілдері; нәсілтүзілу; адам нәсілдерінің бірлігі.

1

45.

Антропогенездің қозғаушы күштері. Ф.Энгельс маймылдың адамға айналуындағы еңбектің рөлі туралы. Адамның қалыптасуында сөздің, ақыл-ойдың және қоғамдық қатынастардың рөлі.

1

46.

Адам эволюциясының әлеуметтік және биологиялық бағыттары. «Әлеуметтік дарвинизм» және нәсілшілдіктің кертартпалық мәні. Адамның әлеуметтік дамуындағы қоғамдық тіршіліктің жетекші рөлі.

1

IV бөлім. Организм және ортаның өзара қарым-қатынастары. Экология негіздері (20 сағат).

X тарау. Биосфера туралы түсінік (3 сағат).

47.

Биосфера-жердің тірі қабығы. Биосфераның құрылымы: литосфера, гидросфера, атмосфера.

Көрсетілім:

биосфераның құрылымын және оның құрам бөліктерін сипаттайтын сызбанұсқалар, биосферадағы тірі организмдер әртүрлілігі мен түрлік құрамының кестелері.

1

48.

Биосфераның құрам бөліктері: тірі зат, оның түрлік құрамы, әртүрлілігі және биомассаға қосқан үлесі, биосфераның биосірескен және сірескен заттары (В.И.Вернадский).

1

49.

Табиғаттағы заттардың айналымы.

Көрсетілім:

табиғаттағы заттар айналымы сызбанұсқасы.

1

XI тарау. Бірлестіктердегі тіршілік (2 сағат).

50.

Тірі организмдер бірлестіктерінің қалыптасу тарихы. Құрлықтардың геологиялық тарихы; оқшаулану, климаттық жағдайлар.

Көрсетілім:

құрлықтардың тарихын, құрлықтық биомассаның таралуын бейнелейтін карталар.

1

51.

Биогеография. Құрлықтың және Дүниежүзілік мұхиттың негізгі биомассалары. Биогеографиялық аймақтар.

1

XII тарау. Организм және ортаның өзара қарым-қатынастары (12 сағат).

52.

Экология, оның міндеттері, экологиялық факторлар.

Көрсетілім:

«Биосфера» тақырыбы бойынша электрондық оқулықтардан үзінділер оқу және талқылау.

1

53.

Тірі организмдердің табиғи бірлестіктері. Биогеоценоздар.

1

54.

Биогеоценоздардың құрамдас бөліктері: продуценттер, консументтер редуценттер.

1

55.

Биоценоздар, олардың түрлік әртүрлілігі, популяциялар тығыздығы, биомассасы.

1

56.

Ортаның абиотикалық факторы. Температураның, жарықтың, ылғалдылықтың және басқа факторлардың бірлестіктер тіршілігіндегі рөлі.

1

57.

Орта факторларының әсер ету қарқындылығы, шектеуші фактор. Орта факторларының өзара әсері, төзімділік шегі.

1

58.

Ортаның биотикалық факторлары. Қоректік тізбектер және жүйелер. Экологиялық пирамидалар: сандық, биомассалық, энергиялық.

1

59.

Биогеоценоздардың ауысуы. Биогеоценоздардың ауысу себептері, жаңа бірлестіктердің қалыптасуы.

1

60.

Антропогендік факторлар, олардың биоценоздарға әсері (адамның табиғаттағы рөлі). Табиғат ресурстарын тиімді пайдалану, табиғатты ластанудан қорғау, табиғат эталондары мен ескерткіштерін сақтау.

1

61.

Ғаламшар тұрғындарын табиғат ресурстарымен қамтамасыз ету, табиғи кешендер түзудің шаралары, экологиялық білім, тәрбие, мәдениет.

1

62.

Жер ғаламшарының экологиялық апаттары.

Көрсетілім:

жер ғаламшарының экологиялық апатты аймақтары.

1

63.

Қазақстан Республикасының экологиялық апатты аймақтары.

Көрсетілім:

Қазақстан Республикасының экологиялық апатты аймақтары.

1

XIII тарау. Организмдер арасындағы қарым-қатынастар ( 3 сағат).

64.

Организмдер арасындағы қарым-қатынастың формалары. Жағымды қатынастар: симбиоз, кооперация, мутуализм, комменсализм.

Көрсетілім:

тірі табиғаттың түрлі дүниелері өкілдерінің симбиоздық (селбесу) тіршілігінің мысалдары.

1

65.

Антибиотикалық қатынастар: жыртқыштық, паразитизм, бәсеке.

1

66.

Бейтарап қатынастар-нейтрализм.

1

V бөлім. Бионика (2 сағат).

67.

Өсімдіктер мен жануарлардың құрылымдық принциптерін адамның щаруашылық әрекетінде пайдалану.

Көрсетілім:

тірі организмдер құрылымына ұқсас өнеркәсіптік аналогтардан мысалдар және оқулықтан осы тақырыпқа сай сурет, кестелерді қарау.

1

68.

Табиғаттағы тірі тіршілік иелерінің формалары және олардың өнеркәсіптік аналогтары (құрылыстық ғимараттар, машиналар, механизмдер, қондырғылар).

Көрсетілім:

тірі организмдер.

1