Сабақтың тақырыбы: Органикалық заттар: көмірсулар, нәруыздар, нуклеин қышқылдары, АТФ, липидтер, олардың элементарлық құрылысы, жасушадағы рөлі. Ферменттер, олардың тіршілік процестерін реттеудегі рөлі. 9 сынып

Күні: Сынып: 9 «а»

Сабақтың тақырыбы: Органикалық заттар: көмірсулар, нәруыздар, нуклеин қышқылдары, АТФ, липидтер, олардың элементарлық құрылысы, жасушадағы рөлі. Ферменттер, олардың тіршілік процестерін реттеудегі рөлі.

Сабақтың мақсаты:

Білімділігі:

Дамытушылығы:

Тәрбиелілігі:

Сабақ түрі: жаңа сабақ.

Әдіс тәсілдер: сұрақ - жауап, тест.

Сабақтың барысы:

I.Ұйымдастыру бөлімі: Сәлемдесу, оқушыларды түгендеу, үй тапсырмасын сұрау, сабақтың мақсатымен таныстырып, түсіндіру.

II. Үй тапсырмасын тексеру.

1. Басқасын қарағанда қандай органикалық емес қосылыстар ең көп мөлшерде жасушада жинлатындығын көрсетіңіз.

а) калий; д) су;+

в) натрий; е) магний.

с) кальций;

2. Жасуша құрамында су қандай мөлшерде болатынын көрсетіңіз.

а) 80%.+ д) болмайды.

в) 20%. е) 5%.

с) 1%.

3. Жасуша құрамының ішінде органикалық емес заттардың мөлшері:

а) 80%. д) жоқ.

в) 20%. е) 5%.

с) 1%.+

4. Жасушаның бейорганикалық қосылысына жатады:

а) нуклеин қышқылдары; д) минералды тұздар;+

в) көмірсулар; е) майлар.

с) ақуыздар;

5. Бейорганикалық заттарға жатады:

а) май; д) көмірсу;

в) ақуыз (нәруыз); е) нуклеин қышқылдары.

с) су.+

6. Сүйекке беріктік қасиет беретін элемент:

а) көмірсу; д) магний;

в) кальций;+ е) натрий.

с) калий;

7. Ас тұзы қандай химиялық элементке жатады:

а) органикалық; д) екеуіне де жатады.

в) бейорганикалық; + е) суға жатады.

с) ешқайсысына жатпады.

8. Цитоплазманың негізгі заты - ....

а) май; д) тұздар;

в) су; + е) нәруыз.

с) көмірсу;

9. Судың жасушадағы қасиеті.

а) химиялық реакциялар жылдамдығын арттырады;+

в) жасушаның қалыпты физиологиялық күйін қамтамасыз етеді;

с) майларды қаттанған кезде қан тоқтатады;

д) энергияның негізгі биологиялық жинақтаушысы;

е) Жасушалардың негізгі энергия көзі.

10. Жақсы еріткіш зат.

а) май; д) көмірсу;

в) ақуыз (нәруыз); е) нуклеин қышқылдары.

с) су.+

III.Жаңа сабақты түсіндіру:

Жасушаның құрамында 20 - 30%-ы - органикалық заттар.

Көмірсулар (формуласы C_n (Н₂О)_n)

Энергетикалық және құрылымдық қызмет атқарады

Липидтер

Тасымалдаушы және құрылымдық қызмет атқарады.

Нәруыздар

Құрылыстық, катализаторлық, қозғалыс, тасымалдаушы, қорғаныштық жіне энергетикалық қызмет атқарады.

Нуклеин қышқылдары

Екі түрі болады: ДНҚ және РНҚ.

ДНҚ: тұқым қуалау ақпаратын өзінде сақтау және ұрпақтан ұрпаққа беру қызметін атқарады.

рРНҚ: ситездеуші қызмет; тРНҚ: аминқышқылдарын нәруыз ситезі жүретін орынға рибосомаға тасымалдау қызметін; аРНҚ: жеткізуші қызмет атқарады.

АТФ

Энергия көзі.

Терминдермен танысу.

Көмірсулар - жасушалардағы негізгі энергия көзі. Ол екі топқа бөлінеді:

Моносахаридтер

Полисахаридтер

Қарапайым көмірсулар. Маңыздылар: глюкоза, фруктоза, галактоза. Қанның құрамында 0,1 - 0,12% глюкоза болады. Екі моносахарид қалдықтарынан тұратын дисахаридтерге мальтоза, лактоза, сахароза жатады. Өсімдіктерде болатын сахароза глюкоза мен фруктоза қалдығынан тұрады.

Көптеген моносахарид қалдықтарынан түзілген күрделі көмірсулар. Крахмал, гликоген, целлюлоза сияқты полисахаридтердің мономері - глюкоза.

Липидтер - суда ерімейтін органикалық заттар.

Нәруыз - жоғары молекулалы полимерлік қосылыс.

Гетерополимерлер - нәруыздардың аминқышқылдары бірдей емес нәруыздар.

Пептидтер - құрамындағы аминқышқылдарының саны аз 10-ға дейін болатын ніруыздар.

Полипептидтер - құрамындағы аминқышқылдар саны көп жүздеген, мыңдаған нәруыздар.

Денатурация - қандай да бір қолайсыз жағдайларға байланысты нәруыз молекуласының табиғи құрылымының бұзылуы.

Ренатурация - қолайлы жағдай туған кезде нәруыз молекуласы бастапқы қалпына келуге қабілетті құбылыс.

Ферменттер - барлық тірі ағзаларда болатын және биологиялық катализатор ролін атқаратын ерекше нәруыздар.

Нуклейн қышқылдары - жоғарғы молекулалы табиғи құбылыс.

Комплементарлық - бір тізбектегі аденин мен екінші тізбектегі тимин екі сутектік байланыс арқылы, ал бір тізбектегі гуанин мен екінші тізбектегі цитозин үш сутектік байланыс арқылы жалғанып, бір - біріне сәкес келуі.

Транскрипция - комплиментарлық принцип бойынша ДНҚ тізбектерінің біреуіне сәйкес ситезделу процесі.

АТФ - әмбебап энергия көзі.

IV.Бекіту:

Кестеге төменде келтірілген тұжырымдардың номерлерін жазып, сәйкестікті белгіле.

Нәруыздар

Липидтер

Көмірсулар

Нуклеин қышқылдары

3

4

14

11

15

8

2

7

5

9

12

10

1

13

1. Мономерлері нуклеотидтер болып табылатын полимерлер.

2. Бір заттың 1г ыдыраған кезде 39,1 кДж энергия бөлініп шығады.

3. Бұл заттың мономері - глюкоза.

4. Қорғау қызметін атқарады.

5. Жылу изоляторы болып табылады.

6. Нәруыздар жайлы ақпарат жазылған заттар.

7. Жануарлар жасушаларының жұқа қабығының құрамына кіретін зат.

8. Кез келген жасушада саны жағынан да, маңызы жағынан да бірінші орын алатын заттар.

9. Бұл зат өсімдік жасушасы құрғақ массасының 90%-ын құрайды.

10. Жасушада катализатор қызметін атқарады.

11. Хитин.

12. Гликоген.

13. Тұқымқуалаушылық ақпаратты сақтаушы.

14. Жасушадағы негізгі энергия көзі.

15. Полипептидтік тізбектер түзеді.

V.Үйге тапсырма беру. §3.Көмірсулар.Липидтер. §4.Нәруыздар. §5.Нуклеин қышқылдары.АТФ.