По биологии на тему Басқа шаянтәрізділер

Басқа шаянтәрізділер. Шаянтәрізділердің табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы

Шаянтәрізділер класы 5 класс тармағына бөлінеді:

Желбезекаяқтылар (Branchiopoda)

Цефалокаридтер (Cephalocarida)

Максиллоподтар немесе Жақаяқтылар (Maxillopoda)

Бақалшақты шаяндар (Ostracoda)

Жоғарғы сатыдағы шаяндар (Malacostraca) - СОӨЖ

Шаянтәрізідлер буынаяқтылар типінің ежелгі тобы. Кембрий шөгінділернен белгілі. Оның класс тармақтарын салыстырмалы - морфологиялық талдау олардың ортақ тектен жеке даму жолы бар екенін көрсетеді. Систематиктер шаянтәрізділердің бірнеше туыс кластар ретінде қарау мүмкін дейді.

Шаянтәрізділердің эволюциясы әртүрлі экологиялық қатарға ие болған түрлі тіршілік форманың түзілуіне әкелді. Арғы тегі - жүзіп тіршілік еткен ұсақ пелаго-бентосто формалар, олардан бірнеше бағытта бейімделген топтар шыққан: планктон, нектон, бентос, паразит және құрлық формалары.

Cephalocarida

Алғашқы Branchiopoda

Crustacea Maxillopoda

Ostracoda

Malacostraca

Су буынаяқтылары трилобиттермен шаянтәрізділерден айырмашылығы хелицерлілер негізінен құрлық тұрғындары. Құрлық формаларының арғы тегі өліп-біткен су жануарлары. Бүгінгі күні су хелицерлілернен «тірі қазба» - семсерқұйрықтылардың бірнеше түрлері сақталған. Хелицерлілердің 63 мың түрі белгілі. Оларға тән белгілер:

1. Хелицерлілер денесі баскөкірек пен құрсақтан тұрады. Біріккен баскөкірек акроннан және 7 сегменттен (соңғысы дамымаған) түзілген. Құрсақ 12 сегменттен және тельсоннан тұрады.

2. Аяқтары бір бұталы. Баскөкіректе 6 жұп аяқ: хелицер, қармалауыш аяқ, төрт жұп жүру аяқтар. Су формаларында құрсақ аяқтарында желбезек өсінділері болады. Хелицерлілердің ерекшелігі: басында антенна болмайды. Бірінші баскөкірек бас сегментінде қысқаштәрізді - хелицер орналасқан, сондықтан тип тармағы хелицерлілер деп аталады. Хелицер - қоректі ұсақтайтын мүше. Екінші жұп - қармалауышаяқ - қоректі қармалау, ұстау қызметін атқарады. Қалған төрт жұп жүру аяқтары. 7-нші сегментте аяқ болмайды, тек су хелицері - семсерқұйрықтыларда рудиментті аяқ сақталған.

Құрсақ бөлімде аяқтар жоқ. Су формаларында алдыңғы 6 құрсақ сегментте желбезек аяқтары болады, кейбір құрлық түрлерінде рудиментті құрсақ аяқтары жыныс өсінділеріне, тыныс өсінділеріне, тыныс алу мүшелері - өкпе немесе өрмек сүйеліне айналған.

3. Ас қорыту жүйесіне бауыр - деп аталатын ішектің ерекше жұп безді өсіндісі тән.

4. Зәршығару мүшесі - коксаль безі немесе 5-ші жүру аяқ негізінде ашылады, шығу тегі - түрі өзгерген целомодукт. Құрлық хелицерлілерінде және артқы ішек аралығында ашылатын мальпигиев түтіктері - зәр шығару мүшесі. Артқы ішекте су реабсорбциясы жүреді. Мальпигиев түтіктері организмдегі ылғалдың экономиясын қамтамасыз етеді.

5. Тыныс алу мүшесі су хелицерлілерінде құрсақ аяқтарындағы желбезек, ал құрлық формаларында өкпе немесе кеңірдек. Ұсақ формалар тері арқылы тыныс алады.

6. Сезім мүшелері нашар дамыған: қарапайым көздері бар, иіс сезу, сипап сезу мүшелері жекелеген сенсиллалар және олардың жиынтығы.

7. Бас миы прото - және тритоцеребрумнан тұрады, ал дейтоцеребрум

(атеннаны нервтендіретін) болмайды.

8. Су хелицерлілерінде ұрықтану сыртта, ал құрлық формаларында ішкі-сыртқы (сперматофоралы) немесе іште жүреді.

9. Дамуы тура, өсу және түлеу арқылы жүреді.

Хелицерлілер тип тармағына үш класс жатады.

Семсерқұйрықтылар (Xiphosura)

Өліп-біткен Алыпқұршаяндар (Gigantostraca)

Өрмекшітәрізділер (Arachnida) кластары

Семсерқұйрықтылар класы - өте ертедегі су хелицерлері, палеозой және мезозой эрасында кең тараған, қазіргі кезде тек бес түрі белгілі.

Денесі жалпақ, қалқанмен жабылған, біріккен құрсағы семсертәрізді өсіндімен аяқталады. Сыртқы түрі трилобитке, дулығарға (қалқанды шаяндарға) ұқсас. Бұл жануарлар бентосты тіршілік етуіне байланысты ұқсас тіршілік формаға ие болған. Қалқанның алдыңғы жиегімен су түбін қазып, түрлі құрттармен моллюскаларды тауып қоректенеді, ал семсер - өсінді қазу кезінде тірек болады.

Баскөкірек қалқанында бір жұп күрделі көз, ортасында жұп жәй көздер орналасады. Баскөкіректің астында саңылау тәрізді ауыз, 6 жұп аяқтарымен қоршалған. І-ші жұп аяқ- үш буынды хелицер, қоректі ұсақтайды (үгітеді). Қалған 5 жұп аяқпен су түбінде қозғалады. Олардың біріншші жұбы қармалауыш аяққа(педипальпа) сәйкес және келесі

үш жұбы қысқашпен аяқталады, қорек ұстайды. 5-ші жүру аяғы тырнақпен аяқталады, қылтанды. Судың түбін қазғанда бұл аяқтар тірек қызметін атқарады және оның негізінде желбезек өсіндісі болады. Барлық 5 жұп аяқтар негізінде қоректі үгітетін шайнау өсінділері бар. Баскөкіректің 7-ші сегментінде аяқ рудименті-хилярии сақталған.

Қазіргі семсерқұйрықтылардың құрсағы біріккен 6 сегменттен және семсер тәрізді аяқтар орналасқан. Бірінші жұп-желбезек қақпағы, қалған 5 жұп желбезек аяқтарын жабады. Эмбриология мәліметтеріне байланысты семсер өсіндісі үш құрсақ сегментімен тельсоннан пайда болған.

Асқорыту жүйесі алдынғы ішек іші хитинмен астарланған және үгіткіш қарыннан; бауыр ашылатын ортанғы ішектен ,артқы ішектен тұрады.

Қан айналу жүйесі ашық. Түтік тәрізді жүрегінде 8 жұп остия болады, миксоцильдің перикардия сикусында орналасады.

Зәр шығару мүшелері: 4жұп бүйрек -коксаль бездері, 5-ші жұп жүру аяқ негізінде ашылатын 2 каналдан тұрады. Бүйрек түрі өзгерген целомодукт.

Жүйке жүйесі-бас миынан (көзді нервтендіреді),жұтқыншақ маңы коннектив, құрсақ жүйке тізбегінен тұрады.

Сезім мүшелері нашар дамыған. Бір жұп күрделі және жәй көздері болады.

Семсерқұйрықтылар дара жынысты. Жыныс гонадысы, өзектері жұп мүшелер.Жыныс тегісі 1-ші құрсақ сегментінде желбезек қақпағының астынды ашылады.

Семсерқұйрықтар сары уызға бай жұмыртқаларды теңіз жағалауына салып, құммен көмеді. Жұмыртқадан шыққан дернәсіл трилобиттерге ұқсас. Бірақ олардың дамуын тура деуге болады, себебі трилобиттәрізді дернәсілдің құр

Биология

Сынып: 7 «Ә»

Күні: 12.12.14 ж.

Сабақтың тақырыбы: Басқа шаянтәрізділер. Шаянтәрізділердің табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Оқушыларға шаянның түрлерімен және маңызымен түсіндіру.

Дамытушылық: Басқада шаянтәрізділер туралы ойлау қабілеттерін, биология пәніне деген қызығушылықтарын одан әрі дамыту.

Тәрбиелік: Оқушыларды ұйымшылдыққа, тазалыққа, табиғатты сақтай білуге тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың әдісі: СТО стратегиялары

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру бөлімі:

Амандасу, оқушыларды түгендеу

Оқушыларды топқа бөлу

ІІ. Қызығушылықты ояту сатысы

Үй тапсырмасын тексеру.

Блиц - турнир арқылы тексеру.

Тип неге буынаяқтылар деп аталады?

Денесінің сыртын не қаптаған?

Буынаяқтылар типінің неше класы бар?

Буынаяқтылар денесі өскенде хитин қабаты өсе ме?

Шаянтәрізділер класының денесі қандай бөліктерден тұрады?

Қантарату жүйесі қандай?

Зәр шығару жүйесі қалай жүзеге асады?

Сол бездер қай жерде орналасады?

Өрмекшітәрізділердің баскөкірек бөлігінде неше жұп аяғы орналасқан?

Неше жұп аяғы жүруге арналған аяқтар?

Өрмекшітәрізділердің зәр шығару мүшесі қалай аталады?

Тыныс алу мүшелерін ата?

ІІІ. Мағынаны тану сатысы.

Мәтінмен жұмыс

І. Мәтінді бөлікке бөлу

1. Жеке жұмыс

2. Жұппен жұмыс

3. Топпен жұмыс

4. Ортаға ой салу

Шаянтәрізділер класы 5 класс тармағына бөлінеді:

Желбезекаяқтылар (Branchiopoda)

Цефалокаридтер (Cephalocarida)

Максиллоподтар немесе Жақаяқтылар (Maxillopoda)

Бақалшақты шаяндар (Ostracoda)

Жоғарғы сатыдағы шаяндар (Malacostraca) - СОӨЖ

Шаянтәрізідлер буынаяқтылар типінің ежелгі тобы. Кембрий шөгінділернен белгілі. Оның класс тармақтарын салыстырмалы - морфологиялық талдау олардың ортақ тектен жеке даму жолы бар екенін көрсетеді. Систематиктер шаянтәрізділердің бірнеше туыс кластар ретінде қарау мүмкін дейді.

Шаянтәрізділердің эволюциясы әртүрлі экологиялық қатарға ие болған түрлі тіршілік форманың түзілуіне әкелді. Арғы тегі - жүзіп тіршілік еткен ұсақ пелаго-бентосто формалар, олардан бірнеше бағытта бейімделген топтар шыққан: планктон, нектон, бентос, паразит және құрлық формалары.

Су буынаяқтылары трилобиттермен шаянтәрізділерден айырмашылығы хелицерлілер негізінен құрлық тұрғындары. Құрлық формаларының арғы тегі өліп-біткен су жануарлары. Бүгінгі күні су хелицерлілернен «тірі қазба» - семсерқұйрықтылардың бірнеше түрлері сақталған. Хелицерлілердің 63 мың түрі белгілі. Оларға тән белгілер:

1. Хелицерлілер денесі баскөкірек пен құрсақтан тұрады. Біріккен баскөкірек акроннан және 7 сегменттен (соңғысы дамымаған) түзілген. Құрсақ 12 сегменттен және тельсоннан тұрады.

2. Аяқтары бір бұталы. Баскөкіректе 6 жұп аяқ: хелицер, қармалауыш аяқ, төрт жұп жүру аяқтар. Су формаларында құрсақ аяқтарында желбезек өсінділері болады. Хелицерлілердің ерекшелігі: басында антенна болмайды. Бірінші баскөкірек бас сегментінде қысқаштәрізді - хелицер орналасқан, сондықтан тип тармағы хелицерлілер деп аталады. Хелицер - қоректі ұсақтайтын мүше. Екінші жұп - қармалауышаяқ - қоректі қармалау, ұстау қызметін атқарады. Қалған төрт жұп жүру аяқтары. 7-нші сегментте аяқ болмайды, тек су хелицері - семсерқұйрықтыларда рудиментті аяқ сақталған.

Құрсақ бөлімде аяқтар жоқ. Су формаларында алдыңғы 6 құрсақ сегментте желбезек аяқтары болады, кейбір құрлық түрлерінде рудиментті құрсақ аяқтары жыныс өсінділеріне, тыныс өсінділеріне, тыныс алу мүшелері - өкпе немесе өрмек сүйеліне айналған.

3. Ас қорыту жүйесіне бауыр - деп аталатын ішектің ерекше жұп безді өсіндісі тән.

4. Зәршығару мүшесі - коксаль безі немесе 5-ші жүру аяқ негізінде ашылады, шығу тегі - түрі өзгерген целомодукт. Құрлық хелицерлілерінде және артқы ішек аралығында ашылатын мальпигиев түтіктері - зәр шығару мүшесі. Артқы ішекте су реабсорбциясы жүреді. Мальпигиев түтіктері организмдегі ылғалдың экономиясын қамтамасыз етеді.

5. Тыныс алу мүшесі су хелицерлілерінде құрсақ аяқтарындағы желбезек, ал құрлық формаларында өкпе немесе кеңірдек. Ұсақ формалар тері арқылы тыныс алады.

6. Сезім мүшелері нашар дамыған: қарапайым көздері бар, иіс сезу, сипап сезу мүшелері жекелеген сенсиллалар және олардың жиынтығы.

7. Бас миы прото - және тритоцеребрумнан тұрады, ал дейтоцеребрум

(атеннаны нервтендіретін) болмайды.

8. Су хелицерлілерінде ұрықтану сыртта, ал құрлық формаларында ішкі-сыртқы (сперматофоралы) немесе іште жүреді.

9. Дамуы тура, өсу және түлеу арқылы жүреді.

Хелицерлілер тип тармағына үш класс жатады.

Семсерқұйрықтылар (Xiphosura)

Өліп-біткен Алыпқұршаяндар (Gigantostraca)

Өрмекшітәрізділер (Arachnida) кластары

Сезім мүшелері нашар дамыған. Бір жұп күрделі және жәй көздері болады.

Семсерқұйрықтылар дара жынысты. Жыныс гонадысы, өзектері жұп мүшелер.Жыныс тегісі 1-ші құрсақ сегментінде желбезек қақпағының астынды ашылады.

Семсерқұйрықтар сары уызға бай жұмыртқаларды теңіз жағалауына салып, құммен көмеді. Жұмыртқадан шыққан дернәсіл трилобиттерге ұқсас.

Білемін

Мен үшін жаңалық

Үйрендім

IV. Ой толғаныс сатысы.

Синквин әдісі

Зат есім 1 сөз Кім? Не?

Сын есім 2 сөз Қандай? Қай?

Етістік 3 сөз Не істейді? Қайтті?

Сөйлем 4 сөз

Синоним 1сөз

V. Бағалау

VІ. Үйге тапсырма . Эссе жазу.

11сынып. Биология. 12.12 .14ж

Cабақтың тақырыбы: Модификациялардың эволюциялық рөлі; физиологиялық

бейімділіктер. Эволюцияның қарқындылығы

Сабақтың мақсаты:

1. Оқушыларды модификациялардың эволюциялық бейімделу түрінің мысалдарымен таныстыру.

2.Оқушылардың дүние танымын артыру.Жануарлар мен өсімдіктер сыртқы ортамен байланысты биологиялық ерекшеліктерін білу.

3. Оқушыларды жануарлар мен өсімдіктерді қорғауға тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Жаңа білім беру.

Сабақтың түрі : өздігінен меңгеру

Сабақтың пәнаралық байланысы: география,экология.

Сабақтың әдісі:, перфокартамен жұмыс

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі.

ІІ. Жаңа сабақ .

ІІІ. Бекіту

ІV. Үйге тапсырма беру.

V. Бағалау.

І. Амандасу,оқушыларды түгелдеу,сабақ мақсатымен танысу.

ІІ.Сыныпты 4 топқа бөлу.

Түйсік-сезімдік бейімделу.Мысалы, жыл мерзімінің колайсыз кезеңдеріне қорек қорын жинап алу. Тайгада мекендейтін тоқалтіс (полевка) астык тұқымдастардын дәнегін, кепкен шөптер мен тамырларын (10 кг) жинайды. Соқыртышкандар емен тамырларының қалдықтарын, жаңғағын, картоп түйнегін, дала бұршағынан 14 кг-ға дейін қор жинайды.

Орта Азиянын шөлді жерлерінде үлкен құмтышқан жаздың бас кезінде іннің айналасына (ішіне де тасиды) шөптерді үйіп жинап қояды. Жаздың аяғында, күзде, қыста сонымен қоректенеді. .

Ұрпағына қамқорлық. Жануарлардың арасында ұрпақтарын жауынан қорғау үшін әр түрлі бейімделушілік белгілер қалыптасқан. Оған мысал, уылдырықтарын тастардың арасына шашатын балықтар, уылдырыққа жақындаған жыртқыштарды жолатпай қориды. Америка жайын балығы уылдырықтарды әбден дамып-жетілгенше бауыр жағына жабыстырып алады. Теңіз жайын балығы - галеихтаның аталығы уылдырыктарды ауыз қуысында, тіпті қарнында сақтайды, бұл кезде олар қоректенбейді.

Физиологиялық бейімделу. Барлық бейімделушіліктер тек физиологиялык бейімделушілікпен үйлескенде ғана тіршілік үшін күресте жеңіске жетеді.

Құрлықта көбірек тіршілік ететін қосмекенділер денесіндегі судың көп мөлшерін терісі арқылы шығарады. Ылғал аз жерде қорегін аулауға түнде шығады, күндіз кемірушілердің інінде тығылып жатады. Бақалар көбейер кезде, көбінесе уақытша пайда болған көлшіктерге уылдырық шашады, олар тез арада дамып үлгереді. Шөлді жерді мекендейтін жануарлар құрғакшылық болар алдында денесіне май қорын жинайды. Түлендер 100-200-600 м тереңдікте 40-60 минут шыдайды. Мұндай шыдамдылық бұлшық етінде болатын миоглобин пигментіне байланысты. Миоглобин гемоглобинмен салыстырғанда оттекті 10 есе көп байланыстырады. Бейімделушілік табиғи сұрылталу әсерінің нәтижесіиде пайда болды.

Бейімделушіліктің жалпы сипаты.Тасбақаның сауыты ішіндегіжұмсақ денесін қорғағанымен, жыртқыш құстарға бәрібәр жем болады.

ІІІ. Биологиялық диктант.

ІV. Үйге § 16.