Биология пәнінен сабақтан тыс іс-шара

Білгір биолог

Мақсаты:

Білімділік: Оқушылардың ой өрісін дамыта отырып, табандылықпен шешім қабылдауға, оны дәлелдеуге, пәнге деген қызығушылығын арттыра отырып логикалық ойлау қабілеттерін дамыту.

Тәрбиелік: оқушыларды бірлікке, ұйымшылдыққа, адамгершілік жақсы қасиеттерге баулу, өз бетінше ізденіп, білім алуға тәрбиелеу.

Дамытушылық: оқушылардың логикалық ойлауын, сөйлеу қабілетінің түйсігін, дүние танымдылығын дамыту, танымдық қабілеті мен пәнге деген қызығушылығын дамыту

I. Ұйымдастыру.

Сайысқа қатысушы оқушылармен таныстыру.

II.Сайыс шарттары: Сайыс алты кезеңнен тұрады:

1. «Бәйге» 4. «Тапқырлық»

2. «Полиглот» 5. «Шеберлік өнері»

3. «Ғажайып жетілік» 6. «Жорға»

ІІІ. Қорытынды сөз

Жүргізуші: Қазақ халқының ғұлама жазушысы М. Әуезов «Халықпен халықты, адам мен адамдытеңестіретін нәрсе -Білім» деген екен.Қазіргі таңда жас ҚР-на білімді де білікті, жан жақты жастар қажет. Еңдеше ортамызға биология пәні бойынша ерінбей еңбектеніп, үнемі ізденіс үстінде жүретін алғыр да білімді оқушыларды шақырайық. Асыл тастан, өнер жастан шығады деп дарынды,Халық айтса қалт айтпайды, әрқашанда нанымды- дей келе жарысымызды бағалайтын әділқазылар алқасымен таныс болыңыздар.

Әділ- қазылар

1

2

Жүргізуші: Білім деген биік шың,

Бақытқа сені жеткізер,

Білім деген ақылшың,

Қиыншықтан өткізер.- деп сайыстын алғашқы шарты

I. «Бәйге»

Сұрақ барлық биология пәні салаларынан қойылады. Сұраққа жауап берген оқушыға 10 ұпай беріледі. Егер дұрыс жауап бермесе келесі ойыншы жалғастыруға болады. Жауабы дайын оқушы жалаушасын көтереді.

1.Қандағы қанттың мөлшерін реттеп отыратын гормон (инсулин)

2.Ең тез, жылдам өсетін өсімдік (бамбук)

3.Ауру туғызатын бактериялармен адамдардың жаппай ауруын қалай атайды? (эпидемия)

4. Жануарлардың мінез қылығын зерттейтін ғылым (этиология)

5.Саңырауқұлақты зерттейтін ғылым (микология)

6.Күннің жарық энергиясының әсерінен болатын құбылыс (фотосинтез)

7.Күн баласы атанған қай өсімдік (мақта)

8.Социалистік Еңбек Ері, әцгілі күрішші кім? (Ы. Жақаев).

9.Адамның күн сайын белгілі бір мезгілде оянуы, ұйықтауы, тамақтануы қалай аталады?(биологиялық ырғақ).

10.Ішкі секреция бездерінің қанға бөліп шығаратын күшті биологиялық заты (гормон).

11.Ауру тудыратын микробтар әсерінен пайда болатын көз ауруы (коньюктивит).

12.Бүлінген жердің қайта қалпына келу құбылысы (регенерация).

13.Тері ауруларын зерттейтін ғылым (дерматология)

14. Астың қорытылуын жылдамдататын зат (фермент)

15.Қан ұйымайтын ауру (гемофолия).

16.Тоқ ішектің тұйықталған жері (бүйен)

17.Жануарларды жүйелеудің негізін қалаған кім? (К. Линней).

18.Ұша алмайтын құс (пингвин)

19.Ішексорғыдан адамда пайда болатын ауру (аскаридоз).

20.Ауру сезімдердерін қабылдайтын рецепторлар қалай аталады? (ноцицепторлар).

II. Полиглот. «Тіл қаруы- сөз, сөз қаруы- ой».

«Ақыл- ой, алғыр сөз адамның ең жоғарғы қасиеті» - деген екен Ғ. Мүсірепов.

Тіл - ұлттың жаны, халықтың үні. Сондықтан да қазіргі заман талабына сай бірнеше тілді білу қажет.

Қазақтан шыққан өткір ойлы, жан жақты ғұлама этнограф, тарихшы, әдебиетші, географ, саяхатшы Ш. Уәлиханов 8 тілде еркін сөйлей білген екен. Ал, біздің дарынды жастарымыз да 3 тілді меңгерген.

Табиғат, білім туралы мақал айтамын да бір сөзін тастап кетемін. Сол сөзді тауып, оны 3 тілде айтып берген ойыншыға 30 ұпай, 2 рет тапқан ойыншыға 20 ұпай, тек 1тілде жауап берген ойыншыға 10 ұпай қойылады.

1. Мектеп кеме, білім... (теңіз, море, sea)

2. Қорада малың болсын,көшеде... (талың, дерево, tree) болсын.

3. Адам көркі шүберек, ағаш көркі... (жапырақ, лист, foliage)

4. Құлан құдыққа құласа,

Құлағында... (құрбақа, жаба, frog) ойнайды.

5. Жалғыз кірпіш қорған болмас,

Жалғыз ағаш... (орман, лес, forest) болмас.

6. Бабалар еккен шынарды,...(балалары, дети, children) саялар.

7. Қыз өссе елдің көркі,... (гүл, цеток,flower) өссе жердің көркі.

8. Біреуге мал қайғы, біреуге ... (жан, душа, soul) қайғы.

9. Мақтаның анасы жер, атасы ... (су, вода, water)

III. «Ғажайып жетілік»

Бұл кезеңде оқушыларға биология пәні салаларынан өсімдіктану, жануартану және тәнтанудың алты тарауынан 20, 30, 40 ұпайлық сұрақтар қойылады.

Сұрақты ұпайы аз оқушы таңдайды,бірақ жауапты кім тез тапса, сол ұпай алады.

40 ұпай. Біздің Шымкент қаласында алып адам бар екендігі барлығымызға белгілі. Бойы 2 м 20 см. Бұл жігіт әскерге барғанда бойы кішкентай болған екен, әскерде жүргенде бірден өсіп кеткен. Келгенде тіпті туған туыстары таңғалды. Сұрақ: бұл жігіттің бойының бірден өсуіне не себеп болған?

Жауабы: мидың қосалқы безі (гипофиз) бөлетін гормондарды өсу гормоны немесе самотропты гормон деп атайды. Бұл гормон өте көп бөлінгенде баланың өсуі жылдамдайды, алыптық байқалады. Бұл мидың қосалқы безінің қызметінің бұзылыуна байланысты болады.

20 ұпай. Егер баланың әкесі мен шешесі туысы адамдар болса,онда балада қандай ауру пайда болады(цитиноз).

30 ұпай. Қан тамырларының жараақаттанған жерін тарылтып, қанның ағуын тоқтататын зат(серотонин).

20 ұпай. Неліктен бауырды организым «зерханасы» деп атайды ?

Жауабы; бауыр мүшелердің тіршілігінен пайда болған организмдегі улы

заттарды залалсыздандырады.

40 ұпай. Әр тыныс алу қозғалысында адамның өкпесі арқылы орта есеппен 500 см ауа өтеді. Егер оқушы 1минутта 18 рет тынысалса, 45минутта қанша оттек қабылдайды?

Жауабы;18*500=900см ауа 1минутта

45*900=405000см ауа қабылдайды.

40 ұпай. Арнайы сұрақ.

30 ұпай. Егер науқастың зәрінде қанттың мөлшері көп болса, қандай жорамал айтуға болады?

Жауабы: ұйқы безі қызметінің бұзылғандығын,қант диабеті ауруының басталғанын көрсетеді.

30 ұпай. Сиқырлы сандық.

Мына жәшіктегі асамаңызды өсімдік. Отаны Оңтүстік Америка. Сабағы мен жапырағы,жемісі улы болғандықтан жануарлар сүйіп жемейді.Жауабы;Картоп.

20 ұпай.Сиқырлы сандық.

Бұл өсімдік жеміс жаңа үзілген,кептірілген,дымқылданған түрінде және иіс майлар жасауға қолданылады. Арғы тегі Кавказ,Орта азия елдері. Бунақденелер арқылы тозаңданады. Жемісі пайдалы. Құрамда организімнен улы, ауыр металдарды айдап шығаратын зат бар. Қандай өсімдік туралы айтылды?

Жауабы;алма.

Арнайы сұрақ. Медициналық сүлік қандай құртар типіне жатады?

1.Сорғыш құрттар 2.Таспа құрттар. 3.Буылдық құрттар.

ІҮ кезең. «Жорға»

«Уақытты тиімді пайдалана білсең, оның бағасы да арта түседі».

Ж.Ж.Руссо

Жорға А.

1.Клетканы зерттейтін ғылым (цитология)

2.Атқаратын қызметі бірдей клеткалар тобы (ұлпа)

3.Жүйке клеткасы қалай аталады? (нейрон)

4. Энцефалит ауруының қоздырғышы, таратушы (ит кенесі,тайга кенесі)

5.Ең улы жәндік (қарақұрт)

6. Кенеулі заттардың сіңірілуі қалай аталады (ассимиляция)

7. Қалқанша безінен бөлінетін тироксин гормонының жетіспеуінен балаларда пайда болатын ауру (кретенизм)

8.Ең үлкен сүтқоректі (көк кит)

9. Тісті зерттейтін ғылым (стоматология)

10. Қанында астың қорытылуын зерттеген ғалым (И.П. Павлов)

11. Д витаминінің жетіспеуінен жас балаларда пайда болатын ауру (мешел)

12. XXI ғасыр обасы аталған ауру (ЖИТС)

13. Ересек адпмдп қанша тіс болады (32)

14. Қызыл түсті қан клеткасы (эритроцит)

15. Жирафтың мойын омыртқасы нешеу? (7)

16. Өсімдікке жасыл түс беретін пигмент (хлоропласт)

17. Қан беруші адам (донор)

18. Жүректі зеттейтін ғылым (кардиология)

19. Заттың түсін ажырата алмайтын ауру (дальтонизм)

20. 1 секундта 500 рет қанат қағатын жәндік (маса)

Жорға Ә

1. Цитология нені зерттейді (клетканы)

2. Жүйке клеткасының ұзын өсіндісі (аксон)

3.Ит не тацга кенесі қандай аурудың қоздырғышы (энцефалит)

4. Қойдан қорқатын улы жәндік (қарақұрт)

5. Заттардың ыдырауы (диссимиляция)

6. Кретенизм ауруы қандай гормон жетіспегенде пайда болады (тироксин))

7. Ең үлкен құс (страус)

8. Тісті емдейтін дәрігер (стоматолог)

9. Сілекей безінің қызметін зерттеген ғалым (И. П. Павлов)

10. Мешел ауруының пайда болу себебі (Д витаминінің жетіспеуі).

11.Қан аздық ауруы (анемия).

12.Сүтқоректілердің мойын омыртқасы нешеу? (7).

13.Балаларда сүт тістің саны қанша? (20).

14.Өсімдікке түрлі түсті түс беретін пигмент. (хромопласт)

15. Қан алушы адам (донор)

16. Жүректі емдейтін дәрігер (кардиолог)

17. Түсті ажырата алмайтын ауруды зерттеген ғалым (Дальтон)

Жүргізуші: Міне біз "Білгір биологты"шыққан озық ойлы оқушымызды анықтайтын кезге де жеттік.Ендігі сөз кезегін әділ қазылар алқасына береміз.

"Білім деген биік шың,

Бақытқа сені жеткізер.

Білім деген ақылшың,

Қиындықтан өткізер.

Жастықтың оты қайдасың,

Жүректі түртіп қозғамай.

Ғылымның біліп пайдасын,

Дүниенің көркін болжамай " деп даналарымыз айтқандай "Келешек білімді ұрпақ қолында" екендігін Елбасымыз халқына жолдауында атап көрсеткен болатын.Еліміздің ертеңі , Тәуелсіз Қазақстанның кемел болашағын келешекке жеткізер осынау озық ойлы ұрпағы бар елдің жалауы ешқашанда еңкеймек емес. Алдағы уақытта да тек тек қана биіктерден көріне бер деген ізгі ниетпен біз сайысымызды тәмамдаймыз. Біздің білімдегі жеткен биіктеріміз бен қуаныштарымызға ортақ болған барлығыңызға да тек қана сәттілік тілейміз