Доминанттылық заңы. Екінші ұрпақта белгілердің ажырауы

23-сабақ	26-27.11.2014 ж 9 «а,ә,б» сынып Биология
Сабақтың тақырыбы	Доминанттылық заңы. Екінші ұрпақта белгілердің ажырауы. Ажырау заңы. Гомозиготалы және гетерозиготалы даралар.
Сабақтың жалпы мақсаты	Г.Мендельдің ажырау заңы туралы түсінік беру,есептер шығарып үйрену
Әдіс-тәсілдер	АКТ-ны пайдалану, топтық жұмыс, қызығушылығын ояту, миға шабуыл, кестемен жұмыс, мағынаны тану, ой толғау, белгі бойынша іздеу, сынақтан өткізу
Күтілетін нәтижесі	Ажырау заңын түсінеді. Дәптермен жұмыстанады. Деңгейі төмен және жоғары сұрақтарды қойып үйренеді.Оқушының сыни ойлауы дамиды, оқушы шығармашылығы, ізденісі дамиды, көшбасшылығы айқындалады

№

Уа-қыт

Мұғалімнің іс-әрекеті

Оқушының іс-әрекеті

Дерек көздер, көрнекілік-тер

1

2 мин

Сыныпта ынтымақтастық атмосферасын қалыптастыру

«Жылы жүрек-сәттілік, ізгілік тілегі»

Оқушылар шеңбер жасап бір-біріне гүл сыйлау арқылы жылы лебіздерін білдіреді

Гүлдер

2

2 мин

Топқа бөлу

Оқушыларды тамыр жүйесі арқылы 5 топқа бөлу

1. Негізгі

2. Жанама

3. Қосалқы

4. Кіндік

5. Шашақ

суреттері

3

1 мин

Бүгінгі сабақтың критерийлерімен таныстыру

Қызығушылығын ояту

Миға шабуыл

Мағынаны тану

Ой толғау

Белгі бойынша іздеу

Сынақтан өткізу

1 ұпай

4 ұпай

1 ұпай

3 ұпай

5 ұпай

2 ұпай

Бағалау шкаласы

«5»-15 ұпай

«4»-10 ұпай

«3»- 5 ұпай

4

5 мин

Үй жұмысын сұрау

Кесте арқылы үй жұмысын сұрау

5

5 мин

І.Қызығушылықты ояту.

Мына суретте не бейнеленген

Оқушылар суреттегі

плакаттар

6

5 мин

ІІ. Миға шабуыл

Мендельдің екінші заңы: Белгілердің ажырау заңы.

Жаңа сабақты ашу үшін Мендельдің бірінші заңы негізінде қандай заңдылықтар ашылды?

Мендель «Бір немесе екі белгісінде айырмашылығы бар дараларды будандастырғанда қандай өзгеріс болады деп еді?»

Екі белгісі (сары тегіс және жасыл бұлдыр) дараларды будандастырғанда дараларды будандастыру қалай аталады?

Бірінші ұрпақтың гетерозиготалы (будандық) дараларын өзара шағылыстырса, екінші ұрпақта (Ғ₂) белгілердің ажырауы жүріп, екі белгі де жарыққа шығады. Ажырау фенотипі бойынша 3:1, ал генотипі бойынша 1:2:1 арақатынасында байқалады, бұл Мендельдің екінші заңы. Мендельдің ІІ заңы:

Белгі: АА - сары, аа - жасыл.

P ♀ Aa x Аа ♂

Мейоз

Г аметалар А а А а

Ұрықтану

F₂ Генотип АА Аа Аа аа сары сары сары жасыл

Фенотип 3 1

Дигибридті будандастыру

P ♀ AABB x ♂ aabb

Гаметалар AB ab

F₁ AaBb AaBb

P ♀ AaBb x ♂ AaBb

Гаметалар AB, Ab AB ,Ab

aB , ab aB , ab

Белгі: А - сары түсті, а - жасыл түсті, В - тегіс пішінді, b - бұдыр пішінді

Ғ ₂ дегі ұрпақтың Пеннет торында орналасуы:

♀ / ♂

AB

Ab

aB

ab

AB

AABB

AABb

AaBB

AaBb

Ab

AAbb

AAbb

AaBb

Aabb

aB

AaBb

AABb

aaBB

aaBb

ab

AaBb

Aabb

aaBb

aabb

Оқушылар сұрақтарға жауап береді.

сурет

7

3 мин

ІІІ. Мағынаны тану

1-есеп. Адамда қой көзді белгі, көк көздіге қарағанда басым, ал оңақайлық, солақайлыққа қарағанда доминантты белгі ретінде тұқым қуалайды. Бұл аталған жұп гендер әртүрлі хромосомада орналасқан. Көк көзді оңқай қыз, көк көзді солақай жігітке тұрмысқа шығады. Олардың екі баласы болған, біреуі көк көзді оңқай, екіншісі көк көзді солақай. Шешесінің генотипі қандай?

Шешуі: есептің шартын кестеге жазамыз.

Белгі

Ген

Генотип

Қой көзді

А

Aa, AA

Көк көзді

А

Aa

Оңқайлық

Bb, BB

Солақайлық

Енді осы некенің үлгісін көрсетейік:

Р ♀ aаBb х ♂ aаbb

Г АB аb аb

Ғ₁ aaBb-көк көзді оңқай

Aabb-көк көзді солақай

Жауабы: шешесінің генотипі-ааBb болады.

Оқушылар өсімдіктердің тамырларына қарай отырып кестені толтырады,тамырларды ажырата алады.

сызба

10

2

мин

VІ. «Сынақтан өткізу» әдісі

1-есеп. Адамда алыстан көрмеушілік белгі көруіқалыпты белгіде басым, ал қой қөзді белгі, көк көзді белгіден басымдылық көрсетіп тұқым қуалайды. Екі жұп гендер әртүрлі хромосомада орналасқан. Гетерозиготалы еркек, көк көзді көруі қалыпты әйелге үйленгенде қандай ұрпақ күтуге болады.

Шешуі: есептің шартын кестеге жазамыз

Белгі

Ген

Генотип

Алыстан көрмеушілік

А

АА, Аа

Көруі қалыпты

а

Аа

Қой көзді

BB, Bb

Көк көзді

Р ♀ aаbb х ♂ АаBb

Г ab AB Аb аb

Ғ₁ АaBb Ааbb ааBb aabb

Жауабы: бұл некеден туылған ұрпақтардың генотипі және фенотипі 4 түрлі болады.

Топтық жұмыс

Оқушылар топ болып тапсырмаларды орындайды.

парақшалары

11

2 мин

VІІ. Рефлексия.

Өткен сабаққа кері байланыс жасау

Бүгінгі сабақ саған ұнады ма?

Бұл сабақта сен үшін не қиын болды?

Бұл сен үшін неге қиын болды?

Бұл қиындықты ненің көмегімен еңсердің?

Оқушылар А4 парақшаларына сұрақтарға жауап жазады

А4 парақшалары

12

2 мин

VІІІ. Бағалау

Сабақтың критерийлері арқылы балаларды әр топтың лидерлері бағалайды, сосын қорытынды баға шығарады

Бағалау парақшалары

13

1 мин

ІХ. Үйге тапсырма.

«Не үйрендім? Нені үйренгім келеді?»

Тақырыпты оқу кесте толтыру

Балалар стикерге бүгінгі сабақтан алған әсерін жазады. Оқушылар тақтадағы гүлдердің суреттері салынған плакатқа көбелек пішіндес стикерді жапсырады.

стикер