Энергиялық алмасудың негізгі кезеңдері. Жасушалық тыныс алу процесінің ерекшеліктері

10 сынып

Сыныбы 10 «а»

Күні 4.12

Сабақтың тақырыбы

Энергиялық алмасудың негізгі кезеңдері. Жасушалық тыныс алу процесінің ерекшеліктері

Мақсаты

Оқушыларға энергиялық алмасудың негізгі кезеңдерін, тыныс алу және жану процесін салыстырмалы түрде түсіндіре отырып, олардың айырмашылығына көз жеткізу

Күтілетін нәтижелер

А. Энергиялық алмасудың негізгі кезеңдерін түсіндіреді.

В. Жасушалық тыныс алу процесінің ерекшеліктерін сипаттайды.

С. Тыныс алу және жану процесін салыстырады.

Керекті жабдықтар

Оқулық, интерактвті тақта,

Сабақ барысы:

Сабақ кезеңдері

Мұғалім әрекеті

Оқушы әрекеті

Кіріспе

- Сәлемдеседі. Оқушыларды түгелдейді. Топқа бөледі. Сабақтың мақсатымен , жоспарымен таныстырады.Үй тапсырмасын сұрайды.

Үйге берген тапсырманы пысықтау барысында оқушыларға «Кім жылдам?» сұрақтары

1.Энергияның өзгеруі қандай заңдарға бағынады? (Термодинамика)

2.Митохондриялар көп кездесетін ұлпа.(Бұлшық ет)

3.Өлі табиғаттағы энергия көзі.(күн)

4.АТФ молекуласының толық атауы.(аденозинтрифосфат)

5.Зат алмасу дегеніміз не?

6.Жасушада 1г май ыдырағагда,қанша энергия бөлінеді?(38,9)

7.Глюкоза көмірсулардың қай тобына жатады?(моносахарит)

8.Нәруыз полимерінің манаомерлері қандай? (аминқышқылы)

9.Ферменттер қандай қызмет атқарады?(катализатор)

10.Суда еритін,тәтті көмірсулады атаңыз.(моносахарит)

Амандаса

ды. Тоапқа бөлініп отырады.

Сабаққа дайындалады.Үй тапсырмасына жауап береді.

Тұсау

кесер

XVIII ғасфырдың аяғына таман орыс ғалымы М.В.Ломоносов және француз химигі Лавуазье «Жану дегеніміз-жанатын денелердің ауадағы оттекпен қосылуы»-деген болатын.

Сұрақ:Қандай заттар жанады?

Негізгі бөлім

Мәтінді оқуға уақыт береді.

Химия пәнінен білетініміздей,оттегінің органикалық,бейорганикалық заттармен қосылуы-тотығу,ал ыдырауы-тотықсыздану деп аталады.Тірі организмдерде жүретін мұндай реакциялар биолгиялық тотығу реакциялары деп аталады.

Жану

Тыныс алу

1.Жоғары темпертурада жүреді

2.Энергия бірден бөлініп шығады

3.Сулы ортада жүрмейді

1.(+36,5,+37 С)жүреді

2.Энргия біртіндеп,өз мөлшерінде бөлінеді

3.Реакцияға су қажет

Тыныс алу дегеніміз органикалық заттардың О₂ қосылуы және энергияның бөлінуі.

Энергетиклық тиімділігі жағынан бірдей болса да,жану мен тыныс алудың арасында айымрмашылық бар.

Жану

Тыныс алу

1.Заттардың жануы табиғатта жүреді

2.Энергия жану түрінде бөлінеді

1.Тек митохондрияда жүреді

2.Энергия организмдердің тіршілк әрекетіне жұмсалады

Тыныс алу кезіндеі гликолиздің ыдырауы биология кітабының 96-беттегі 2-сызбанұсқасымен жұмыс істеу арқылы жүзеге асады.

Сұрақ:Суда еритін,тәтті қандай органикалық заттарды білесіздер?

Эукариоттар және көптеген прокариодтар АТФ молекуасын синтездеуге қажетті энергияны глюкозаның ыдырауынан алады.Бұл процксс үш сатыға бөлінеді:

АТФ

Гликолиз лимон қышқылының синтезі электрон тасымалдаушы

С₆ Н₁₂ О₆ +6O₂ =6CO₂ +6H₂ O+2881кДж\моль

1Тынс алу 2.Жану 3.Фотосинтез теңднуі

Осы теңдеуге қарай отырып,Ломоносов пен Лавуазье сөйлемін қалай жалғастыруға болады?Жану дегеніміз нәтижесінде беорганикалық заттардың пайда болуы.СО₂ мен Н ₂О және энергия пайда болады.

Бұл теңдеуден тыныс алу мен жану прцестерінің ұқсастығы және тыныс алудың фотосинтез процесіне қарсы екендігіне көз жеткіземіз.

1.тапсырма.Энергетикалық алмасудың кезеңдері

Кестемен жұмыс:

Кезеңдері

Энергетикалық алмасуда жүретін өзгерістер.

Қай органоидте жүреді.

Босаған энергияны пайдалану

1. Дайындық кезеңі

Күрделі молекулалы заттар жай заттарға ыдырайды

Цитоплазмада

Энергия жылу ретінде таралады.

2.Оттексіз кезең

Түзілген жай заттар әрі қарай ыдырайды. Бұл процесс АДФ пен Н2РО4 қатысында жүреді.

Митохондрияда

1 молекула глюкоза ,2 молекула АТФ түзіледі

3.Оттекті кезең

Бұл процесс оттектің және ферменттердің әсерінен жүреді. Бұл процесте АЛФ пен Н2РО4

Митохондрияда

2 моль сүт қышқылы ыдырағанда 36 молекула АТФ түзіледі.

2 тапсырма. терминдік сөздікпен жұмыс

1.Гликолиз(грекше -тәтті,ыдырау)

2.Аэробты(грекше-ауа)

3.Анаэробты(грекше-ауасыз)

4.Метоболизм(грекше-зат алмасу)

3. тапсырма.Венн диаграммасымен жұмыс.

Жану

Ортақ қасиеттері

Тыныс алу

1.Митохондрияда жүреді

2.Энергия түрінде бөлінеді

3.Энергия жылу түрінде бөлінеді

4.+37 C температурада жүреді

5.Реакция нәтижсінде энергия бөлінеді

6.Өте жоғары температурада жүреді

7.Соңғы өнім СО ,Н О

8.Реакция жүру үшін су қажет

9.Реакция жүру үшін оттек қажет

10.Энергия сатылап аз мөлшерде бөлінеді

11.Сулы ортада жүрмейді

12.Реакция жүру үшін организмдердің тірі болы қажет емес

13.Реакция теңдеуі фотосинтез реакциясына қарама-қарсы

14.Реакция жүру үшін митохондрия қажет еме

15.Организм тірі болса жүреді

Түсінік қалыптасады. Диалог жүргізеді.

Топтық әңгіме

Топта жұмыс істейді.

Бір -бірін мадақтап бағалап отырыды.

Қорытынды

Кері байланыс.

Үйге тапсырма: 23-ші тақырыпты оқып келу.

Бағалау. Топбасшысы бағалайды.

11 сынып

Сыныбы 11 «а»

Күні 4.12

Сабақтың тақырыбы

Организмдердің тіршілік ортасына бейімділігі табиғи сұрыпталудың нəтижесі екендігі, микроэволюция

Мақсаты

Организмдердің тіршілік ортасына бейімділігі табиғи сұрыпталудың нəтижесі екендігі, микроэволюциясына түсінік қалыптастыру.

Күтілетін нәтижелер

А.Организмдердің тіршілік ортасына бейімділігі. түсіндіреді.

В. Табиғи сұрыпталудың нəтижесі екендігі, микроэволюцияны сипаттайды.

С. Организмдердің тіршілік ортасына бейімділігін сәйкестендіреді

Керекті жабдықтар

Оқулық, тараптпа материалдар

Сабақ барысы:

Сабақ кезеңдері

Мұғалім әрекеті

Оқушы әрекеті

Кіріспе

Амандасу,оқушыларды түгендеу.Сынып бөлмесін дайындау

Оқушыларды сабаққа дайындау.Топқа бөлу.Сабақтың мақсаты мен жоспарымен таныстыру. Деңгейлік тапсырма.

Биологиялық диктант.

1.Өзгергіштік - тірі организмдердің -------------------- қасиеті.

2.Организмдердің сыртқы орта жағдайларының әсерінен өзгеруі - ---------------.

3.Ген мен хромосоманың өзгеруі ------------------ өзгергіштік деп атайды.

4. -------------------- - өзгеруіне байланысты болатын жеке организмдегі өзгергіштік.

5.Шөлді жердегі өсімдіктер сыртқы ортаның қолайсыз жағдайына тіршілігін сақтап қалу үшін

Амандасады. Сабаққа дайындалады. Үй тапсырмасына жауап береді.

Жауабы. 1.Жалпы,

2.модификация лық,

3.мутациялық

4.Мутация

5.Суқорын,

6.жапырақтарына,

7.ұрпақтан-ұрпаққа

Бейімдеушіліктің түрлерін топтастыр.

Бүркеніш рең

Түйсік сезім Бейімдеушіліктің Физологиялық

Түрлерін

Ұрпағына қамқорлық

Негізгі бөлім

Мәтінді оқуға уақыт беріледі.

1.Топ. Сақтандырушы рең. Сипаттап мысал келтіру.

2Топ. Еліктеуші рең. Сипаттап мысал келтір.

3.Топ. Қауіп төндіруші. Сипаттап мысал

келтір.

Келтірілген мысалдар бүркеніш реңнің қай түріне жататынын әрқайсысының тұсындағы торкөзге бас әріппен белгілеңіздер ( әр оқушыға бөлек-бөлек парақ беріледі).

«СҚ»-сақтандырғыш; «ҚТ»-қауіп төндіргіш;

«ҚЗ»- қызықтырғыш; «ЕК» -еліктеуші;

Ханқыз қоңызы 2.Орденді көбелек,3.ҚарақоңызҚТ,4.атбас балық, 5. Непентес(жәндік қоректі өсімтік),6.оқпан (құс),7. Қырғауылдың қоразы, 8. Дәуіт ҚТ

Тест.

1.Өлексе қоңыздың жағымсыз иісті, күйдіргіш сұйықтыққа бөлуі.

А ) бүркеніш рең ә) қызықтырушы рең б) еліктеуші рең в) сақтандырушы рең

2. организмдердің көбейер кезінде реңдердін өзгертуі

А ) сақтандырушы рең ә) бүркеніш рең б) еліктеуші рең в) қызықтырушы рең

3. Теңіз атбас балығы мен инебалықтың дене пішіндерінің балдырға ұқсауы.

А ) қауіп төңдіруші рең ә) еліктеуші рең

б) қызықтырушы рең

в) сақтандырушы рең

44.Бейімдеушіліктің қалыптасуы неге байланысты?

а) тұқым қуалайтын өзгергіштік пен сұрыптауға. ә) тұқым қуалайтын өзгергіштікке б) тіршілік үшін күрес

5. Бейімдеушілік деп ....

а) ағзалардың нақтылы ортада тіршілік етеп,

өзіне ұқсас ұрпақ қалдыруы

ә) организмдердің нақтылы ортада тіршілік етіп, ұрпақ қалдыруын қамтамасыз ететін жаңа қасиеттердің пайда болуын айтады.

б) тіршілік үшін күрес жағдайында өзіне ұқсас ұрпақ қалдыру

Жауабы: 1- в, 2.- в, 3. 3- ә, 4.- а, 5.- ә.

Қорытынды

Кері байланыс

Ү Үйге тапсырма. §15 мәтіннің соңындағы сұрақтарға ж жауап беру.

Сабақтың өзіндік талдауы

Сабақ бойынша өзгертулер