Нуклеин қышқылдарының химиялық құрамы

№18 Б. Майлин атындағы жалпы орта мектебі коммуналдық мемлекеттік мекемесі

Тақырыбы: Нуклеин қышқылдарының химиялық құрамы

Пән мұғалімі: Ф. Досова

2015-2016 оқу жылы

Cабақтытың тақырыбы: Нуклеин қышқылдарының химиялық құрамы

Сабақтың мақсаты: 1. Оқушыларды нуклеин қышқылдарының химиялық құрамымен

таныстыру.

2.Дүпиетанымынын арттыра отырып,оқу материалдарын толық меңгеру қабілетін дамыту.

3.Ұйымшылдыққа тазалыққа тәрбиелеу.

Сабақтың типі . Жаңа сабақ

Сабақтың түрі: Зерттеу

Сабақтың көрнекілігі: тірек-сызба, Сызбанұсқа

Сабақтың пәнаралық байланысы: Химия.

Сабақтың әдісі: Сұрақ жауап,баяндау, кесте толтыру. .

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі.

ІІ. Жаңа сабақты түсіндіру.

ІІІ. Бекіту

ІV. Үйге тапсырма беру.

V. Үй тапсырмасын тексеру

VІ. Бағалау

ІІ.Нуклеин кышкылдарының азоттык негіздері, рибоза мен дезоксирибоза қосылып нуклеозид түзеді. Құрамына азотты негіз, рибоза немесе дезоксирибоза ж\е фосфор Кышкылының қалдығы кіретін косылыс нуклеотид деп аталады.

ДНҚ-ның қүрылымы

Нуклeoпротеид

Жай нэруыз (протамин мен гистон: альбумин немесе глобулин)

Нуклеин кышкылдары

(ДНҚ немесе РНҚ)

Аминқышқылдары

мононуклeoпротеид

Н₃РО₄

Нуклeoзид

Көмірсутек, рибоза немесе дезоксирбиоза

Азоттық негіздер (пуриндік немесе пиримидиндік негіздер)

пуриндік - аденин мен гуанин ж\е пиримидиндік - тимин, урацил ж\е цитозин.нуклеотидтің молекуласы азотты негізден, дезок-ирибозадан және фосфор қышкылының қалдығынан тұрады. азотты негіз аденин - А, тимин - Т, цитозин - Ц, гуанин - Г әріптерімен танбаланады. Аденин мен гуаниннің азотты негіздері қос сакиналы, тимин мен цитозин бір сақиналы екендігі белгілі.

Нуклеотидтердін әр тізбегі өзара ұқсас буындары - дезоксирибоза мен фосфор қышқылының қалдықтары арқылы байланысады. Енді ДНҚ-ның қосарлы сақинасы- бір тізбектің азотты негіздері екінші тізбектің азотты негіздерімен сутектік байланыс аркылы қосылыс түзеді. Сутектік байланыстың түзілуі - олардың азоттык негіздерінің өте жакын түйісуінің белгілі бір заңдылыққа бағынады. бір тізбекте А орналасса, оның карсысындагы екінші тізбекте Т орналасады, демек, А-ға Т комплементті, ал Г-ге Ц комплементті

Т мен Ц арасында үш сутектік, ал А мен Т арасында екі сутектік байланыс түзіледі. Сутектік байланыс неғұрлым жиі болса, ДНҚ жіпшелері берік ж\е оның мол-ң қозғалғыштығы тұракты сақталады.

ДНҚ - макромолекула, оның мономерлерінің рөлін нуклеотид атқарады, оларға: аденин, гуанин, тимин жөне цитозин жатады. Олардың алдынгы екеуі екі, ал калғандары бір сакиналы, өр нуклеотид бесбүрышты кантпен косылган фосфат тобы мен азоттык негізден түрады. Осы фосфат тобы мен қанттың қалдығынан тұратын ұзын шиыршықты молекуланы қант- фосфорлы тұға дейді.

ІІІ.Америкалык биохимик Э.Чаргаффтың ережесі бойынша, ДНҚ молекуласындагы пуриндік және пиримидиндік негіздердің арасында сандық сәйкестіліктің бар .

1.ДНҚ молек-дағы адениннің мольдік мөлшері А : Т = 1.

2.ДНҚ молек-ғы гуаниннің мольдік мөлшеріне тең: Г ; Ц = 1.

3. Шыққан тегіне байланыссыз әр түрлі ДНҚ-ның мол-ғы пурин негіздерінін қосындысы пиримидин негіздерінің қосындысына тең: А + Г = 1

Т+Ц

4. 1962 жылы орыс биохимиктері А.Н.Белозерский ж\е А.С.Спирин нуклеотидтердің кұрамын анықтап, сипаттау үшін еретиелік коэффициенті деген ұғымды енгізді.

Г + Ц

А + Т

ДНҚ молекуласы - үш құрылымды. ДНҚ-ң І реттік кұрылымына оның молекуласындағы нуклеотид қалдықтарының белгілі тәртіппен кезектесіп қайталануы жатады. ДНҚ-ның ІІ реттік құрылымы - оның шиыршықты, ягни көптеген дезоксирибонуклеотид тізбектерінің оралым түрінде болуы. Әр тізбектің орамы 10 кос нуклеотидтен тұрады, бір орамныңұзындығы 3,4 нм болады. Нуклеотидтердің L- 0,34 нм-ге тең. Олардың диаметр! -1,7 нм .

ДНҚ-ның үшінші реттік құрылымында оралым кеністікте бүктеліп орналасады.

Нуклеин кышкылдары екіге бөлінеді: дезоксирибонуклеин қышкылы (ДНҚ) және рибонуклеин кышқылы (РНК). Олардың бүлай аталу себебі, нуклеотид молекуласының кұрамына кіретін пентозаның түріне байланысты. Егер молекуласының 1,7 нм , күрамына пентозаның өкілі дезоксирибоза кірсе ДНҚ, ал рибоза кірсе, РНҚ деп аталады.

VІ. §9.

V. сұрақтар беру.

Сұрақтар мен тапсырмалар

1. Нуклеотид дегеніміз не?

2. Бір сақиналы және екі сакиналы нуклеотидтерді жазыңдар.

3. Нуклеотидтер өзара кандай буыңдары аркылы байланысады?

4. ДНҚ-ның кос оралмасы өзара қалай байланысады?

3,4 нм

0,34

12-сурет. ДНҚ молекуласы бөлігінщ күрылысы

Нуклеин

КЫШҚЫЛЫ

Молекуласының құрылымы

Жасушадағы орны

Жасушадағы рөлі

38

Д 6. Сөйлемдерді толыктырыңдар.

А, ДНК полимер молекуласына_______жатады, оның мономерлерІнің

рөлін__________аткарады. Ә. Әрбір ДНҚ мономерлерінің кұрамына

пентоза көмірсуы__________кіреді, азотты негіздері адениннің

карсысында___________тұрады. Тимин________ _ байланыс

арқылы аденинді, ал гуанин_______ ____байланыс аркылы

цитоцинді тольщтырады. Б, ДНҚ-нын мономерлері езара комірсу жөне

фосфор қышкьілының калдығымен байланысады, оны_________

тұлға деп атайды. Ол екі тіабек өзара_________аркылы байланысады.

Д 7. Баска нуклеотидтермен салыстырганда ДНК, молекуласыньщ кұрамындағы цитозин нуклеотидтердін мөлшері 30%. Қалған нуклеотидтердін мөлшерін табыңдар.