Биосфера

11-класс.

Пән: биология

Сабақтың тақырыбы:Биосфера және Жер ғаламшары биомассасының қасиеттері.

Сабақтың мақсаттары. Білімділік:Табиғатта биосфералық және оның қабаттарының маңыздылығын түсіндіру.

Дамытушылық: Оқушыларды қосымша материалдарды пайдалануға дағдыландыру, ойлау қабілетін дамыту.

Тәрбиелік: Оқушыларды өз бетімен білім алып, тақырып мағынасын ашуға,ой түйіндеуге,адамның ғылыми тұрғыдан ұғынуға тәрбиелеу.

Сабақтың көрнекілігі:видеопроектор, тірек - сызбалар, электронды оқулық.

Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ,топтық жұмыс.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру

Оқушылардың сабаққа қатысымын тексеріп, зейіннін сабаққа аудару

Сабақтың тақырыбы мен мақсатын түсіндіру

ІІ. «Ой сергіту» шарты бойынша үй тапсырмасын сұрау

Экологиялық проблемалар қалай жіктеледі?

Атмосфераның ластануы қалай жіктеледі?

Ластағыш заттардың негізгі көзі

Атмосфераның ластануының аймақтық көрсеткіштері неге байланысты?

Ауаны ластайтын ауыр металдар

Су айдындарының ластануын қанша топқа бөледі?

Республиканың қанша пайызы шөлге айналған?

Түрлердің қорғаудың мемлекеттік деңгейдегі қандай түрлері бар?

Қазақстанның «Қызыл кітабы»қай жылдары шыққан.

Жер тарихындағы алғашқы біртұтас құрлық?

Дайын органикалық заттармен қоректенетін организмдер?

Жер шарындағы биогеографиялық аймақтардың саны?

III.Оқушыларды топқа бөлу ,тақырыпты оқу, қорғау.

1-топ «Биосфера ұғымы»

2-топ «Литосфера»

3-топ «Атмосфера»

4-топ «Тірі организмдер биомассы»

IV.Жаңа тақырыптың ұғымдары.

Жер ғаламшарындағы тіршіліктің ең жоғары-Биосфера.Жер бетінде алғашқы тіршілік бұдан 3,8 млрд жыл бұрынпайда болған деген тұжырымға келді. Биосфера ілімінің негізін салушы В.И.Вернадский салды.Биосфера терминін тұңғыш рет 1802 жылы француз ғалымы Ж.Б.Ламарк енгізді.Биосфера 1875 жылы австриялық ғалым Э.Зюсс кеңінен қолданды.

Биосфера және оның шекаралары. Биосферадағы тірі организмдер мен оларды қоршаған орта өзара тығыз байланысты және бір - біріне тәуелді. Биосфера - үнемі өзгеріп әрі дамып отыратын біртұтас ашық жүйе.

Литосфера - Жер шарындағы құрлықтың беткі қыртысты қатты қабығы. Оның беткі қабаты гранитті әрі шөгінді жыныстар, екіншісі, құрлықтың барлық жерінде біркелкі емес.Литосфера қабатында тірі организмдер 3500-7000 м тереңдіктегі мұнайлы су қабаттарында да таралған.Жер бетінің 70,1% -ын теңіздер мен мұхиттар алып жатыр.Су айдындарында200 м-ге дейінгі қабаттары тірі организмдер үшін қолайлы тіршілік ортасы болып саналады.

Атмосфера - Жердің ауа қабаты. Жер ғаламшарының үстіңгі 100км биіктікке дейінгі аралығында атмосфера қабаты орналасқан.Атмосфераның жер бетіне жақын төменгі қабаты тропосфера деп аталады.Тропосферадан жоғары 100км биіктікке дейін стратосфера деп аталады. Атмосфера қабатының 20-50 км биіктігінде тірі организмдердің тіршілігін күннің ультракүлгін сәулелерінің зиянды әсерінен қорғайтын озон қабаты бар.

Биосфера қабығы Жер ғалашарының тірі организмдер таралған бірнеше қабаттарынан құралған. Биосфераның ең жоғарғы шекарасында тек төменгі сатыдағы организмдер - бактериялар мен саңырауқұлақтар таралған.Биосферадағы тірі организмдердің салмағы белгілі бір ауданда немесе көлемде таралған өлшем бірлігін биомасса деп атайды.Құрлықтағы биомассаның негізгі бөлігін өсімдіктер құрайды,яғни олардың үлесі 99,2%,ал қалған 0,8%-ы жануарлардың үлесіне тиеді.Дүниежүзілік мұхиттарда жануарлар биомассасының үлесі 93,7%,ал қалған 6,3% өсімдіктердің биомассасынан құралады.

V. Әртүрлі тапсырмалармен жұмыс.

1-топ «Биосфера ұғымы» әрбір топқа тапсырмалар беру

1-тапсырма.Жер ғаламшарындағы географиялық қабықшаларды сызбанұсқаға толтыру.

Географиялық қабықшалар

2-тапсырма.

Әрбір ғалымның қосқан өзіндік еңбектерінің жауабын тауып,реттік санының тұсына жауабының әріптерін жаз.

1.В.И.Вернадский

2.Э.Зюсс

3.В.В.Докучаев

4.Ж.Б.Ламарк

А. «Биосфера»терминін ғылымға тұңғыш рет енгізген ғалым

Ә. «Биосфера»туралы ілімінің негізін салған ғалым.

Б. «Биосфера»туралы алғашқы ой-пікірлер айтқан ғалым.

В. «Биосфера»терминін геология ғылымында кеңінен қолданған ғалым

1----------:2----------:3---------:4-------:5------:6------------

2-топ «Литосфера»

1. Тапсырма.

Жер ғаламшарындағы топырақ қабаты қалай аталады.

А.Гидросфера Ә.Педосфера Б.Литосфера В.Тропосфера

2. Тапсырма.

Сөйлемді аяқта.

Жер шарындағы құрлықтың беткі қыртысты қабаты......... .Оның беткі

қабаты----------------- әрі-------------- жыныстар.Екінші -------------деп аталады.

3-топ «Атмосфера»

1. Тапсырма.

Атмосфераның жеке қабаттарының қанша километр биіктікке дейінгі аралықты қамтитынын тұсына тауып жаз.

1.Озон қабаты.

2.Стратосфера қабаты.

3.Тропосфера қабаты.

А. 100км биіктікке дейінгі қабат.

Ә.15 км биіктікке дейінгі қабат.

Б.20-50 км биіктіктегі қабат.

1.--------------:2---------------- :3----------------

2-тапсырма.

Жерғаламшарының әрбір географиялық қабықтарындағы тіршілік шекарасын көрсететін кестені толтыр.

Географиялық қабық

Тіршілік шекарасы (км есебінен)

Литосфера

Атмосфера

Гидросфера

4-топ «Тірі организмдер биомассы»

1-тапсырма.Анықтама бер.

Биомасса деп

2-тапсырма.Сызбанұсқаны сыз,толтыр

Мұхиттардың биомасса

Құрлықтағы биомасса

Өсімдіктер үлесі- %

Жануарлар үлесі- %

Жануарлар үлесі- %

Өсімдіктер

үлесі - %

VI.Тестті орындау

1.Литосфераның беткі қабатындағы тірі организмдердің тіршілік әрекеттерінен пайда болған қабық

А.Литосфера

Б.Педосфера

В.Тропосфера

Г.Биосфера

2.Жер ғаламшарындағы тіршілік таралған қабық

А.Атмосфера

Б.Литосфера

В.Тропосфера

Г.Биосфера

3.Топырақ қабатының түзілуінде басты рөл атқаратын организмдер тобы

А.Өсімдіктер

Б.Жануарлар

В.Саңырауқұлақтар

Г.Бактериялар

4.Адамның тікелей іс-әрекеттерінен туындайтын экологиялық фактор

А.Биотикалық

Б.Антропогендік

В.Абиотикалық

Г.Климаттық

5.1875 ж Биосфера терминін кеңінен қолданған ғалым

А.Вернадский

Б.Зюсс

В.Докучаев

Г.Ламарк

VII.Анықтамаларды бер.

Атмосфера-

Гидросфера-

Биосфера-

Литосфера-

ҮIII. Тақырыпты қорытындылау

Биосферадағы тірі организмдер мен оларды қоршаған орта өзара тығыз байланысты және бір - біріне тәуелді. Литосфера - Жер шарындағы құрлықтың беткі қыртысты қатты қабығы. Атмосфера - Жердің ауа қабаты.. Атмосфера қабатының 20-50 км биіктігінде тірі организмдердің тіршілігін күннің ультракүлгін сәулелерінің зиянды әсерінен қорғайтын озон қабаты бар.

IX.Үй тапсырмасы :60