Учебная прграмма по биологии

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Ы.АЛТЫНСАРИН АТЫНДАҒЫ ҰЛТТЫҚ БІЛІМ АКАДЕМИЯСЫ

Негізгі орта білім беру деңгейінің

«Жаратылыстану» білім саласы пәндерінің

ОҚУ БАҒДАРЛАМАЛАРЫ

(5-9-сыныптар)

Астана 2013

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 3 сәуірде №115 бұйрығымен бекітілген.

Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2013 жылы 10 сәуірде № 8424 тіркелген.

Жалпы білім беретін мектептің 5-9 сыныптарына арналған «Жаратылыстану» білім саласы пәндерінің оқу бағдарламалары - Астана, 2013. - 104 б.

Ы.Алтынсарин атындағы

Ұлттық білім академиясы, 2013

«Жаратылыстану» пәнінен оқу бағдарламасы

1. Түсінік хат

1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген.

2. Жаратылыстану курсын оқытудың мақсаты оқушылардың бойында ғылыми-жаратылыстану білімдерін, түсініктерін және саналы қоғамдастығы бар бірегей ғаламшар ретіндегі Жер туралы біртұтас көзқарастарын, табиғат пен қоғамның өзара жүйелі байланысын, жүйелі-кешенді ойлау мен функционалдық сауаттылықтарын дамытуды қалыптастыру болып табылады. Алдын-ала оза, кіріктіріп оқыту курсы болып саналады және оны негізгі орта мектепте оқыту жеке тұлғаның дамуы мен оған білім берудің, тәрбиелеудің жалпы мақсаттарына: оқушыларды функционалдық сауаттылықтың негізімен, білім және іскерлікпен жігерлендіріп, күнделікті өмірде қажетті бағыт пен мәдениеттілік, жаратылыстану ғылымдарына деген қызығушылықты және білімқұмарлықты дамытуға қызмет ету болып саналады.

3. Оқытудың міндеттері: курс бастауыш мектепте алған білім, біліктілік және дағдыны әрі қарай жалғастырады, сонымен қатар Отанын, туған табиғатын сүюге деген жоғары рухани ізгілікті, жеке тұлғаның жалпы мәдениеттілігін тәрбиелеуді жалғастырумен ұштастырылады.

4. Бағдарламада берілген барлық практикалық іс-әрекеттер дамытушы және қалыптастырушы болып табылады, міндетті түрде бағаланатын практикалық жұмыстар нөмірмен белгіленген.

5. Пәннің пәнаралық байланыстары:

1. географиямен, Жердің пайда болуы, оның пішіндері, картада және глобуста бейнеленуі, жердің қабықтары туралы оқығанда;

2) әдебиет және музыкамен, қазақ, қазақстандық, орыс, кеңес одағының ұлы ақындарының, жазушыларының және сазгерлерінің шығармаларын, музыкалық шығармаларды, әндерден үзінділерін қолдану барысында;

3. математикамен, табиғатты танудың ғылыми әдістерін оқу барысында,

қарапайым есептеулер жасауда;

3. астрономиямен, жұлдызды аспанды және Ғарыштық кеңістікті оқу барысында;

4. физикамен, физикалық құбылыстарды, денелер мен заттарды оқуда;

5. химиямен, химиялық құбылыстарды оқу барысында;

6. биологиямен, Жердегі өсімдік және жануарлар дүниесін оқу барысында;

8) тарихпен, жаратылыстанушыларды, олардың дүниені тануға қосқан үлестерін оқу барысында.

6. Типтік оқу жоспарына сәйкес курсты оқуға аптасына 1 сағаттан, 34 сағат бөлінген.

2. Оқу пәнінің базалық мазмұны

7. Кіріспе (3 сағат):

жаратылыстану табиғат жайлы ғылымдардың жиынтығы ретінде, «терминдер» мен «ұғымдар» сөздерінің мағынасы, макро және микро әлем ұғымдары;

табиғатты ғылыми тұрғыдан тану әдістері (бақылау, эксперимент, тәжірибе, зерттеуге арналған құралдармен танысу);

саяхат, табиғатты оқып-үйренудің негізгі әдістерімен танысу.

8. «Жер және Ғарыштық кеңістік» бөлімін оқуға 14 сағат бөлінген:

1) төбеміздегі аспан (3 сағат), астрономия - ғылым ретінде, жұлдызды аспан, «Ғарыштық кеңістік», «Галактика», «Жұлдыз», «Ғаламшар», «Комета - құйрықты жұлдыз», «Астероид», «Спутник» ұғымдары, негізгі жұлдыз жүйелері;

Күн және күн жүйесі, ғарыштық кеңістіктің заттық табиғаты;

ғарышты зерттеу және ғарыштың экологиясы;

2) «Жер біздің ғаламшарымыз (11 сағат):

Жердің пайда болуы, Жер планетасының пішіні, өлшемі, қозғалысы;

Ай - Жердің серігі, Жердің глобуста және карталарда бейнеленуі;

Жер құрылысының жалпы сипаты, литосфера, Жердің заттық құрамы, тау жыныстары және пайдалы қазбалар, материктер мен аралдар;

гидросфера - Жердің су қабығы, гидросфераның негізгі компоненттері, Судың өмір үшін маңызы, судың қасиеттері, суды қорғау;

атмосфера - Жердің ауа қабаты, ауа, оның құрамы, атмосфералық құбылыстар, олардың тірі организмдерге әсері.

9. «Табиғаттағы денелер мен заттар» бөлімін оқуға 7 сағат бөлінген:

1) физикалық дене, физикалық өлшемдер (ұзындық, масса және дененің салмағы, уақыт, температура, жол, кеңістік), физикалық денелер мен заттардың сипаттамасы, қоршаған ортадағы таза заттар, ерітінділер мен қоспалар, олардың маңызы, заттардың құрамы, диффузия;

физикалық және химиялық құбылыстар әлемінде, табиғи құбылыстардың көп түрлілігі (жарық, жылулық, дыбыстық, электрлік, магниттік), механикалық қозғалыс, тепе-теңдік, табиғаттағы күштер,

2) №1 практикалық жұмыс «Физикалық шамаларды анықтауға арналған құралдармен жұмыс істеу».

10. «Биосфера - тіршілік ортасы» бөліміне 5 сағат бөлінген:

1) ғаламшардағы тіршілік, өсімдіктердің көп түрлілігі және олардың маңызы (бөлме және дәрілік өсімдіктер), ауыл шаруашылық өсімдіктері;

жануарлардың көп түрлілігі және олардың өзара қарым-қатынасы;

саңырауқұлақтар, микроорганизмдер, олардың маңызы және көп түрлілігі, бірлестіктердің түрлері;

2) №2 практикалық жұмыс «Өсімдіктерді өсіру технологиясымен танысу».

11. «Табиғат және адам» бөлімін оқуға 5 сағат бөлінген:

1) қоршаған орта және адамның ондағы орны, табиғат байлықтары және оларды тиімді пайдалану;

қорықтар, ұлттық саябақтар, табиғат ескерткіштері, Қазақстанның «Қызыл кітабы»;

қоршаған ортаның экологиясы, табиғатты қорғау, Қазақстан Республикасының табиғатты қорғау Заңы;

2) шағын зерттеу жобалары.

2. Оқушының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

12. Оқушылардың дайындық деңгейін бағалау үш аспектіні: пәндік нәтижелерді, тұлғалық нәтижелерді, жүйелі-әрекеттік нәтижелерді есепке ала отырып жүргізіледі.

13. Пәндік нәтижелер. 5 сыныптың соңында оқушылар:

1) кіріктірілген жаратылыстану курсының мағынасын, оның қоршаған орта жайлы дүниетанымдық түсініктерін қалыптастырудағы мәнін;

2) макро және микро әлем ұғымдарының мәнін;

3) ғылыми танымның негізгі әдістерін;

4) Жер және Ғарыштық кеңістік, Жер ғаламшары және оның табиғаты жайлы негізгі жаратылыстану ғылыми түсініктерін;

5) Қазақстанның, қазақстандық ғалымдар мен ғарышкерлердің ғарышты зерттеуге қосқан үлесі жайлы;

6) Жер бетінің жоспардағы, картадағы, глобустағы бейнесін;

7) Жер бетінің негізгі пішіндерін және олардың дамуын (құрлық және су қабатын, олардың құрамдас бөліктерін);

8) тау жыныстарын және пайдалы қазбаларды;

9) төтенше табиғи құбылыстар жағдайындағы және табиғи ортадағы тәртіп ережелерін;

10) денелер мен заттар, олардың қасиеті мен құрылымы жайлы негізгі ұғымдарды;

11) табиғат құбылыстарының көп түрлілігін және адам өз өмірін, адамдардың өмірі мен мүлкін сақтау үшін қажетті техника қауіпсіздігі ережелерін;

12) ұғымдар мен шамалардың физикалық мағынасын;

13) ғаламшардың тірі қабатының құрылымын, оның Жер дамуындағы рөлін;

14) табиғи бірлестіктердің түрлерін және сипатын;

15) пайдалы және улы өсімдіктерді;

16) өз өлкесінің өсімдіктері мен жануарларын;

17) өсімдіктер мен жануарлардың маңызын;

18) Жер бетіндегі табиғат компоненттері мен табиғат кешендерінің өзара байланысын;

19) табиғат байлықтарының түрлерін;

20) Қазақстанның қорықтарын, ұлттық саябақтарын және табиғат ескерткіштерін;

21) «Қызыл кітапқа» енгізілген жекелеген жануарлар мен өсімдіктерді білулері тиіс.

14. 5 сыныптың соңында оқушылар:

1) қоршаған ортада жүйелі түрде бақылау жүргізе, өзгерістерді талдай;

2) ғылыми танымның әдістерін (бақылау, эксперимент, тәжірибе және т. б.) қолдана;

3) табиғатты зерттеуге арналған құралдарды пайдалана, ауа райын бақылау күнделігін жүргізе;

4) жеке жұлдыздар тобын анықтай (Үлкен Аю, Кіші Аю, Поляр Жұлдызы және басқалар);

5) карталармен жұмыс істей білу, Жер бетінің әр түрлі пішіндерін анықтай және көрсете;

6) тау жыныстарының және минералдардың негізгі физикалық сипатын анықтай;

7) атмосферадағы, гидросферадағы, литосферадағы табиғи құбылыстарды сипаттай;

8) табиғатты зерттеуге арналған құралдармен жұмыс істей;

9) қазіргі кездің ақпараттық-коммуникациялық көздерін, білім берудің цифрлық ресурстарын пайдалана;

10) физикалық шамаларды, дененің салмағы мен көлемін, қашықтықты (сызғышпен және рулеткамен), көлемді (мензуркамен), ауаның ылғалдылығын (гигрометрмен), ауа және дене температурасын (термометрмен), жауын-шашын мөлшерін (жауын-шашын мөлшерін өлшеуішпен), жыл бойы күн жарығы түсуіндегі айырмашылықты өлшеуге қажетті құралдар мен аспаптарды қолдана;

11) құралдармен жұмыс істеу барысында техника қауіпсіздігі ережелерін сақтау, жасаған бақылаулар мен тәжірибелерден қорытындылар мен шешімдер шығара;

12) бөлме өсімдіктерін өсіре және оларды күте;

13) жеке гигиена, жұқпалы және паразиттік аурулардың алдын-алу талаптарын орындай;

14) зертхана құралдарымен, тірі биологиялық нысандармен, кеппе өсімдіктермен, муляждармен жұмыс істей;

15) жергілікті жердің экологиялық жағдайына баға бере білу және нәтижеге презентация жасай;

16) экологиялық акциялар (суреттер, плакаттар және басқа да жолдармен) ұйымдастыра;

17) дистанциондық тәртіпте ғаламтор арқылы сырттай өтетін сайыстар мен олимпиадаларға қатыса;

18) өзі тұратын жердің тазалығын сақтау шараларын ұйымдастыра алулары тиіс.

15. Жеке тұлғалық нәтижелер:

1) Қазақстан Республикасының Конституциясына құрметпен қарауынан, жоғары патриоттық сезімін көрсете білуінен;

2) қоршаған ортаны қорғау сұрақтарында белсенді азаматтық ұстанымын көрсете білуінен;

3) өз елінің, туған өлкесінің табиғатының сұлулығын көре білуге, оны сақтауға және қорғауға ұмтылуынан;

4) өздігінен білім алуға және оқу еңбегіне деген ынта-ықыласы мен қабілеттілігін дәлелдеуінен;

5) берілген жоспар бойынша жеке және топта тәжірибелік іс-әрекет жасай білуінен;

6) салауатты өмір салтын ұстануынан және өз денсаулығын сақтауға, нығайтуға деген қамқорлығынан;

7) өз қауіпсіздігі және айналасындағы адамдардың қауіпсіздігін сақтау дағдыларынан;

8) адамдармен қарым-қатынаста мәдениеттілік танытуынан, этикалық нормаларды сақтауынан;

9) экологиялық акциялар арқылы экологиялық бағыттағы тәртіпті көрсете білуінен көрініс табады.

16. Жүйелі-әрекеттік нәтижелер оқушылардың әр түрлі практикалық іс-әрекеттері арқылы жүзеге асады:

1) ауа райына бақылау жүргізуді ұйымдастыру және жергілікті жердің белгілеріне қарап таяу күндердің ауа райы өзгерістерін болжау;

2) табиғатты зерттеудің негізгі әдістерімен танысу;

3) қоршаған ортаның табиғи, мерзімдік құбылыстарына бақылау жүргізуді ұйымдастыру;

4) микроскоппен және микропрепараттармен танысу;

5) жыл мезгілдерінің әр түрлі кезеңдерінде Жер бетіне жарықтың түсуін (күн сәулелерінің түсу бұрышы) бақылауды бастау;

6) жаратылыстанушы ғалымдар: әл-Фараби, әл-Бируни, Леонардо да Винчи, Николай Коперник, Джордано Бруно, Герард Меркатор, Галилео Галилей, Исаак Ньютон, Карл Линней, Михаил Васильевич Ломоносов, Чарльз Дарвин, Шоқан Уәлиханов, Қаныш Сәтпаев жайлы қосымша әдебиет оқу;

7) жұлдызды аспанды, Үлкен және Кіші Аю жұлдыздар жүйесін, Күннің шығуы мен батуын бақылау;

8) телескоптың, дүрбінің көмегімен Айдың бетіне бақылау жүргізу;

9) жақын жердегі метеостансаға саяхат, ауа райы құбылыстарын зерттеудің әдістерімен танысу;

10) картада жұмыс істеудің базалық дағдыларын қалыптастыру;

11) мәтінде аталған нысандарды картаға түсіру;

12) әр түрлі заттардан тұратын денелердің салмағын салыстыру (бірдей көлемді әр түрлі заттардың салмағы, әр түрлі көлемді заттардың салмағы), денелердің өзгеруін бақылау (созылу, қысылу, жылжу, иілу, бұралу);

13) линзанаң көмегімен жарықты сындыру және жарық спекторының сызбасын құру;

14) судың әр түрлі агрегаттық жағдайын (мұз, су, бу) бақылау және алынған білімді күнделікті тұрмыста қолдана білу;

15) дыбыс шығаратын денелердің тербелісін және әр түрлі заттардың дыбыс өткізгіштігін бақылау;

16) магниттік және электрлік құбылыстардың мәні және әрекеті;

17) денелердің өзара әрекетін және инерциясын бақылау (көлікте, спорт ойындары кезінде, адамның қозғалысы кезінде);

18) химиялық құбылыстардың белгілерін: газ, жарық, жылу шығаруын, түстің өзгеруін, жаңа заттың пайда болуын (майшамның жануы барысында) және жауын-шашынның түсуін (ерітінділер түрінде) бақылау;

19) жергілікті жердің өсімдіктеріне бақылау жүргізу;

20) өсімдіктердің жарыққа қарай өсуін бақылау;

21) тұқым өсіру және бөлме өсімдіктерін отырғызу;

22) зең саңырауқұлақтарымен танысу;

23) жануарларға бақылау жүргізу (үйде, хайуанаттар паркінде және үйреншікті ортада);

24) жергілікті жердің экологиялық жағдайына талдау жасау мақсатында эскурсияға шығу;

25) жануарлар мен өсімдіктер туралы шағын зерттеу жобалары.

«География» пәнінен оқу бағдарламасы

1.Түсінік хат

1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген.

2. География пәнін оқытудың мақсаты оқушылардың бойында ғылыми- жаратылыстану білімдерін, табиғат, қоғам және экономиканың жүйелі байланысы жайлы, саналы бірлестігі бар ғажайып ғаламшар ретіндегі Жер туралы түсініктері пен көзқарастарын дамыту. Қазақстан Республикасының әсем табиғаты және экономикасының ерекшеліктері туралы білімдерін қалыптастыру, функционалдық сауаттылықты және жүйелі-кешенді немесе «географиялық» сананы дамыту.

3. Пәнге оқытудың міндеттері:

1) география ғылымы және Жер туралы серіктес ғылымдардың негізін меңгеру, табиғатқа, оның дамуына, табиғаттың, қоғамның және экономиканың байланысына диалектикалық-материалистік көзқарастың қалыптасуы;

2) табиғат ресурстарын үнемді де тиімді пайдалануға және қоршаған ортаны қорғауға, табиғи және экологиялық жағдайды бағалау мен болжауға қажетті білім мен біліктілікті меңгеру;

3) қазіргі дүниежүзілік дамудың негізгі бағыттарымен, экономиканың және қоғамның дамуы барысында туындайтын жеке бір аймақты, сол сияқты барлық дүние жүзін қамтитын проблемаларды және сұрақтарды оқып-білу;

4) оқу еңбегіне қажетті біліктілік пен дағдыларды қалыптастыру, зерттеушілікке құштарлықты, зейін және байқағыштықты, логикалық ойлауды, есте сақтау қабілетін, сөз шеберлігін және көптілділікті, қиялдау, аумақтық бейнені қалыптастыра білу шеберлігін, қоршаған ортаны эстетикалық тұрғыдан қабылдау, өмірге шығармашылық көзқарасын және өз білімін арттыруға, дамытуға талпынушылықты қалыптастыру;

5) географиялық, саяси, экономикалық, басқа да ғылыми және әдістемелік ақпаратты, карталарды, мерзімді баспасөз басылымдарын, ғаламторды, білім берудің цифрлық ресурстарын қолдана білу дағдыларын дамыту;

6) өз өмірі және әрекеті барысында географиялық білімді тиімді пайдалана білуі үшін білім, дағды және шеберлікті меңгеру;

7) жоғары отансүйгіштік сезімге, Қазақстан Республикасының Конституциясын сыйлауға тәрбиелеу, белсенді өмірлік көзқарас қалыптастыру.

4. Бағдарламада берілген барлық практикалық іс-әрекеттер тәжірибелік дағдыларды дамытушы және қалыптастырушы болып табылады, міндетті түрде бағаланатын практикалық жұмыстар бөліп көрсетілген.

5. Пәнаралық байланыстар:

1) математикамен, масштабты, бұрыштың көлемі және оны өлшеуді, компаспен жұмыс істеу, көкжиек тұстарын анықтау, орташа көрсеткіштерді және амплитуданы есептеуде, жазықтықтағы координаттарды есептеу, параллельдік және перпендикулярлық тура сызықтар жайлы, қаржылық сауаттылықты дамыту, нарықтық экономиканың қызмет атқаруы, қазіргі кездің биржа қорлары, капиталдың акционерлік формалары және экономиканың түрлері туралы, есептеуге арналған практикалық жұмыстарды орындау, карталармен, сызбалармен, кестелермен, графиктермен, диаграммалармен жұмыс істеу барысында;

2) химиямен, пайдалы қазбалардың, топырақтың пайда болуы жайлы, конструкциялық материалдар шығару кешенін оқу барысында;

3) физикамен, жер қыртысындағы литосфералық плиталардың қозғаласы, сейсмикалық және жанартау атқылау құбылыстары жайлы, атмосфералық циркуляция және мұхит суы қозғалысы, булану, ылғалдану коэффициенті, циклон, антициклон жайлы, ауа райын бақылауға арналған құралдарды қолдану, машина жасау кешені тақырыбын оқу барысында;

4) биологиямен, өсімдіктер мен жануарлардың өмір сүру ортасының жағдайына, өсімдік және жануарлар әлемінің маусымдық құбылыстарына тәуелділігі жайлы, табиғат зоналары, топырақ, жануарлар дүниесі және оның дамуының ғаламдық маңызы жайлы, табиғат кешендері мен олардың адам әрекетінің нәтижесінде өзгеруі жайлы, агроөнеркәсіптік кешен тақырыбын, геохронологиялық кестені оқу барысында;

5) тарихпен, «Саяси карта және халықтар» тақырыбын, халықтар мен мемлекеттерді сипаттайтын тарихи деректерді қолдану, материктерде халықтардың орналасуын, отарлау дәуірі туралы, отарлық державалардың өз меншігіне қарасты саясаты туралы, «Қазақстан аумағының зерттелу тарихы» тақырыбын оқу барысында;

6) әдебиет және музыкамен, қазақ, қазақстандық, орыс, кеңес одағының ұлы ақындарының, жазушыларының және сазгерлерінің шығармаларын, музыкалық шығармаларды, әндерді, әндердің үзінділерін пайдалану барысында;

7) сызумен, жер бедерінің кесіндісін, диаграммалар сызу, кескін картаны толтыру барысында;

8) технологиямен, Қазақстанның және дүние жүзінің жекелеген аумақтарындағы халықтық, ұлттық қолөнерді оқу барысында.

6. География пәні бойынша оқу жүктемесінің көлемі:

1. 6 сыныпта - аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;

2. 7 сыныпта - аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;

3. 8 сыныпта -аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;

4. 9 сыныпта - аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат.

2. Оқу пәнінің 6 сыныптағы базалық білім мазмұны

7. Кіріспе (3 сағат):

физикалық география нені оқытады, Жер туралы географиялық білімнің дамуы, ежелгі кездегі Эратосфен, Птолемей, Бехаймның глобусы, Қашғаридің дөңгелек картасынан біздің күнге дейінгі картаның дамуы;

саяхатшылар және зерттеушілер (Х.Колумб, Ф.Магеллан, Ф.Беллинсгаузен, П.Лазарев, Ш.Уәлиханов);

табиғат құбылыстарын бақылауды ұйымдастыру.

8. «Жер бетінің жазықтықта бейнеленуі. План және карта» бөлімін оқуға 16 сағат бөлінген:

1) «Жер - Күн жүйесінің теңдессіз ғаламшары» (1 сағат), Жердің Күн жүйесіндегі орны, Жердің пішіні мен мөлшерлері;

2) «Жергілікті жердің планы» (7 сағат):

жер беті бейнесінің түрлері, жергілікті жердің планы және шартты белгілер;

масштаб, қашықтықты өлшеу, азимут туралы түсінік, жергілікті жерде және план бойынша бағдарлау;

жер беті элементтерінің планда бейнеленуі, жергілікті жердің планын, топографиялық картаны, елді мекендердің сызбанұсқаларын оқу, жергілікті жердің планын түсіру, негізгі тәсілдер мен іс-әрекеттер;

№1 практикалық жұмыс «Жергілікті жердің планын түсіру»;

9. «Географиялық карта» бөлімін оқуға 8 сағат бөлінген:

глобус - Жердің моделі, географиялық карталар, олардың жіктелуі, карталар таным және ақпаратты өңдеуші құрал ретінде;

глобустағы және географиялық картадағы градус торы, географиялық ендік, географиялық бойлық, географиялық координаталар ұғымы және координатты анықтау;

географиялық карталарда биіктіктер мен тереңдіктердің бейнеленуі, пландар мен карталардың маңызы, ғаламдық Глонасс, GPS және Galileo навигация жүйелерімен танысу;

№2 практикалық жұмыс «Бағыттарды, географиялық координаталарды анықтау».

10. «Жердің қабықтары» бөлімін оқуға 37 сағат бөлінген:

1) «Литосфера және жер қыртысы» (9 сағат), «Литосфера», «жер қыртысы», «жер бедері» ұғымдары, Жердің құрылысы, тау жыныстары және минералдардың жіктелуі;

литосфералық плиталар (тақталар) туралы ұғым, жер қыртысының қозғалысы, жанартаулар, ыстық бұлақтар, гейзерлер;

құрлықтағы таулар, олардың жіктелуі, құрлықтағы жазықтар, олардың жіктелуі, мұхит түбінің жер бедері, Жер бетінің шаруашылық мақсатта пайдаланылуы және оны қорғау;

№3 практикалық жұмыс «Картадан ірі таулар мен жазықтардың географиялық орны мен биіктігін, жекелеген нысандардың биіктігі мен географиялық координаталарын анықтау»;

2) «Гидросфера» (10 сағат):

гидросфера, су айналымы жайлы ұғым, дүниежүзілік мұхит және оның бөліктері, дүниежүзілік мұхит суының қасиеттері, мұхит суының қозғалыстары, мұхит суын зерттеу, қорғау;

құрлық сулары, өзендер (бөліктері, режимі, қоректенуі, ағысының сипаты), көлдер, жер асты сулары, мұздықтар, жасанды су қоймалары, құрлық суының маңызы және оны қорғау;

№4 практикалық жұмыс «Бір су нысанына сипаттама беру»;

3) «Атмосфера» (14сағат):

атмосфера, оның құрылысы, ауаның құрамы, Жердің өз осінен және Күнді айнала қозғалуы, Жер қозғалысының маңызы, жерде күн жылуы мен жарықтың таралуы, жылулық белдеулері, жыл мезгілдері;

ауа температурасы және температураның тәуліктік өзгерісі, ауытқу амплитудасы ұғымы және ауа температурасының тәуліктік ауытқуының маңызы, мерзімдік айырмашылықтары, ауа температурасының жылдық өзгерісі және ауытқу амплитудасы;

атмосфералық қысым, жел, негізгі түрлері және себептері, ауа массалары, жел өрнегін сызу, климат картасын оқу, ауадағы су буы, бұлттар, атмосфералық жауын-шашын;

ауа райы, климат, климат құрушы факторлар (географиялық ендік, жердің төсеніш беті және атмосфералық циркуляция), жергілікті жер климатының қалыптасу себептері;

№5 практикалық жұмыс «Өз өлкесінің ауа райы жайлы материалдарды өңдеу және талдау»;

4) «Биосфера» (4 сағат):

биосфера ұғымы, биосфераның шекаралары, тірі организмдердің көп түрлілігі және олардың таралу заңдылықтарының географиялық жағдайы, тірі организмдердің Жер қабығына тигізетін әсері;

Докучаев В.В. топырақтану ілімінің негізін салушы, «топырақ» ұғымы, оның қалыптасуы, өзгеруі, топырақтың түрлері.

11. «Географиялық қабық» бөлімін оқуға 5 сағат бөлінген:

географиялық қабық - Жердің ерекше кешенді қабығы, табиғат кешені туралы ұғым, оның құрылымы, географиялық қабық - Жердің ерекше кешенді қабығы ретінде, оның маңызы мен заңдылықтары, адамның табиғат кешендеріне әсері;

географиялық белдеулер және табиғат зоналары туралы ұғымдар, дүние жүзінің табиғат зоналары картасымен танысу, ғаламшардың бір табиғат зонасына презентация;

№6 практикалық жұмыс «Өз өлкесінің табиғат зонасына сипаттама жасаудың жоспары және шығармашылық сипаттама»;

«Жердің қабықтары» бөлімін қайталау (1 сағат), жер табиғатындағы ғаламдық өзгерістер.

12. «Жер бетіндегі адамзат» бөлімін оқуға 5 сағат бөлінген:

жердің халқы, саны, тығыздығы, демографиялық саясат;

нәсілдер, нәсілдердің теңдігі, халықтар, Н.Н.Миклухо-Маклайдың зерттеуі;

елді мекендер, олардың картада бейнеленуі, Ддүние жүзінің саяси картасындағы мемлекеттер, Қазақстан дүние жүзі картасында;

№7 практикалық жұмыс «Берілген координаталар бойынша кескін картаға мемлекеттерді және олардың астаналарын түсіру».

13. «Курсты қорытындылау» бөлімін оқуға 2 сағат бөлінген:

саяхат, туған өлкенің табиғат кешенімен танысу;

«Туған өлкенің табиғат кешені компоненттерінің негізгі ерекшеліктері», «Жердегі адамзат», «Дүние жүзінің саяси картасы» үлгі қорытынды жұмыстардың презентациясы.

3. Оқу пәнінің 7 сыныптағы базалық білім мазмұны

14. Кіріспе (3 сағат):

материктер мен мұхиттар географиясы пәні және міндеттері, материктер мен мұхиттардың зерттелу кезеңдері, материктер мен мұхиттардың карталары;

№1 практикалық жұмыс жоспар бойынша «Атлас карталарына сипаттама беру».

15. «Жер шары табиғатының негізгі ерекшеліктері» бөлімін оқуға 10 сағат бөлінген:

1) «Литосфера» (2 сағат), материктік және мұхиттық жер қыртысы, геологиялық жыл санау және геохронологиялық кесте;

литосфералық плиталар (тақталар) теориясы, сейсмикалық белдеулер, Жер рельефі (жер бедері), Жер рельефінің жер қыртысының ішкі ерекшеліктерімен, тектоникалық құрылымымен байланысы, ішкі және сыртқы күштердің қазіргі рельефтің қалыптасуындағы ролі;

2) «Атмосфера және Жердің климаты» (3 сағат):

атмосфераның жердегі тіршілік үшін маңызы, климат карталары, ауа температурасының таралуы;

жер бетіндегі атмосфералық қысым, басым желдер және ауа массалары;

жауын-шашынның таралуы, Жер шарындағы климаттық белдеулер және климат қалыптастырушы факторлар;

3) «Дүниежүзілік мұхит» (4 сағат):

дүниежүзілік мұхит суы, оның негізгі қасиеттері, маңызы және су массалары;

беткі ағыстар, мұхиттағы тіршілік;

Солтүстік Мұзды және Атлант мұхиттары, Үнді және Тынық мұхиттары;

4) қорытындылау (1 сағат), жер бетінде болатын үдерістердің нәтижесінде туындайтын төтенше жағдайлар, адамның тіршілік әрекеті (семинар).

16. «Материктер және мұхиттар табиғатының алуан түрлілігі» бөлімін оқуға 53 сағат бөлінген:

1) «Географиялық қабықтың заңдылықтары» (2 сағат), табиғат кешені, географиялық қабық және оның қасиеттері, географиялық қабықтың заңдылықтары, географиялық зоналылық: ендік, биіктік, азоналылық ұғымы;

2) «Жердегі материктер» (51 сағат):

Африка (10 сағат), Африканың физикалық-географиялық орны, материк жағалауын шайып жатқан мұхиттар мен теңіздер, Африканың зерттелуі;

жер бедері және пайдалы қазбалары;

климаты, климат қалыптастырушы факторлар, материкте ауа температурасы және жауын-шашынның таралуы, климаттық белдеулері;

ішкі сулары, өзендердің жер бедеріне, климатқа тәуелділігі, қоректену түрлері, негізгі өзендері мен көлдері, өзендер мен көлдердің адам өміріндегі рөлі;

табиғат зоналары, топырақ картасы, экваторлық ормандар және саванналар, тропиктік шөлдер және қатты жапырақты ормандар мен бұталар, антропогендік табиғат кешендері, ерекше қорғалатын аймақтар;

Африканың халқы және саяси картасы, Африканың аймақтарына шолу, халқының шаруашылық әрекеті;

№2 практикалық жұмыс «Жекелеген аумақтарға кешенді сипаттама»;

3) «Аустралия және Мұхит аралдары» (5 сағат):

Аустралияның физикалық-географиялық орны, материк жағалауын шайып жатқан мұхиттар мен теңіздер, Аустралия және Мұхит аралдарының зерттелуі;

жер бедері және пайдалы қазбалары, климаты, өзендері мен көлдері;

табиғат зоналары, тіршілік дүниесінің ерекшелігі, антропегендік кешендер;

халқы және аймақтың саяси картасы, Аустралия Одағы. Мұхит аралдары;

4) «Антарктика. Антарктида» (2 сағат):

Антарктика мен Антарктиданың физикалық-географиялық орны, материк жағалауын шайып жатқан мұхиттар мен теңіздер, материктің ашылуы мен зерттелуі, материктің зерттелуінің ғылыми және практикалық маңызы, халықаралық ынтымақтастықтың қажеттілігі, қазақстандық полярлық экспедиция;

материктің табиғаты, жер бедері, пайдалы қазбалары, климаты, мұз жамылғысы, тіршілік дүниесінің өзіндік ерекшеліктері;

5) «Оңтүстік Америка» ( 8 сағат):

Оңтүстік Американың физикалық-географиялық орны, материк жағалауын шайып жатқан мұхиттар мен теңіздер, зерттелуі;

жер бедері мен пайдалы қазбалары;

климаты (климат қалыптастырушы факторлар, материкте ауа температурасы мен жауын-шашынның таралуы), климаттық белдеулер;

ішкі сулары (өзендердің жер бедері мен климатқа тәуелділігі, негізгі өзендер мен көлдері);

ылғалды экваторлық ормандар мен саванналар, пампа, шөлейт және шөл зонасы, Анд тауындағы биіктік белдеулер, антропогендік табиғат кешендері;

Оңтүстік Американың халқы және саяси картасы, Анд елдері және Шығыстағы жазық елдері;

№3 практикалық жұмыс, жоспар бойынша «Оңтүстік Америка және Африканың табиғатына қысқаша салыстырмалы сипаттама беру»;

6) оңтүстік жарты шар материктерін қайталау (1 сағат):

оңтүстік жарты шар материктеріндегі табиғат компонентерінің, табиғат жағдайларының, халқының өмір сүру жағдайы мен шаруашылық әрекетінің ұқсастықтары және айырмашылықтары, материктердің және мұхиттармен шектесетін бөліктердің экологиялық проблемалары;

7) «Солтүстік Америка» (8 сағат):

Солтүстік Американың физикалық-географиялық орны, материк жағалауын шайып жатқан мұхиттар мен теңіздер, материктің зерттелуі;

жер бедері мен пайдалы қазбалары;

климаты (климат қалыптастырушы факторлар, материкте ауа температурасы мен жауын-шашынның таралуы), климаттық белдеулер;

ішкі сулары (өзендердің жер бедері мен климатқа тәуелділігі, негізгі өзендері мен көлдері);

табиғат зоналары, Кордильердегі биіктік белдеулері, антропогендік табиғат кешендері, ерекше қорғалатын аумақтар;

Солтүстік Американың халқы және саяси картасы, АҚШ, Мексика және Орталық Америка елдері;

№4 практикалық жұмыс, жоспар бойынша «Материктің бір өзеніне сипаттама беру»;

8) «Еуразия» (16 сағат):

физикалық-географиялық орны, материк жағалауындағы мұхиттар және басқа да нысандар, Еуразияның зерттелуі, орыс, кеңес одағы, қазақ ғалым-саяхатшыларының рөлі;

Еуразия жер бедерінің жалпы ерекшеліктері, тектоникалық құрылымының ерекшеліктері, жер сілкіну және жанартау атқылау облыстары, материктегі ежелгі мұз басулар, жер бедерінің негізгі пішіндері және пайдалы қазбалардың кен орындарының орналасуы;

климаты, климат қалыптастырушы факторлар, материктегі климат жағдайының алуан түрлілігі (ауа температурасы мен жауын-шашынның таралуы), климаттық белдеулер;

ішкі сулары (өзендердің жер бедері мен климатқа тәуелділігі, өзендердің қоректену түрлері), Атлант мұхиты алабының өзендері, Солтүстік Мұзды, Тынық, Үнді мұхиттарының және ішкі тұйық алабының өзендері, көлдер, мұздықтар, көп жылдық тоңдар, батпақтар;

табиғат зоналары (олардың географиялық орны), арктикалық, субарктикалық және қоңыржай белдеулердің зоналары, субтропиктік, тропиктік, субэкваторлық және экваторлық белдеулердің табиғат зоналары, биіктік белдеулер, антропогендік табиғат кешендері, материктің және Қазақстан Республикасының ерекше қорғалатын аумақтары;

Еуразияның халқы, саяси картасы және аймақтары. Еуразияның жекелеген елдерді (Ресей, Қазақстан. Қытай, Үндістан, Жапония және Оңтүстік Корея, Германия, Франция және Ұлыбритания);

№5 практикалық жұмыс, жоспар бойынша «Материктің екі бөлігінің климат типін анықтау және салыстыру»;

№6 практикалық жұмыс, жоспар және нұсқалар бойынша «Еуразияның бір еліне қысқаша, кешенді сипаттама»;

9) солтүстік жарты шар материктерін қайталау (1 сағат):

солтүстік жарты шар материктеріндегі табиғат компоненттерінің, табиғат жағдайларының, халқының өмір сүру жағдайы мен шаруашылық әрекетінің ұқсастығы мен айырмашылығы, материктердің және мұхиттармен шектесетін бөліктердің экологиялық проблемалары (қорытынды, қайталау семинары).

17. «Жер - біздің ортақ үйіміз (курсты қайталау)» бөлімін оқуға 2 сағат бөлінген:

табиғат пен қоғамның өзара байланысы, қазіргі саяси картаға, ғаламшар халқының орналасуына, материктер мен мұхиттардың экологиялық жағдайына, ғаламшардың табиғат ресурстарына сипаттама;

табиғат жағдайларының адам өміріне, денсаулығына және іс-әрекетіне тигізетін әсері, Жердің болашағы.

4. Оқу пәнінің 8 сыныптағы базалық білім мазмұны

18. Кіріспе (4 сағат):

географиялық білім көздері, Қазақстан Республикасы атласындағы карталар, олардың өлшеуіш ресурстары. Қазақстан Республикасының физикалық-географиялық орны, ғаламшардағы уақыт өлшемі, даталардың ауысу сызығы, Қазақстан аумағындағы уақыт айырмасы (сағаттық белдеулер, жергілікті уақыт, декреттік уақыт, белдеулік уақыт);

№1 практикалық жұмыс «Картадан елдің географиялық орнын анықтау, Қазақстанның шекараларын белгілеу және Жердегі белдеулік уақытты анықтау».

18. «Қазақстан аумағының зерттелу тарихы» бөлімін 4 сағат бөлінген:

қазақ жерінің ерте кездегі географиялық зерттелуі (сипаттама, тарихи деректер, Геродот, Страбон, Птолемей шығармаларындағы жер туралы мағлұматтар), Ұлы Жібек жолы (бағыттардың сипаттамасы, тарихи деректер, археологиялық ескерткіштер, маңызы);

орта ғасырларда Қазақстан аумағының географиялық зерттелуі (араб саяхатшыларының табиғатты танып-білулері, әл-Истахри, әл-Масуди, ибн-Хаукаль, ибн-Фадлан, ғалымдар Әбу Насыр әл-Фараби, Махмуд Қашғари, ХІІІ ғасырда табиғаттың зерттелуі, П. Карпини, В. Рубрук);

ХҮІ - ХІХ ғасырларда Қазақстан аумағының географиялық зерттелуі (ресейлік және басқа да географтардың зерттеулері, К.Жалаири, С.Ремезов, П.И.Рычков, И.П.Фальк, Г.С.Карелин, Г.С.Паллас, А.И.Бутаков, А.Гумбольдт, К.М.Бэр, А.И.Левшин, П.П.Семенов, Н.А.Северцев, И.Г.Борщов, И.В.Мушкетов, А.Н.Краснов, Л.С.Берг, В.А.Обручев, С.С.Неуструев, Ш.Уәлиханов);

ХХ ғасырдың басында және ортасында Қазақстан аумағының зерттелуі, соғыс жылдары Қазақстанға эвакуацияланған кеңес ғалымдарының рөлі, Қ.И.Сәтпаевтың ел ресурстарын зерттеуге қосқан үлесі, қазіргі кездегі зерттеулер (кескін картада жұмыс).

20. «Қазақстан табиғатының жалпы физикалық-географиялық сипаттамасы» бөлімін оқуға 36 сағат бөлінген:

1) «Жер бедері, геологиялық құрылысы және пайдалы қазбалары» (11 сағат), геологиялық жыл санау және геохронологиялық кесте (тау жыныстарының жасы, эралар, кезеңдері, геологиялық оқиғалар), Қазақстан аумағының геологиялық даму тарихы мен тектоникалық құрылымы (платформалар, қатпарлы облыстар, тау жыныстары);

жер бедерінің қалыптасуы мен дамуы (жер бедерін қалыптастырушы үдерістер, олардың байқалуы), Қазақстан жер бедерінің негізгі ерекшеліктері (жазықты аумақтар және тау жүйелері, биіктік айырмашылықтары), Қазақстан жазықтары (физикалық-географиялық жағдайы, түрлері, сыртқы сипаты, тау жыныстарының жату ерекшеліктері), аласа таулары (биіктігі, тау жыныстарының жасы, жер бедерінің ерекшеліктері) Қазақстанның биік таулы аумағы (жасы, қалыптасу жағдайлары, жоталардың орналасуы);

Қазақстанның пайдалы қазбалары (жіктелуі, олардың орналасуының жер бедері мен геологиялық тарихқа тәуелділігі), рудалы пайдалы қазбалар (түрлері, қоры, аумақтық және тереңдік таралуы), рудасыз және жанатын пайдалы қазбалар (түрлері, қоры, аумақтық және тереңдік таралуы);

№2 практикалық жұмыс «Тектоникалық құрылымдар, жер бедері пішіндері және пайдалы қазбалардың арасындағы өзара байланысты анықтау»;

2) климат және агроклиматтық ресурстар (10 сағат):

ғарыштық климат қалыптастырушы фактор (күн радиациясы, оның түрлері), атмосфераның жалпы циркуляциясы (ендік, меридиандық), фронталдық зоналар, циклондар, антициклондар, атмосфераның маусымдық циркуляциясы (себептері, ерекшеліктері), атмосфераның жергілікті циркуляциясы (тау аңғарлық, жазықтық-тау алды, бриздер);

Қазақстанда ауа температурасының өзгеруі, ел аумағында атмосфералық қысымның, жауын-шашынның, қар жамылғысының өзгеруі, климаттың адам өмірі мен оның шаруашылық әрекетіне тигізетін әсері (қолайлы, қолайсыз), агроклиматтық ресурстар (вегетациялық кезең, жылумен және жарықпен қамтамасыз етілуі);

№3 практикалық жұмыс «Қазақстанның екі аумағының климат көрсеткіштерін салыстыру»;

3) «Қазақстанның ішкі сулары және су ресурстары» (8 сағат):

Қазақстанның ішкі суларының түрлері (табиғи және жасанды);

Қазақстанның өзендері (қоректену түрлері, ағыстары, режимінің ерекшеліктері және өзен алаптары), алаптар бойынша Қазақстанның ірі өзендеріне сипаттама (аумағы, ағысының сипаты, су шығыны, шаруашылық маңызы, өзендердің трансшекаралық проблемалары), Қазақстанның көлдері (жіктелуі, ерекшеліктері, олардың аумақ бойынша орналасуы);

ірі көлдері (географиялық орны, негізгі сипаты, экологиялық жағдайы), мұздықтар және көпжылдық тоң (пайда болу жағдайлары, таралуы, уақытқа қарай өзгеруі), жер асты сулары (жіктелуі, орналасуы, пайдаланылу салалары), су ресурстарын қорғау;

№4 практикалық жұмыс, жоспар бойынша «Әр түрлі ақпарат көздерінің көмегімен өзендерді салыстыру»;

4) топырақ ресурстары (2 сағат), топырақтар (қалыптасу жағдайлары және құнарлылығы, табиғаттың басқа компоненттерімен байланысы);

топырақтың түрлері (таралуы, қолданылуы, олардың құнарлылығын қалпына келтіру, жерді мелирациялау ұғымы);

5) табиғат зоналары (5 сағат), табиғат кешендері (қалыптасу жағдайлары және Қазақстан аумағында табиғат зоналарының өзгеруі);

орманды дала және дала, шөлейт және шөл зоналары (географиялық орны, климатының, топырағының, өсімдік жамылғысы, жануарлар дүниесінің ерекшеліктері және адамның пайдалануы), биіктік белдеу және антропогендік кешендер;

№5 практикалық жұмыс, жоспар бойынша «Қазақстанның табиғат зоналарына қысқаша салыстырмалы сипаттама».

21. «Қазақстанның ірі географиялық аудандары» бөлімін оқуға 16 сағат бөлінген:

Қазақстан аумағын физикалық-географиялық аудандастыру, Шығыс Еуропа жазығы, Тұран жазығы, Батыс-Сібір жазығы, Сарыарқа (Қазақтың ұсақ шоқысы), Орал (Мұғалжар), Алтай, Сауыр-Тарбағатай, Жетісу Алатауы, Тянь-Шань;

№6 практикалық жұмыс «Белгілі бір ауданның кешенді кесіндісін сызу».

22. «Қазақстанның табиғатын қорғау және табиғат ресурстарын тиімді пайдалану» бөлімін оқуға 8 сағат бөлінген:

Қазақстанның табиғат ресурстары, олардың түрлері, орналасуы және қолданылуы, табиғатты тиімді пайдалану (ресурсты үнемдеу, физикалық-географиялық жағдайды есепке алу);

Қазақстандағы негізгі экологиялық проблемалар (ғаламдық, ұлттық, жергілікті), Қазақстан Республикасының табиғатты қорғау Заңы, Қазақстанның «Қызыл кітабы», ерекше қорғалатын аумақтар, қорықтар, ұлттық саябақтар, қорықшалар және басқалар;

семинар «Ғаламдық деңгейде ойла, жергілікті деңгейде шешімін тап», курсты қорытындылау.

5. Оқу пәнінің 9 сыныптағы базалық білім мазмұны

23. Кіріспе (1 сағат):

экономикалық және әлеуметтік география ұғымы, мақсаттары мен міндеттері.

24. «Экономикалық және әлеуметтік география пәні» бөлімін оқуға 7 сағат бөлінген:

«Экономика», «экономикалық жүйе» терминдерінің анықтамасы және ұғымы, Қазақстанның экономикасы (дамуының негізгі кезеңдері, ел шаруашылығының өткені, қазіргі кезі және болашағы), индустриалдық-инновациялық даму бағдарламасы, ТМД-дағы интеграция (ықпалдастық);

Қазақстан әлем картасында (аумағы, экономикалық-географиялық жағдайы және мемлекеттік құрылысы), қазіргі Қазақстанның экономикалық әлеуеті, ресурстары, өндіріс факторлары, экономиканың негізгі сұрақтары;

№1 практикалық жұмыс «Қазақстанның экономикалық-географиялық жағдайын және саяси-әкімшілік құрылымын анықтау».

25. «Халқы және еңбек ресурстары» бөлімін оқуға 8 сағат бөлінген:

халық саны, табиғи өсімі және ұдайы өсуі, ел халқының жастық-жыныстық құрамы және денсаулығы;

еңбек ресурстары, әлеуметтік және мамандық құрамы, халықтың ұлттық және діни құрамы;

елді мекендердің түрлері, қала халқы, урбандалу, ауыл халқы, халықтың тығыздығы және қоныстануы, халықтың көші-қоны;

№2 практикалық жұмыс карталар және оқулық мәтіні деректерінің көмегімен «Картадан ел халқының орналасуы, облыстар бойынша халықтың табиғи өсуі, урбандалу және көші-қон деңгейіндегі заңдылықтарды анықтау», қорытынды шығару.

26. «Салааралық кешендер географиясы» бөлімін оқуға 26 сағат бөлінген:

1) шаруашылықтың жалпы сипаттамасы (2 сағат), шаруашылықтың құрамы мен құрылымы, өнеркәсіптің құрылымы, орналастыру қағидалары және факторлары, кластерлер;

2) салааралық кешендер (24 сағат), отын-энергетикалық кешен (3 сағат):

елдің отын-энергетикалық кешеніне сипаттама, мұнай, газ өнеркәсібі, көмір өнеркәсібі және электр энергетикасы;

№3 практикалық жұмыс «Бірнеше отын базасын сипаттау және салыстыру», қорытынды шығару;

3) конструкциялық материалдар өндірісі кешені (7 сағат):

металлургия кешені, қара металлургия, түсті металлургия, ауыр түсті металдар металлургиясы, жеңіл түсті металдар металлургиясы, металлургия және қоршаған орта;

химия кешені, конструкциялық материалдар шығаратын басқа салалар (орман, ағаш өңдеу, құрылыс өнеркәсіптері);

№4 практикалық жұмыс «Металлургия, химия, ағаш өңдеу өнеркәсіптерінің салаішілік және салааралық байланыстарының сызбанұсқасын жасау» нұсқалар бойынша және презентация жасау;

4) машина жасау кешені (4 сағат), машина жасаудың экономикадағы рөлі, оның құрылымы, мамандануы және кооперативтендіру;

машина шығарудың технологиялық кезеңдері, икемді технологиялар, машина жасауды орналастыру факторлары, Қазақстан машина жасауының салалық құрылымы;

5) агроөнеркәсіптік кешен (АӨК) (6 сағат), АӨК құрамы және маңызы, кластерлері;

Қазақстанның өсімдік шаруашылығы, Қазақстанның мал шаруашылығы;

тамақ өнеркәсібі, жеңіл өнеркәсіп;

№5 практикалық жұмыс «Тамақ және жеңіл өнеркәсіптерінің орталықтарын орналастыру заңдылықтарын талдау, орналастыру факторларын анықтау», нәтижені кесте түрінде көрсету;

6) инфрақұрылымдық кешен (3 сағат), Қазақстанның көлік кешені, құрамдас бөліктері, түрлері, көрсеткіштері, көлік тораптары, қатынас жолдары, өткізгіштік қабілеті;

көліктің түрлері және елдің көліктік-транзиттік әлеуеті;

әлеуметтік инфрақұрылым салалары, демалу және денсаулықты қалпына келтіру индустриясы:

7) «Салааралық кешендер географиясы» бөлімін қорытындылау (1 сағат).

27. «Қазақстанның экономикалық аудандары» бөлімін оқуға 22 сағат бөлінген:

1) «Қазақстан аумағын аудандастыру» (1 сағат), өндірісті аумақтық ұйымдастыру және экономикалық аудандастыру, өнеркәсіп тораптары мен аумақтық-өндірістік кешендер, экономикалық ауданды оқу жоспары;

2) «Қазақстанның экономикалық аудандары (21 сағат):

Орталық Қазақстан (3 сағат), Шығыс Қазақстан (4 сағат), Батыс Қазақстан (3 сағат), Солтүстік Қазақстан (4 сағат), Солтүстік Қазақстан (4 сағат);

экономикалық-географиялық жағдайы, табиғат жағдайлары, ресурстары, халқы, (Қ.И.Сәтпаев зерттеулерінің Орталық Қазақстанның дамуындағы маңызы);

шаруашылық географиясы, көліктік жағдайы;

қалалары, ауылдық елді мекендері және олардың экономикалық-экологиялық проблемалары, (Астана - Қазақстан Республикасының астанасы, оның аумақ пен ел экономикасын жетілдіру мен дамытудағы рөлі, ЭКСПО - 17 көрмесі өтетін жер), (Алматы, Байқоңыр - еліміздің теңдесі жоқ қалалары, олардың ел экономикасының дамуындағы рөлі);

№6 практикалық жұмыс «Орталық және Шығыс Қазақстанның өнеркәсібіне салыстырмалы экономикалық-географиялық сипаттама»;

№7 практикалық жұмыс «Солтүстік және Оңтүстік Қазақстанның ауыл шаруашылығына салыстырмалы экономикалық-географиялық сипаттама»;

3) №8 қорытынды практикалық жұмыс (1 сағат), экономикалық аймақтардың халқы және экономикасындағы айырмашылықтарды табу мақсатында қысқаша, кешенді (жоспар және нұсқалар бойынша) салыстыру, істелген жұмысты талқылау және презентация өткізу;

4) қорытынды сабақ (1сағат), жоспар бойынша туған қаланың, ауылдың экономикасын сипаттау, халықтық қолөнердің, ұлттық-дәстүрлі өнеркәсіптің ерекше түрлерін анықтау, өз елді мекенінің шаруашылығының облыс экономикасындағы, экономикалық аймақтың және ел экономикасындағы маңызын анықтау.

28. «Қазіргі әлемдегі Қазақстан» бөлімін оқуға 4 сағат бөлінген:

геосаясат ұғымы, Қазақстанның геосаяси жағдайы, дүниежүзілік экономикадағы Қазақстан (жетістіктері, беталысы, реформалары, халықтың өмір сүру деңгейі және адамзат дамуының индексі (АДИ));

Қазақстанның басқа елдермен саяси, сыртқы экономикалық байланысы және мәдени-гуманитарлық ынтымақтастығы, Қазақстанның экологиясы және халықаралық экологиялық ынтымақтастық.

6. 6 сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

29. Пәндік нәтижелер. 6 сыныптың соңында оқушылар:

1) даладағы географиялық зерттеу жұмыстарының негізгі әдістерін;

2) Жердің табиғаты және пішіні жайлы білім мен көзқарастардың өзгеруін, саяхатшылар мен зерттеушілердің қосқан үлесін, саяхаттардың негізгі бағыттарын;

3) қазіргі кездегі географиялық зерттеулерді;

4) қазақстандық ғалымдардың үлесін, қазақстандықтардың жер шарын айналу саяхаттарын және Қазақстан Республикасы Антарктикалық зерттеулерінің басталуы жайлы;

5) Жер, Күн, Күн жүйесі, Ғалам, Жер планетасы және оның ерекшеліктері (пішіні мен мөлшері) жайлы негізгі жаратылыстану ғылыми ұғымдарын;

6) масштаб, жергілікті жердің планы, азимут ұғымдарын, жергілікті жерді қағаз бетіне түсіру әдістерін;

7) мектептің топографиялық картасындағы топографиялық шартты белгілерді;

8) абсолют және салыстырма биіктіктер ұғымдарын;

9) Жер шеңберінің ұзындығын, градус торы сызықтары - меридиандар мен параллельдерді, олардың әр түрлі карталарда бейнеленуіндегі айырмашылықтарды;

10) географиялық координаталар (ендік және бойлық) ұғымдарын;

11) карталардың жіктелуін;

12) литосфера, жер қыртысы, жер бедері және Жер бетінің әртүрлілігі жайлы ұғымдарды;

13) литосфералық плиталар теориясының негізгі ережелерін;

14) материктер мен Мұхит түбі жер бедерінің негізгі пішіндерін;

15) құрлықтағы жазықтар мен таулардың биіктік айырмашылықтарын;

16) жер қыртысы қозғалысының түрлерін;

17) сыртқы және ішкі үдерістердің әсерінен материктер мен мұхиттар жер бедерінің өзгеруін;

18) өз жері жер бедерінің, тау жыныстарының ерекшелігін, адамның шаруашылық әрекетіне әсерін;

19) гидросфера және су нысандары ұғымдарын;

20) гидросфераның құрамдас бөліктері (мұхиттарды, құрлық суларын, атмосферадағы суды, олардың түрлерін);

21) дүниежүзілік су айналымын, оның маңызын;

22) мұхит суы қозғалысының түрлерін;

23) карталар мен жергілікті жердің планында құрлық суын бейнелеудің тәсілдерін;

24) Жер қозғалысының маңызын;

25) жылулық белдеулерін;

26) атмосфера жайлы (температура, жел, ауа массалары, атмосфералық жауын-шашын, ауаның ылғалдылығы, атмосфералық қысым, ауа райы, климат, климат құрушы факторлар ұғымдары мен терминдерін);

27) желдің пайда болу себептері мен оның маңызын;

28) бұлттардың, жауын-шашынның пайда болу себептерін;

29) ауа райы түрлері мен олардың сипатын;

30) жергілікті жер климатының сипатын;

31) ауа райы және климат факторларының адам денсаулығына және шаруашылық әрекетіне тигізетін әсерін;

32) биосфера ұғымын;

33) тірі организмдердің таралу заңдылықтарын;

34) тірі организмдердің литосфераның, гидросфераның, атмосфераның қалыптасуына және дамуына тигізетін әсерін;

35) топырақтың қалыптасуын, оның түрлерін;

36) өз өңірінің табиғат компоненттерін (өсімдіктерін, жануарларын, топырағын);

37) жер табиғатындағы ғаламдық өзгерістерді, проблемаларды шешу үшін елдердің халықаралық ынтымақтастығының қажеттілігін;

38) географиялық қабық, табиғат кешені, географиялық белдеулер және зоналар ұғымдарын;

39) Жердегі ендік және биіктік белдеулері ұғымын;

40) әр түрлі географиялық белдеулерде және зоналарда өмір мен іс-әрекетке қолайлы және қолайсыз жағдайларын;

41) Жер халқының санын және олардың орналасуын;

42) демографиялық саясат ұғымын;

43) негізгі нәсілдерді, ірі халықтарды, Н.Н.Миклухо-Маклай зерттеуінің нәтижесін;

44) елді мекендердің, мемлекеттер мен олардың астаналарының дүние жүзі саяси картасында бейнелену тәсілдерін;

45) өз елді мекенінің шаруашылық әрекеті түрлерін және оның маңызын;

46) курстың номенклатурасын білулері тиіс.

30. 6 сыныптың соңында оқушылар:

1) табиғат құбылыстарына және табиғат нысандарына жүйелі және мақсатты бақылау жүргізе;

2) жүргізілген бақылаудың нәтижелеріне қорытынды және тұжырымдама жасай;

3) Жерді одан әрі зерттеу мақсатында саяхаттардың болжалды бағыттарын жоспарлай;

4) жергілікті жерде бағытты тұспалдай;

5) практикалық іс-әрекетінде жергілікті жердің планын қолдана;

6) жергілікті жердің планы мен карталардан: географиялық координаталарды, бағытты, нысандардың арасындығы қашықтықты, белгілі бір нүктелердің абсолют және салыстырма биіктіктерін және тереңдіктерін анықтай;

7) литосфералық плиталар териясы негізінде Жер бетіндегі жер бедерінің алуан түрлілігін түсіндіре;

8) картадан тауларды, жазықтарды, жанартауларды, шыңдарды көрсету және олардың биіктіктері мен географиялық орнын анықтай;

9) негізгі белгілері бойынша тау жыныстарын анықтай;

10) мұғалімнің тапсырмасы және оқушының таңдауы бойынша кескін картаға тауларды, жазықтарды, жанартауларды, шыңдарды белгілей;

11) картадан нысандардың географиялық орнын анықтай;

12) картадан мұхиттар мен теңіздердің тереңдіктерін анықтай;

13) оқушының таңдауы бойынша гидросфера нысандарын кескін картаға белгілей;

14) жергілікті жердің планы, карталардың көмегімен өзен ағысының жер бедеріне тәуелділігін анықтай;

15) түсіндіре отырып карталардан гидросфераның нысандарын көрсете;

16) Жер бетінде күн жылуы мен жарықтың таралуының Жер пішіні мен географиялық ендікке тәуелділігін түсіндіре;

17) Жердің өз осінен және Күнді айнала қозғалуының маңызын түсіндіре;

18) ауа райына жүйелі түрде бақылау жүргізу, қажетті деректерді ауа райы күнтізбесіне белгілеп отыру, жақын күндердің ауа райына болжау жасау;

19) барометр, термометр, анемометр, флюгер, гигрометр, ылғалдылықты өлшеуіш құралдарымен жұмыс істей;

20) ауа райына талдау жасау, практикалық жұмыстар орындау барысында математикалық есептеулердің барлық түрлерін жүзеге асыра;

21) климат және ауа райы құбылыстарын түсіндіре;

22) биосфераның құрамдас бөліктеріне, табиғат кешеніне ситпаттама бере;

23) сипаттама берудің қарапайым немесе шығармашылық жоспары бойынша табиғат зонасына презентация жасай;

24) географиялық белдеулер және зоналар табиғаты сипатының аса маңызды ерекшеліктерін атап көрсете;

25) картадан географиялық белдеулер мен зоналарды көрсете;

26) Қазақстанның географиялық белдеуі мен зоналарын, олардың негізгі белгілерін анықтай;

27) мәтінде айтылған географиялық нысандарды картадан көрсете;

28) карталардан мемлекеттер мен елді мекендерді көрсете;

29) мемлекеттер мен елді мекендердің, сонымен қатар өз елді мекенінің географиялық орнын анықтай;

30) өз елді мекенінің табиғаты, халқы, шаруашылық әрекеті мен даму келешегіне сипаттама бере алулары керек.

7. 7 сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

31. 7-сыныптың соңында оқушылар:

1) материктер, дүние бөліктері және мұхиттардың аудандарының ара қатынасын;

2) зерттелу кезеңдеріне сәйкес белгілі зерттеушілерді, саяхатшыларды және олардың ғылымға қосқан үлесін;

3) «картографиялық проекция» ұғымын, проекциялардың түрлерін, карталардың түрлерін;

4) жер қыртысының құрылысын, жер бедері (рельеф) ұғымын, рельефтің жер қыртысы құрылысына тәуелділігін, құрлық және мұхит түбі жер бедерінің негізгі пішіндерін;

5) геологиялық жыл санау және геохронологиялық кестені;

6) литосфералық плиталар теориясының негізгі ережелерін;

7) климаттың климат қалыптастырушы факторларға тәуелділігін;

8) Жердің климаттық белдеулерін;

9) атмосфера құрамының және Жер климатының қалыптасуындағы Дүниежүзілік мұхиттың рөлін;

10) мұхиттардың географиялық бейнесін, максималды және орташа тереңдігін, мұхит түбі жер бедерінің ерекшеліктерін;

11) су температурасының ерекшеліктерін, негізгі суық және жылы ағыстарды;

12) тіршілік дүниесін және мұхиттардың маңызын;

13) географиялық қабықтың заңдылықтары, ендік, биіктік белдеулер және азоналылық ұғымдарын;

14) физикалық-географиялық орны ұғымын, оның материк табиғатына әсерін;

15) материктер және олардың жеке бөліктерін зерттеушілерді;

16) тектоникалық құрылымына байланысты жер бедерінің басты ерекшеліктерін;

17) материктер және олардың жеке бөліктері ресурстарының негізгі түрлерін;

18) климат қалыптастырушы факторларды;

19) климаттың, климаттық белдеулердің, ауа массаларының, олардың маусымдақ ауысуының ерекшеліктерін, тораптар бойынша ішкі сулардың ерекшеліктерін;

20) табиғат зоналарының орналасуын және олардың өзіндік белгілерін;

21) материктер табиғатының және тіршілік дүниесінің өзіндік ерекшеліктерін;

22) экваторлық ормандар зонасының ғаламдық маңызын;

23) антропогендік табиғат кешендерін;

24) халықтарды және адамның шаруашылық іс-әрекетінің аумақтың табиғат жағдайлары және ресурстарымен байланысын;

25) аймақтардың, жеке ірі елдердің табиғаты және экономикасына тән сипатын, олардың дүниежүзілік экономика үшін маңызын;

26) Антарктиданы зерттеудің қазіргі кезеңін;

27) қазақстандық ғалымдардың Антарктиданы оқып-білуге қосқан үлесін;

28) Антарктида табиғатының адамзат қоғамының дамуына, Жер табиғатындағы ғаламдық үдерістерге тигізетін әсерінің маңызын;

29) елдердің Қазақстан Республикасымен экономикалық байланысын білулері тиіс.

32. 7-сыныптың соңында оқушылар:

1) географиялық зерттеулердің кезеңдерін көрсете және талдау жасай;

2) карталардағы проекциялардың түрлерін көрсете және карталармен жұмыс кезінде математикалық есептеулердің барлық түрлерін: масштаб бойынша қашықтықты анықтай, жергілікті жердің және елді мекендердің ендігін, бойлығын, шкала бойынша жеке нүктелердің биіктігі мен тереңдігін анықтай;

3) 7-сыныпқа арналған мектеп атласының тақырыптық карталарындағы ақпаратты талдай;

4) жер бедерінің әртүрлілігінің себептерін түсіндіре, дүние жүзінің физикалық және тектоникалық карталарын салыстыра, заңдылықтарды анықтай;

5) ғаламшардың климаттық белдеулерін картадан көрсете, олардың негізгі климат қалыптастырушы факторларын атай;

6) картадан мұхиттардың номенклатурасын көрсете;

7) Жердің географиялық қабықтарындағы өзгерістерді түсіндіре;

8) оқу мақсатына байланысты қажетті мазмұндағы карталарды, басқа да ақпарат көздерін таңдай білу және оларды талдау негізінде Африканың табиғат компоненттері мен табиғат кешенінің негізгі белгілерін анықтай;

9) картадан материктердің физикалық-географиялық орнын анықтай;

10) материктердің жекелеген аумақтарының табиғат жағдайына, ресурстарына, шаруашылығына сипаттама беру (оқушының таңдауы бойынша);

11) өзендердің салыстырмалы сипаттамасын жасай;

12) жер бедерінің кесіндісін сыза;

13) карталар және кесінділердің көмегімен материктердің жер бедерін сипаттай;

14) материктер табиғатының негізгі сипатын түсіндіре;

15) картадан материктердегі географиялық нысандарды көрсете алулары керек.

8. 8 сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

33. 8 сыныптың соңында оқушылар:

1) географиялық білім көздерін, физикалық, тақырыптық карталарды және олармен жұмыс істеу тәсілдерін;

2) Қазақстан Республикасының географиялық орнын, шекараларын, шеткі нүктелерін;

3) атластағы Қазақстан карталараның түрлерін, олармен жұмыс істеу ережелерін;

4) сағаттық белдеулерді;

5) Қазақстан аумағының зерттелуінің негізгі кезеңдерін және негізгі саяхатшылар мен зерттеушілерді;

6) Қазақстан Республикасының жер қойнауын зерттеудегі Қ.Сәтпаевтің рөлін, оның ел экономикасының дамуына қосқан үлесін, негізгі еңбектерін;

7) геохронологиялық кестені, геологиялық жыл санау ұғымын;

8) жер бедерінің тектоникалық құрылымға тәуелділігін және сыртқы факторлардың әрекетін;

9) рудалы және рудасыз пайдалы қазбалардың орналасуының негізгі заңдылықтарын;

10) Қазақстан аумағындағы жер бедерінің негізгі пішіндерін;

11) жер қыртысындағы үдерістерге байланысты болатын төтенше жағдайлар кезіндегі мінез-құлық ережелерін;

12) климат қалыптастырушы факторларды;

13) елдің аумағындағы және оның жекелеген бөліктеріндегі климат жағдайы мен ресурстарын, олардың адам өмірі мен оның шаруашылық әрекетіне әсерін;

14) экстремалды климаттық құбылыстарға байланысты болатын төтенше жағдайларда адам өмірін сақтау ережелерін;

15) өзен режимінің, қоректенуінің, жылдық ағынының аумақ климаты ерекшеліктерімен байланысын;

16) өзен суы ағысы жылдамдығының және өзен аңғары, өзен арнасы ерекшеліктерінің аумақтың жер бедерімен байланысын;

17) елдің негізгі өзендер, трансшекаралық және көлдер жүйесін, ондағы экологиялық проблемаларды;

18) Қазақстан аумағының су ресурстарымен қамтамасыз етілуін;

19) табиғат апаттары кезіндегі мінез-құлық ережелерін;

20) республикадағы, өз облысындағы негізгі топырақ түрлерін және олардың таралуын;

21) туған өлкенің топырақ жамылғысын қорғау және қалпына келтіру іс-шаралары, жерді мелиорациялау ұғымын;

22) ірі аудандардың географиялық орнын және олардың бір-біріне қарағандағы орнын;

23) ірі аудандар шегіндегі табиғат компоненттерінің өзара байланысының ерекшеліктерін;

24) аумақтың экологиялық проблемаларын;

25) табиғат ресурстарының негізгі түрлерін;

26) экологиялық проблемаларға талдау жасау, оларды шешу жолдарын;

27) табиғат кешеніндегі мінез-құлық ережелерін білулері тиіс.

34. 8 сыныптың соңында оқушылар:

1) елдің географиялық орнына сипаттама бере;

2) физикалық, топографиялық, тақырыптық карталармен жұмыс істей;

3) координаталарды, бағыттарды, қашықтықты, биіктікті анықтай;

4) әр түрлі сағаттық белдеулердегі уақытты анықтай;

5) зерттеу кезеңдеріне, олардың негізгі нәтижелерін көрсете отырып сипаттама бере;

6) П.П.Семенов, Ш.Уәлиханов экспедицияларының нәтижелерін айта отырып, картадан бағыттарын көрсете;

7) физикалық, геологиялық және тектоникалық карталардан жер бедерінің, тектоникалық құрылымның және пайдалы қазбалардың орналасуының арасындағы байланысты анықтай;

8) картадан Қазақстан аумағындағы жер бедерінің пішіндерін көрсете, олардың өз ара орналасуын түсіндіре;

9) карталардың көмегімен климатқа талдау жасау: жиынтық радиацияны, атмосфералық жауын-шашын мөлшерін, олардың режимін, қаңтар және шілде айларының орташа температурасын, ылғалдану коэффициентін анықтай;

10) ауа массаларының және олардың ауа райы өзгерістеріне әсерін сипаттай;

11) желдерді және олардың адамның іс-әрекетіне тигізетін әсерін сипаттай;

12) ауа райының циклонды және антициклонды түрлерін сипаттай;

13) карталардың көмегімен елдің әр түрлі аумақтарындағы климатты сипаттай;

14) адамның өмірі және шаруашылық әрекеті үшін қолайлы, қолайсыз жағдайларды сипаттай,

15) ауа райы мен климат өзгерістерінің үлгі-жобаларын жасай;

16) жоспар бойынша өзенді сипаттай және салыстыра;

17) карталардың және басқа да ақпарат көздерінің көмегімен өзеннің алабын, режимін, қоректенуін, су шығынын, жылдық ағынын, құламасын, өзеннің еңістігін, шаруашылықта қолдану мүмкіншіліктерін анықтай және талдай;

18) жергілікті жердің су нысандарын сипаттай;

19) картадан ішкі су нысандарын көрсете;

20) топырақ картасына талдау жасай;

21) топырақ кесіндісіне ауызша сипаттама бере;

22) жоспар бойынша ірі аудандарға сипаттама бере;

23) ірі аудандар аумағында адамның еңбек және тұрмыс жағдайының ерекшеліктерін анықтай;

24) аумақтың кешенді кесіндісін сыза;

25) картадан номенклатураны көрсете;

26) кескін картада «Қазақстанның экологиялық қолайсыз аудандары» карта-сызбасын жасай;

27) өзі тұратын жерідің экологиясын жақсарту шараларын жүзеге асыра алулары тиіс.

9. 9 сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

35. 9 сыныптың соңында оқушылар:

1) тақырыптың «экономика», «экономикалық жүйе» терминдерін;

2) экономикалық жүйелердің түрлерін;

3) ел шаруашылығы дамуының негізгі кезеңдерін;

4) Қазақстанның индустриалдық-инновациялық даму бағдарламасын;

5) экономикалық-географиялық жағдайдың түрлерін;

6) елдің экономикалық әлеуетін;

7) өндіріс факторларын және экономиканың негізгі сұрақтарын;

8) Қазақстан халқының орналасуын, санын, табиғи өсімін және ұдайы өсуін;

9) халық құрылымының, құрамының түрлерін, оның ерекшеліктерін;

10) елді мекендердің түрлерін, «урбандалу», «агломерация» ұғымдарын;

11) еңбек ресурстарын, еңбекпен қамтылу құрылымындағы өзгеріс және көші-қон беталысын;

12) Қазақстан халықтары Ассамблеясының рөлін және оның маңызын;

13) мұнай, газ, көмір алаптарының ірі кен орындарын, темір рудасы кен орындарын, түсті металдар, химия және құрылыс өнеркәсібі шикізаттарының ірі кен орындарын;

14) ірі электр стансаларын, негізгі металлургия базаларын, металлургия, ауыр және еңбекті көп қажет ететін машина жасау, ауыл шаруашылық, көліктік машина жасау, мұнай өңдеу орталықтарын, химия зауыттарын, негізгі көлік магистральдарын;

15) қазіргі кездегі негізгі және құрылушы кластерлерді;

16) ауыл шаруашылық өнімдерінің түрлерін шығаратын негізгі аймақтарды;

17) демалу және денсаулықты қалпына келтіру индустриясы орталықтарын;

18) экономикалық аудандастыру, географиялық еңбек бөлінісі, экономикалық-географиялық жағдайы, өнеркәсіп торабы, аумақтық-өнеркәсіптік кешен, кластер және технопарк ұғымдарын;

19) экономикалық аймақтардың даму проблемаларын және негізгі беталыстарын;

20) табиғат жағдайларының, ресурстарының және шаруашылықтың мамандануының себеп-салдарлық байланысын;

21) экономикалық аймақтардың «экономикалық жүзін» анықтайтын негізгі маманданған салаларын, аумақтық-өнеркәсіптік кешенін (АӨК), өнеркәсіп тораптарын және қалаларын;

22) геосаясат, геосаяси жағдай, саяси байланыстар, сыртқы экономикалық байланыстар және адамзат дамуының индексі (АДИ) ұғымдарын.

36. 9 сыныптың соңында оқушылар:

1) елдің, аймақтардың, облыстардың шекараларын, облыс орталықтарын, ірі қалаларды және өз елді мекенін картадан көрсете;

2) 9-сынып атласындағы тақырыптық карталарды, карта-сызбанұсқалардың, кестелердің, диаграммалардың, статистикалық кестелердің деректерін талдай, өзгеріс динамикасын көре және қорытынды шығара;

3) берілген тақырып бойынша тақырыптық карталарды талдап, тұжырымдама жасай;

4) халықтың табиғи өсімін, ұдайы өсуін, құрылымын, урбандалу дәрежесін есептей және қорытындыны тұжырымдай;

5) жоспар бойынша елді мекенге сипаттама бере;

6) Қазақстан экономикасы салаларына қажетті пайдалы қазбалардың негізгі кен орындарын анықтай және көрсете;

7) экономика салаларының өнеркәсіп орталықтарын, байланыс жүйелерін, ауыл шаруашылық өнімдерін шығаратын аймақтарды анықтау және көрсету, оларды кескін картаға белгілеу және орналастыру факторларын түсіндіру;

8) жоспар бойынша экономиканың салаларына және өнеркәсіп аймақтарына сипаттама беру, оларды жалпы және параметрлері бойынша салыстыру, нәтижені тұжырымдау;

9) экономикалық-географиялық сипаттамасын құрастыра;

10) экономикалық аймақтарды, салаларды, аумақтық-өнеркәсіптік кешендерді салыстыру, ұқсастықтары мен айырмашылықтарын анықтап, қорытынды жасай;

11) тақырыпта аталған физикалық, экономикалық, саяси, саяси-экономикалық нысандарды карталардан көрсете;

12) сыртқы экономикалық байланыстар және адамзат дамуының индексі (АДИ) ұғымдарын;

13) Қазақстанның дүние жүзілік экономикадағы орнын;

14) Қазақстанның басқа елдермен саяси, сыртқы экономикалық және мәдени-гуманитарлық ынтымақтастығын;

15) экологиялық проблемаларды шешу жолдарын білулері тиіс;

16) елдің саяси, сыртқы экономикалық байланыстарын түсіндіре;

17) елдің саяси өміріндегі оқиғаларды талдай;

18) тақырыпта аталған физикалық, экономикалық, саяси, саяси-әкімшілік нысандарды карталардан көрсете алулары керек.

37. Жеке тұлғалық нәтижелер:

1) Қазақстан Республикасының Конституциясына, оның мемлекеттік рәміздеріне құрмет көрсетуінен;

2) белсенді азаматтық ұстанымын, жоғары париоттық сезімін, өз Отанына қызмет етуге және оның мүддесін қорғауға дайын болуынан;

3) мемлекеттік және туған тілін білу, қазақ халқының және Қазақстанда өмір сүріп жатқан басқа да ұлыстардың тарихына, мәдениетіне, салт-дәстүрлеріне және басқа құндылықтарына құрметпен қарауынан;

4) адамдармен қарым-қатынаста мәдениеттілік танытуынан, этикалық нормаларды сақтай білуінен;

5) туған өлкенің және өз елінің табиғатының сұлулығын көре де, сақтай да білуге ұмтылуынан;

6) бақылаулар мен зерттеулер жүргізген кезде өз өмірі және басқа адамдардың өмірін сақтау мақсатында техника қауіпсіздігі ережелерін білу;

7) экономиканың салаларын, өнеркәсіп орталықтарын, өнеркәсіп нысандарын, олардың маңызы мен қоршаған ортаға әсерін оқып-білуде, шығармашылық, практикалық іс-әрекеттерді орындауда өздігінен білім алуға және өз білімін жетілдіруге ұмтылуынан;

8) аспан денелері және Ғалам, Күн және Күн жүйесі, Жер туралы Қазақстан халықтарының аңыздары мен ертегілерінің деректері арқылы зерттеу жұмыстарына ұмтылуынан;

9) мамандықтар әлемімен танысуға қызығушылық танытуынан;

10) туған өлкесін оқып-білуге деген сана-сезімнің дамуынан, кеңістікке бейімделу біліктілігінен;

11) материктердің табиғаты және ғаламдық үдерістердің маңызы жайлы дүниетанымдық көзқарастың дамуынан;

12) табиғат компоненттерін, табиғи факторларды мен табиғат құбылыстарын, олардың ел және жекелеген аумақтар шаруашылығының дамуына әсерін оқып-білуге деген саналы ықыластың дамуынан;

13) Қазақстанның ірі табиғат аудандарын және ондағы орын алған проблемалар мен сұрақтарды оқып-білуге деген ұмтылысынан;

14) істелген жұмыстың қорытындысын шағын конференцияларда, семинарларда және шығармашылық топтарда презентация арқылы көрсету дағдысын дамыту;

15) қысылтаяң, төтенше жағдайларда істелетін қажетті әрекеттерді білуінен;

16) табиғат кешенінің құрамдас бөліктерін, өсімдіктің түрлерін, жануарлар әлемін және топырақ жамылғысын сақтауға қажетті әрекеттерді саналы түрде орындауынан;

17) қоршаған ортаны сақтау мәселелерінде белсенді азаматтық ұстанымды көрсетуінен, салауатты өмір салтын ұстануынан және насихаттауынан;

18) экологиялық акциялар арқылы экологиялық бағыттағы мінез-құлықты қалыптастыруынан, «Қызыл кітапқа» енгізілген организм түрлерін және табиғат ресурстарын қорғауынан көрініс табады;

19) әдебиеттің әр түрлі жанрлары арқылы өз ойын білдіруінен, диалог жүргізіп, эссе жаза білуінен;

20) салауатты өмір салтын ұстануынан және насихаттауынан, өз қауіпсіздігі мен айналасындағы адамдардың қауіпсіздігін сақтау дағдыларынан;

21) Қазақстан Республикасы Президентінің Жолдауында көрсетілген елдің индустриалдық-инновациялық реформасы және экономиканың аралас, нарықтық түрі жағдайындағы үдерістерді білуге ұмтылысынан;

22) алдына қойған мақсатты орындауда саналылық танытуынан;

23) дүниетанымдық ұғымның дамуынан, қоғамға жат құбылыстарға, идеологиялық, заң бұзушылық және діни ағымдарға қарсы тұра білуінен;

24) оқу әрекетінің коммуникативтік дағдыларының қалыптасуынан, зерттеу жобаларын орындауынан, баяндама жасауынан, шығармашылық топтарда жұмыс істеу және істелген жұмыстың нәтижесін көпшілік алдында презентациялау дағдысынан;

25) экологиялық акциялар арқылы экологиялық бағыттағы мінез-құлықтың қалыптасуынан;

26) мамандықтар әлемімен танысуынан және қызығушылық танытуынан, болашақ мамандығын саналы таңдауынан байқалады.

38. Жүйелі-әрекеттік нәтижелер оқушылардың әр түрлі практикалық іс-әрекеттері арқылы жүзеге асады:

1) жергілікті жерде даладағы зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру;

2) құрлықтағы және су нысандарындағы тірі табиғаттың маусымдық өзгерістеріне бақылау жүргізуді ұйымдастыру;

3) саяхатшылар мен табиғатты зерттеушілер жайлы баяндамалардың презентациясы;

4) жергілікті жерде көкжиек тұстарын және әртүрлі нысандарға қарай бағытты анықтау, компаспен жұмыс;

5) жергілікті жердің планын, топографиялық картаны, қаланың және елді мекендердің сызбанұсқаларын оқу, олардың өлшеуіш ресурстарымен танысу;

6) жергілікті жерде көз мөлшерімен (әдістердің біреуімен) түсіру және жергілікті жердің қарапайым планын жасау;

7) кескін картамен жұмыс істеу ережелерін орындау;

8) берілген координаталар бойынша географиялық нысандарды анықтау және кескін картаға белгілеу;

9) карта бойынша таулар мен жазықтардың географиялық орны мен биіктігін, жекелеген нысандардың географиялық координаталарын және биіктіктерін анықтау;

10) кескін картаға ірі таулардың, жазықтардың, жанартаулардың атауларын белгілеу;

11) тау жыныстарының пайда болуына, физикалық көрсеткіштеріне және практикалық пайдаланылуына талдау жасау;

12) тау жыныстары мен минералдардың алуан түрлілігі жайлы фотоколлаж құрастыру;

13) өзі тұрған елді мекеннен тура сызық арқылы ең жақын және ең алыс мұхитқа дейінгі, сонымен қатар Қара теңізге, Балтық теңізіне, Каспий теңізіне дейінгі қашықтықты анықтау;

14) кескін картаға дүние жүзінің ең ірі өзендерін, көлдерін және теңіздерін белгілеу;

15) жоспар бойынша бір су нысанын сипаттау (географиялық орны, жағалау сызығы, ең терең және таяз жері, ағыстары, оның ресурстарының шаруашылық мақсатта пайдаланылуы);

16) «Судың тазалығын қалай сақтауға болады?» тақырыбына эссе жазу;

17) түсіндіре отырып гидросфера нысандарын картадан көрсету;

18) өз өлкесінің ауа райы жайлы жинақталған материалдарды өңдеу және талдау (бір айдағы температураның өзгерісі сызбасын құру, амплитуданы, орташа температураны, жел «өрнегін» анықтау, осы уақыт аралығындағы әр түрлі атмосфералық құбылыстарды сипаттау және климат құрушы факторларды көрсете отырып аумақтың климатының түрі жайлы тұжырымдама шығару);

19) метеорологиялық аспаптармен жұмыс істеу;

20) жылдың әр түрлі мезгілдерінде, өзі тұратын жерде Жер бетінің жарықпен қамтамасыз етілу деңгейін бақылауды жалғастыру;

21) өз біліміне, бақылауына, тәжірибесіне, жергілікті жердің белгілеріне және жақын жердегі метеостанцияның деректеріне сүйене отырып таяу уақытқа ауа райына болжау және талдау жасау;

22) саяхат немесе сәйкес деректерге сүйене отырып бір табиғат кешеніне сипаттама;

23) адамзат қоғамының табиғатқа тигізетін әсерін анықтау;

24) шығармашылық жұмыс (табиғат зонасына сипаттама);

25) ғаламшардың табиғат зоналарының алуан түрлілігі жайлы фотоколлаж құрастыру;

26) өз өлкесінің табиғат зонасы компоненттерінің алуан түрлілігі жайлы фотоколлаж құрастыру;

27) типтік жоспар бойынша мемлекеттердің географиялық орнын сипаттау;

28) тақырыпта аталған ірі мемлекеттердің шекараларын, олардың астаналарын географиялық координаталарымен кескін картаға түсіру;

29) өз елді мекенін, оның халқының шаруашылық әрекетін және оның аудан, облыс, ел үшін маңызын оқып-үйрену;

30) жергілікті жердің жер бедері, суы, өсімдік және жануарлар дүниесімен танысу мақсатында саяхатқа шығу;

31) өлкетану, тарихи мұражайларға, сурет галереясына саяхатқа бару;

32) жергілікті жердің планын немесе жүру маршрутын сызу;

33) тестермен жұмыс (нұсқалық тесттер, кескін картада тест, кескін картада диктант және т.б.);

34) физикалық географияның бастауыш курсынан алынған білімді тереңдету;

35) атластағы әр түрлі мазмұнды карталармен танысу және ауызша сипатама беру;

36) әр түрлі карталармен жұмыс, материктердің, дүние бөліктерінің және мұхиттардың аудандарын салыстыру;

37) Жердің зерттелу кезеңдерін, негізгі зерттеушілерді, ең маңызды ашылуларды бөліп көрсету;

38) мектеп атласының 7-сыныпқа арналған тақырыптық карталарымен танысу;

39) Жер рельефінің жер қыртысының ішкі ерекшеліктерімен, тектоникалық құрылымымен байланысын, ішкі және сыртқы күштердің қазіргі рельефтің қалыптасуындағы ролін анықтау;

40) климаттық карталарды талдау (құрылықта және мұхиттарда температураның, атмосфералық жауын-шашынның таралуын анықтау);

41) материктің физикалық-географиялық орнына сипаттама беру, шеткі нүктелерінің географиялық координаталарын анықтау;

42) кескін картаға географиялық нысандарды белгілеу (жағалау бойындағы нысандар, таулар мен таулы қыраттар, үстірттер, өзендер, көлдер);

43) жер бедерінің ірі пішіндерінің орналасу ерекшеліктерін анықтау, басқа материктермен салыстыру, қорытындыны тұжырымдау;

44) климат картасына, климатограммаларға, оқулық мәтініне талдау жасау арқылы материктің жекелеген елді мекендері климатының түрін анықтау,

қорытындыда климат қалыптастырушы факторларды атап көрсету;

45) әр түрлі ақпарат көздері деректерінің көмегімен бір климаттық белдеуде орналасқан, материктің жеке екі бөлігі климатының түрін анықтау және оларды жауын-шашынның түсу режимі мен ауа температурасының жылдық ауытқуы бойынша салыстыру, олардың ұқсастығы мен айырмашылығын табу, оларды түсіндіру және климат қалыптастырушы факторларға талдау жасау;

46) материктер аумағындағы бір жергілікті жердің кесіндісін сызу және талдау;

47) жоспар бойынша Оңтүстік Америка және Африканың географиялық орнына, табиғат жағдайларына, ресурстарына, бұл материктер табиғатының ерекше компоненттеріне қысқаша салыстырмалы сипаттама беру, ұқсастықтары мен айырмашылықтары туралы тұжырымдама жасау;

48) карталар және басқа да ақпарат көздерінің көмегімен, материктердің бір еліне жоспар, мұғалімнің тапсырмасы немесе оқушының таңдауы бойынша, қысқаша кешенді сипаттама беру, қорытындыны тұжырымдау барысында елдің Қазақстанмен экономикалық ынтымақтастығын атап көрсету;

49) қазіргі кездің саяси картасына, ғаламшар халқының орналасуына, материктердің және мұхиттардың экологиялық жағдайын, табиғат ресурстарына сипаттама жасау; табиғат жағдайларының адамның өміріне, денсаулығына және іс-әрекетіне тигізетін әсері, Жердің болашағы;

50) картадан Қазақстанның географиялық орнын анықтау, кескін картаға Қазақстанның, облыстардың және өз елді мекенінің шекараларын белгілеу;

51) атластың тақырыптық карталарымен танысу;

52) карталардың өлшеуіш ресурстарын қолданып есептер шығару (масштаб пен градус торын қолданып қашықтықты, бағытты, шеткі нүктелердің және жекелеген елді мекендердің географиялық координаталарын, абсолюттік және салыстармалы биіктіктерді анықтау);

53) жергілікті және белдеулік уақытты анықтауға арналған есептер шығару;

54) М.Қашғари құрастырған картамен танысу;

55) П.П.Семенов, Ш.Уәлиханов саяхаттарының қорытындысын сипаттау;

56) әр түрлі ақпарат көздерін пайдаланып Қ.Сәтпаевтың зерттеулерімен танысу;

57) ғалым-зерттеушілердің саяхаттарының маршруттарын кескін картаға белгілеу (оқушының таңдауы және мұғалімнің тапсырмасы бойынша);

58) «Олардың есімдері Қазақстанның картасында» атты шығармашылық жұмыс;

59) жекелеген аумақтарды мысалға ала отырып, тектоникалық және физикалық карталардан тектоникалық құрылымдардың, жер бедері пішіндерінің және пайдалы қазбалардың арасындағы байланысты анықтау және нәтижені кестеге толтыру;

60) геохронологиялық кестені білу және қолдану;

61) картадан жер бедерінің ірі пішіндерінің орнын анықтау, оларды кескін картаға түсіру

62) климаттық картадан климат көрсеткіштерін анықтау және салыстыру (жиынтық радиацияны, атмосфералық жауын-шашын мөлшерін, олардың режимін, қаңтар және шілде айларының орташа температурасын, ылғалдану коэффициентін, ауа массаларының қасиетін, Қазақстанның салыстыруға алынған аумақтарындағы басым желдерді анықтау, әр түрлі жыл мезгілдерінде адамның шаруашылық әрекеті және өмір сүру жағдайы жайлы тұжырымдама жасау);

63) метеорологиялық станцияның жұмысымен танысу (жергілікті жердің жағдайына байланысты);

64) тақырыптық карталардың және басқа ақпарат көздерінің көмегімен өзеннің алабын, режимін, қоректенуін, су шығыны және жылдық ағын ерекшеліктерін, құламасын, өзеннің еңістігін, шаруашылықта қолдану мүмкіншіліктері мен экологиялық жағдайын сипаттау және салыстыру;

65) карталардан ірі өзен жүйелерінің, трансшекаралық өзендер мен көлдердің орналасқан жерін анықтау, оларды кескін картаға түсіру;

66) Қазақстанның топырақ түрлеріне және олардың аумақ бойынша таралуына талдау;

67) табиғат зонасына және ірі ауданға жоспар бойынша кешенді сипаттама беру;

68) Қазақстанның табиғат зоналарына жоспар бойынша қысқаша салыстырмалы сипаттама (географиялық орнының, климатының және ылғалдануының, топырағының ерекшеліктері, өсімдік жамылғысы мен жануарлар дүниесінің сақталуы, адамның пайдалануы және табиғатты қорғау іс-шаралары);

69) табиғи ауданда адамның еңбек ету және тұрмыс жағдайына сипаттама (қажет болған жағдайда сызбанұсқалар, кестелер, жер бедерінің кесіндісін сызу);

70) кескін картаға ірі табиғат аудандарын белгілеу;

71) табиғат ауданының (таулы немесе жазықты) кесіндісін сызу;

72) саяхатқа шығу арқылы табиғат кешенімен танысу және сипаттама беру;

73) жоспар бойынша қоршаған жердің экологиялық жағдайына баға беру (экологиялық проблемалар неден және қалай көрінеді, экологиялық проблемалардың себептері, оларды шешудің жолдары);

74) жекелеген өнім түрлерінен «Сандардағы Қазақстан» статистикалық кестесін құрастыру;

75) жоспар бойынша табиғат ресурстарының бір түріне сипаттама беру;

76) Қазақстанның экономикалық-географиялық жағдайын және саяси-әкімшілік құрылымын анықтау (елдің, облыстардың, аймақтардың шекараларын, облыс орталықтарын белгілеу және облыстардың мысалында экономикалық-географиялық жағдайдың түрлерін көрсету);

77) картаның көмегімен ел халқының қоныстану заңдылығын, облыстар бойынша халықтың табиғи өсімінің көрсеткішін, оқулықтағы деректердің көмегімен урбандалу деңгейі мен облысаралық көші-қон деңгейін анықтау және қорытындыны тұжырымдау;

78) «Қазақстан халықтары» кестесін (тілдік топтар, тілдік әулеті, діни құрамы және өмір сүру аймақтары) құрастыру;

79) жоспар бойынша қалалық немесе ауылдық елді мекенге экономикалық-географиялық сипаттама беру.

80) кескін картаға мұнай, газ, көмір алаптарының ірі кен орындарын, ірі электр стансаларын, негізгі металлургия базаларын, металлургия, ауыл шаруашылық, көліктік машина жасау, мұнай өңдеу зауыттарының орталықтарын, негізгі темір жол магистральдарын және ауыл шаруашылық өсімдіктерінің негізгі түрлерін өсіру ареалдарын түсіру;

81) бірнеше отын базасын сипаттау және салыстыру;

82) жоспар бойынша Қазақстанның бір металлургиялық базасына сипаттама беру;

83) химия және машина жасау өнеркәсібінің салаішілік және салааралық байланыстарының сызбанұсқасын құрастыру;

84) Қазақстанның солтүстігі, оңтүстігі және батысындағы ауыл шаруашылығына жарамды жерлердің құрылымын есептеу және салыстыру;

85) негізгі темір жол магистральдарының карта-сызбасын құрастыру және жоспар бойынша бір көлік магистралына сипаттама беру;

86) орналастырудың әр түрлі факторларына қарағанда, тамақ өнеркәсібі кәсіпорындарының орналасуының тиімділігін анықтау;

87) «Салааралық кешендер» тақырыбы бойынша кескін картаға бұрын түсірілген ақпаратты талдау және аймақты оқу барысында түзетулер енгізу;

88) жоспар бойынша бір экономикалық ауданның ЭГЖ сипаттама беру, басқа аудандармен салыстыру;

89) Орталық және Шығыс Қазақстанның өнеркәсібіне салыстырмалы экономикалық-географиялық сипаттама беру, даму факторларын, айырмашылықтары мен ұқсастықтарын анықтау;

90) Солтүстік және Оңтүстік Қазақстанның ауыл шаруашылығына салыстырмалы экономикалық-географиялық сипаттама беру;

91) экономикалық аймақтарды қысқаша, кешенді салыстыру;

92) бір өнеркәсіп торабына немесе аумақтық-өнеркәсіптік кешенге сипаттама беру;

93) аймақтардың ірі қалалары бойынша баяндама жасау (презентация);

94) «Көршілес және алыс шетелдермен мәдени және экономикалық байланыстардың сипаттамасы» тақырыбына баяндамалар құрастыру және презентация жасау.

«Биология» пәнінен оқу бағдарламасы

1. Түсінік хат

1. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылы 23 тамызда №1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта) мемлекеттік жалпыға міндетті білім стандартына сәйкес әзірленді.

2. Негізгі орта білім деңгейіндегі биология курсы «Өсімдіктер», «Жануарлар», «Адам және оның денсаулығы», «Жалпы биология негіздері» бөлімдерін оқытуға бағытталған. Бұл бөлімдердің мазмұны мен құрылымы биологиялық білімнің базалық деңгейіне қол жеткізуге мүмкіндік бере отырып, шығармашылық және жаратылыстанымдық іскерлікті, ғылыми көзқарасты, ізгілік пен экологиялық мәдениетті дамытуды сонымен қатар өзін-өзі билеуге, еңбексүйгіштік пен табиғатқа қамқорлық жасауға дағдыландыруды қамтамасыз етеді. Пәнді оқытудағы тақырыптардың жүйелілігі негізгі биологиялық түсініктер мен құбылыстарды биожүйенің организмдік деңгейінен бастап одан жоғары деңгейлерге дейін қарастыру мен эволюциялық және экологиялық ойлау қалыптастыруды қамтамасыз етеді. Сонымен қатар табиғаттағы

өзара байланыстылықты тірі жүйелердің тіршілік әрекеттерінің негізі ретінде қабылдауға және осы процестердегі адамның рөлін түсінуге бағыт береді.

3. Оқытудың мақсаты:

1) органикалық дүниенің құрылысы мен тіршілік әрекеттерінің ерекшеліктері туралы алғашқы түсінік қалыптастыру;

2) органикалық дүниенің көптүрлілігін орта жағдайларына бейімделушіліктің нәтижесі деп түсіну;

3) эволюциялық теорияның негіздері туралы ұғым қалыптастыру;

4) экологиялық ойлауды қалыптастыру, тірі организмдердің өзара және тіршілік ортасымен қарым-қатынасын түсіну;

5) өсімдіктер мен жануарлар дүниесінің және адамның табиғаттағы рөлін түсіну;

6) өсімдіктердің, жануарлардың, микроорганизмдер патшалықтарының өзіндік ерекшеліктері және жалпы алғанда тіршіліктің аса жоғары мәні туралы білімнің құндылығын түсіну;

7) нәтижелі практикалық іс-әрекет жүргізу мүмкіндігіне қолжеткізу;

8) тірі организмдердің жасушалық құрылысы, туралы, сонымен қатар организм және биоценоз тіршілік құрылымының ерекше формалары ретінде және биологиялық алуантүрлілік Жер табиғатындағы тұрақты дамудың бейнесі екендігі туралы негізге алынатын түсінік қалыптастыру;

9) оқушыларда тірі организмдердің жасушаға дейінгі құрылысы,тіршіліктің құрылым деңгейлері және биологиялық әртүрлілігі. Жер табиғатындағы түрақты дамудың бейнесі екендігі туралы, негізге алынатын түсінік қалыптастыру;

10) тірі табиғаттағы көптүрлілік эволюцияның нәтижесі екендігін оқушылардың түсінуі;

11) оқушыларда эволюцияның негіздері:өсімдіктер мен жануарлардың Бөлімдері, Кластары, Тұқымдастары, түрлері туралы пікір қалыптастыру;

12) «Өсімдіктердің жіктелуі», «Жануарлардың жіктелуі» ұғымдарын қалыптастыру;

13) түрлі таксондық бірліктердің: түр, туыс, тағы басқа шығу тегін білу;

14) мәдени өсімдіктердің және үй жануарларының кейбір тұқымдастарының адам өміріндегі рөлін ашып көрсету;

15) мәдени өсімдіктердің және үй жануарларының кейбір тұқымдастары, түрлері мен іріктемелері, қол тұқымдары бойынша теориялық материалды оқыту барысында практикалық іс-әрекеттерге оқушылардың қатысуы.

4. Бағдарламада анатомиялық және морфологиялық материалдың біршама қысқартылуы есебінен экологиялық мәселелерге көбірек көңіл бөлінген.Өсімдіктер және жануарлар организмдерінің алуан түрлі ерекшеліктерімен, қасиеттерімен танысудың, өсімдіктер және жануарлар мен қоршаған ортаның өзара қарым қатынасын, табиғаттағы және адам өміріндегі маңызын оқып білудің бірінші сабағынан бастап экологиялық ұғымдар енгізіледі.

5. Оқытудың міндеттері:

1. оқушыларда органикалық дүниені оқып білуге танымдық қызығушылықты дамыту;

2. тірі табиғат туралы бастауыш мектептегі табиғаттану және басқа да жаратылыстану сабақтарында алған білімдерін одан әрі дамыту;

3. оқушыларда география,химия, физика,математика және басқа да жаратылыстану бағытындағы пәндерді оқып меңгеруге негіз болатын түсініктер мен тіректік білімдерді қалыптастыруға қажетті жағдай туғызу;

4. оқушыларда дүниенің біртұтас табиғи бейнесі туралы көзқарас қалыптстыру,

5. оқушыларда тіршілік құбылыстарының заңдылықтарын оқып білуге танымдық қызығушылық қалыптастыру;

6. тірі табиғат туралы жаратылыстану сабақтарында алған білімдерін одан әрі дамыту;

7. оқушыларда география,химия, физика,математика және басқа да жаратылыстану бағытындағы пәндерді оқып меңгеруге негіз болатын түсініктер мен тіректік білімдерді қалыптастыру;

8. оқушыларда органикалық дүние бірлігінің біртұтас табиғи бейнесі туралы көзқарас қалыптстыру.

6. Биология курсының бағдарламасы блоктық принципке негізделген.Әр тақырыптың алғашқы жалпы бөлімінде қарастырылатын жүйелік топтың жалпы сипаттамасы беріледі; екінші бөлімінде оқылатын таксонның сан алуан түрлерінің тіршілік ерекшеліктері, таралуы мен экологиясы сипатталады.Тірі табиғаттың құрылым деңгейлерінің ретіне сай өсімдіктер әлемі бағдарламада мына ретпен орналастырып оқылады:

өсімдіктер Дүниесі (Төменгі сатыдағы өсімдіктер, Жоғары сатыдағы өсімдіктер дүние тармақтары), Вирустар Дүниесі. Прокариоттар Дүниесі; Саңырауқұлақтар және симбиоздық организмдер Дүниесі. Оқушылардың білімдерін тереңдету және ой-өрісін кеңейту үшін бағдарламаның «Тірі табиғаттың көптүрлілігі», «Жерде тіршіліктің дамуы» бөлімдері бойынша топсеруендер ұсынылған.

7. Биологияны оқыту мектептің түрлі пәндерінің және медицинаның интеграциясына негізделген. Олар: өсімдіктер мен жануарлардың анатомиясы, морфологиясы және физиологиясы, микробиология және вирусология. Биологияны оқыту барысында пәнаралық байланыс:

1. «Қазақ тілімен», «Әдебиетпен» - сөздік қорларын биологиялық терминдерді байыту;оқулықтың мәтінін мәнерлеп оқып,айтып жеткізу үшін әдебиет пәнінен алған білімін пайдалану;

2. «Математикамен» биологиялық эксперименттердің, тәжірибелердің, бақылаулар мен зертханалық жұмыстардың нәтижелерін қорытындылауда практикалық есептеу дағдвларын қолдану;

3. «Физикалық географиямен» географиялық аймақтылықты ескере отырып Жер бетінде өсімдіктердің және жануарлардың таралу ерекшеліктерін оқыту барысында географиялық білімге сүйену;

4. «Музыкамен» биологияның кейбір тақырыптарын оқытуда музыкалық үзінділер пайдалану;

5. «Бейнелеу өнерімен» кепшөпті дайындау мен эстетикалық безендіруде;сурет түрінде бейнелеуде;

сарамандық және зертханалық жұмыстарды безендіруде пайдалану арқылы жүзеге асырылады.

8. Биология пәні бойынша оқу жүктемесінің көлемі:

1) 6 сынып - аптасына 2 сағат барлығы 68 сағат;

2) 7 сынып - аптасына 2 сағат барлығы 68 сағат;

3) 8 сынып - аптасына 2 сағат барлығы 68 сағат;

4) 9 сынып - аптасына 2 сағат барлығы 68 сағат.

2. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны

9. 6 -сыныпқа арналған биология пәнінің базалық білім мазмұны келесі бөлімдер мен тараулардан тұрады.

10.«Кіріспе» (1 сағат). Өсімдіктер дүниесін зерттеудің басталуы. Өсімдіктер туралы ғылым - ботаника. Жер бетіндегі өсімдіктердің көптүрлілігі туралы жалпы мәліметтер. Биологиялық білімдердің негізгі пайдаланылуы. Өсімдіктердің табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы. Қазақстанда таралған өсімдіктер.

11. «Өсімдіктермен жалпы танысу» (3 сағат). Мәдени және жабайы өсетін өсімдіктер; бір жылдық және көп жылдық өсімдіктер; дәрілік және әсемдік өсімдіктер. Өсімдіктердің тіршілік формалары: ағаштар, бұталар,бұташықтар, шөптер. Өсімдіктерге тән белгілер. Өсімдіктердің негізгі мүшелері. Өсімдіктер тірі организм және биожүйе екендігі. Тұқымды және споралы өсімдіктер. Гүлді өсімдіктер. Өсімдіктердің тіршілік жағдайлары. Өсімдіктердің тіршілік әрекетіне әсер ететін негізгі экологиялық факторлар. Өсімдік организмдерінің жердегі тіршілік орталары: сулы орта, құрлық-ауа, топырақ. Түрлі тіршілік орталарында өсіп таралу жағдайларына байланысты өсімдіктердің көптүрлілігі.

Өсімдіктердің күзгі тіршілігі. Табиғи жағдайлардағы өзгерістер. Өсімдіктердегі өзгерістер: өсудің тоқталуы, өркендердің қайтадан түзіле бастауы , жемістің түзілуі, тұқымның шашылуы. Жапырақтардың түрлі түске боялуы, жапырақтардың түсуі, майда бұтақтардың түсуі. Бұл құбылыстардың өсімдік тіршілігіндегі маңызы. Өсімдіктердің табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы. Бөлме жағдайында, бау-бақша, саябақта және мектеп маңындағы учаскеде өсетін өсімдіктерге жүргізілетін күзгі күтім жұмыстары. Зертханалық жұмыс: «Споралы және тұқымды (ашық тұқымды және жабық тұқымды) өсімдіктермен танысу: көкек мүгі, қырықжапырақ, кәдімгі қарағай, қызанақ». Топсеруен: «Айналамыздағы өсімдіктер әлемі», «Өсімдіктер тіршілігіндегі күзгі құбылыстар».

12. «Өсімдік жасушасының құрылысы» (5 сағат). Ұлғайтқыш құралдары: микроскоп, ұлғайтқыш әйнек. Ұлғайтқыш құралдарды қолдану ережелері. Препараттар даярлау. Материалдар және құрал жабдықтар. Қауіпсіздік техникасы. Жасуша-өсімдік организмінің негізгі құрылым бірлігі. Өсімдік жасушасының құрылысы: қабықша, цитоплазма, ядро, пластидтер, жасуша шырынына толы вакуоль, қосындылары. Пішіні мен мөлшері бойынша жасушалардың алуан түрлілігі. Жасушалардың тіршілік әрекеттері. Жасушаның өсуі және бөлінуі. Жасушаның тыныс алуы және қоректенуі. Цитоплазманың қозғалысы. Жасушалардың тіршілік әрекеттерінің сыртқы орта жағдайларына тәуелділігі. Жасуша құрамындағы органикалық заттар: көмірсулар, нәруыздар, майлар және бейорганикалық заттар: су және тұздардың ерітінділері. Қоректік заттардың қорға жинақталуы. Ұлпалар туралы түсінік. Өсімдік ұлпаларының түрлері: түзуші, жабын, негізгі (ассимиляциялық және қорға жинақтайтын), өткізгіш, механикалық ұлпалар. Өсімдік мүшелерінің жасушалық құрылысы. Өсімдік - көпжасушалы организм. Зертханалық жұмыстар: «Ұлғайтқыш құралдармен және зертханалық құрал-саймандармен танысу», «Пияз өңінің, жапырақ эпидермисінің микропрепаратын даярлау», «Осы микропрепараттарды ұлғайтқыш құралдар арқылы, қарап өсімiдік жасушасының құрылысын зерттеп білу».

13. «Гүлді өсімдіктердің мүшелері, жемістер және тұқымдар» (14 сағат):

1. «Тұқым» (2 сағат). Тұқымның сыртқы және ішкі құрылысы. Тұқымның типтері. Даражарнақты және қосжарнақты гүлді өсімдіктердің тұқымдарының құрылысы. Тұқымның органикалық және бейорганикалық заттары. Тұқым ішіндегі өсімдік ұрығы. Тұқымдардың алуантүрлілігі. Тұқымдардың өнуі. Тұқымдарды топыраққа сіңіру тереңдігі. Тұқымдардың шаруашылық маңызы. Тұқымдардың таралуы. Зертханалық жұмыс: Даражарнақты және қосжарнақты өсімдік тұқымдарының құрылысы. Көкөніс дақылдарының алуантүрлі тұқымдарымен танысу;

2. «Тамыр» (3 сағат). Өсімдіктің вегетативтік мүшесі ретінде тамырдың сыртқы және ішкі құрылысы. Тамыр бөлімдері (аймақтары): бөліну, өсу, сору, өткізу. Тамырдың ұшы - тамыр оймақшасы. Тамырдың өсуі. Тамыр түктері, олардың тамыр және бүкіл өсімдіктің тіршілік әрекеттеріндегі рөлі. Тамырдың бұтақтануы. Тамырдың түрлері (негізгі, жанама, қосалқы). Тамыр жүйесінің типтері: кіндік және шашақ тамырлар. Атқаратын қызметіне байланысты тамырдың маңызы: өсімдіктің қоректенуі, топыраққа бекінуі, көбеюі, қоректік заттарды қорға жинақтауы. Атқаратын қызметіне байланысты тамырдың түр өзгерістері. Зертханалық жұмыстар: Түрлі өскіндерден тамырдың сыртқы құрылысын зерттеп білу (ас бұршақтың, асқабақтың, үрме бұршақтың және бидайдың). Тамырдың өсу (созылу) аймағын тауып анықтау. Тамырдың түрөзгерістері;

3. «Өркен» (5 сағат). Өсімдік өркендерінің құрылысы мен маңызы. Бүршік- өсімдіктің ұрықтық (бастапқы) өркені. Вегетативтік және генеративтік бүршіктер. Бүршіктен өркеннің дамуы. Жылдық өркен. Өсімдіктің бұтақтануы. Бұтақтануды көбейтудің тәсілдері. Жапырақ өркеннің бүйірлік жанама мүшесі. Жапырақтың сыртқы және ішкі құрылысы. Жапырақтың жұмсақ бөлігі және жабындық ұлпа. Лептесіктер. Жапырақтың алуантүрлілігі, олардың өсімдік тіршілігіндегі рөлі. Жапырақ өсімдіктің фотосинтез жүретін арнайы мүшесі, су булану және газ алмасу. Жапырақтың түр өзгерістері. Сабақ - өркеннің негізгі бөлігі және қоректік заттарды өткізу мүшесі. Сабақтың буындары мен буын аралықтары. Сабақтың ішкі құрылысы. Сабақтың бойлап және жуандап өсуі. Камбийдің рөлі. Жылдық сақиналар. Өркеннің көптүрлілігі: вегетативтік және генеративтік, жерүстілік және жерастылық, қысқарған және ұзарған өркендер. Өркеннің түрөзгерістері. Қыс кезіндегі өсімдік өркендері. Жапырағын тастаған ағаштармен, бұталармен және ағаштар мен шөптердегі қайта жаңаратын бүршіктерімен танысу. Зертханалық жұмыстар: Вегетативтік және гүл бүршіктерінің құрылысы. Жапырақтың сыртқы құрылысы. Жапырақтағы лептесіктерді табу. Жапырақтың ішкі құрылысы. Жапырақтың түр өзгерістері. Ағаштың көлденең кесіндісіндегі жылдық сақиналарды табу. Тамырсабақтың түйнектің және пиязшықтың құрылысын қарау. Топсеруен: Өсімдіктің қысқы тіршілігі. Жапырағын тастаған ағаштар мен бұталар;

4. «Гүл, жеміс» (4 сағат). Гүл, оның құрылысы мен маңызы. Гүл серігі. Тостағанша. Күлте. Гүлдің аталық және аналық бөліктері. Даражарнақты және қосжарнақты өсімдікгүлдерінің ерекшеліктері. Гүлшоғырлары, олардың биологиялық маңызы. Өсімдіктердің гүлдеуі және тозаңдануы. Тозаңданудың түрлері (өздігінен тозаңдандыру, жел, бунақденелілер, су, құстар арқылы айқас тозаңдану және қолдан тозаңдандыру). Жемістердің түзілуі; өсімдіктердің тұқым арқылы көбеюі және таралуы. Жемістің түрлері: құрғақ және шырынды, қабығы ашылатын және ашылмайтын, біртұқымды және көптұқымды жемістер. Тірі организм ретінде өсімдік мүшелерінің өзара байланысы. Өсімдіктер және қоршаған орта. Зертханалық жұмыстар: Гүлдің құрылысы мен танысу. Бунақденелілермен және желмен тозаңданатын өсімдіктердің гүлдерін салыстыру. Топсеруен. Терезе алдындағы өсімдіктер әлемі.

14. «Өсімдіктердің негізгі тіршілік әрекеттері» (6 сағат). Топырақтан суды және минералды заттарды сіңіру.Өсімдіктің топырақтанқоректенуін қамтамасызететін жағдайлар. Органикалық және минералдықтыңайтқыштар (азотты, калийлы, фосфорлы және микроэлементтер). Өсімдіктердің ауалы ортада қоректенуі. Фотосинтез. Күннің жарығы мен хлорофиллдің фотосинтез процесіндегі рөлі. Күн энергиясын органикалық заттардың химиялық байланыстарында қорға жинақтайтын автотрофтылар ретінде жасыл өсімдіктердің рөлі. Өсімдіктердің тыныс алуы. Олардың оттекті сіңіріп, көмірқышқыл газы мен суды бөліп шығаруы. Өсімдіктің тыныс алу процесінің қоршаған орта жағдайларына тәуелділігі. Жасыл өсімдіктердің ғарыштық рөлі: органикалық заттарды түзу, энергияны жинақтау, көмірқышқыл газы мөлшерінің тұрақтылығын сақтау және атмосферада оттекті молайту, жерде топырақ түзілу әрекетіне қатысу. Өсімдік тіршілігіндегі судың рөлі. Суға қатынасы бойынша өсімдіктердің экологиялық топтары. Өсімдіктердің көбеюі. Жынысты және жыныссыз көбею. Өсімдіктердің ұрықтануы мен зиготаның түзілуі туралы түсінік. Жынысты және жыныссыз көбеюдің биологиялық маңызы. Вегетативтік көбею, оның түрлері және табиғаттағы биологиялық рөлі. Вегетативтік көбеюді өсімдік шаруашылығында пайдалану. Қалемшелер, сұлатпа, телу (қалемше,көзшелер) арқылы және ұлпалармен көбейту. Өсімдікттердің өсуі және дамуы. Өсімдіктердің өсуі мен дамуының қоршаған орта жағдайларына тәуелділігі. Өркен мен тамырдың өсуге бағытталуы. Өсімдік дамуының кезеңдері (ұрықтық, жастық, жетілу және қартаю). Өсімдік тіршілігінің ұзақтығы. Зертханалық жұмыс: Бөлме өсімдіктерін қалемшелеу.

15.«Өсімдіктер дүниесінің негізгі бөлімдері» (21 сағат):

1. Өсімдіктерді жүйелеп жіктеу туралы түсінік. Өсімдіктер дүниесі. Оның дүние тармақтарына бөлінуі. Бөлімдер, класстар, тұқымдастар, туыстар, түрлер. Түр - өсімдіктерді жүйелеп жіктеудің негізгі бірлігі (1 сағат);

2. «Балдырлар дүние тармағы» (2сағат). Балдырлардың бөлімдері. Біржасушалы және көпжасушалы балдырлардың жалпы сипаттамасы. Тұщы су және теңіз балдырларының көптүрлілігі. Балдырлардың табиғаттағы және халық шаруашылығындағы маңызы;

3. «Мүктәрізді өсімдіктер бөлімі» (2 сағат). Мүктердің әртүрлілігі. Жоғары сатыдағы споралы өсімдіктер ретінде жасыл мүктердің жалпы сипаттамасы. Мүктердің көбеюі және дамуы. Шымтезек мүгі. Мүктердің табиғаттағы және халық шаруашылығындағы маңызы. Мүктәріздес өсімдіктерді қорғау;

4. «Қырықжапырақтәрізді өсімдіктер бөлімі» (3 сағат). Қырықжапырақтардың,қырықбуындардың және плаундардың жоғары сатыдағы споралы өсімдіктер ретінде жалпы сипаттамасы. Қырықжапырақтәрізді өсімдіктердің көбеюі және дамуы. Қырықжапырақтәрізділердің өткен замандарда өркендеп өсіп кең таралуы. Қазіргі қырықжапырақтәрізді өсімдіктердің табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы. Өсімдіктерді және олардың таралу аймақтарын қорғау;

5. «Ашық тұқымды өсімдіктер бөлімі» (4 сағат). Тұқымды өсімдіктер ретінде олардың жалпы сипаттамасы және көптүрлілігі. Мектеп маңындағы қылқан жапырақты өсімдіктер. Қылқан жапырақты өсімдіктердің өкілі ретінде қарағайдың тұқым арқылы көбеюі. Қылқан жапырақты өсімдіктер мен қылқан жапырақты ормандардың табиғаттағы және адам шаруашылығындағы маңызы. Ормандарды қорғау;

6. «Жабық тұқымды (гүлді) өсімдіктер бөлімі» (9 сағат). Жабық тұқымды өсімдіктердің жалпы сипаттамасы және көптүрлілігі. Жабық тұқымды өсімдіктердің табиғаттағы және адам шаруашылығындағы маңызы. Гүлді өсімдіктердің қосжарнақтылар және даражарнақтылар кластарына бөлінуі. Қосжарнақтылар класының тұқымдастары (шаршыгүлділер, раушангүлділер, күрделігүлділер, бұршақ және алқа тұқымдастары). Даражарнақтылар класының тұқымдастары (лалагүлділер, пияз тұқымдасы, астық тұқымдастары).Зертханалық жұмыстар: «Бір жасушалы және көпжасушалы балдырлардың микроскоптық және сыртқы құрылысы, «Мүктердің сыртқы құрылысы», «Қырықжапырақ тәрізділердің сыртқы құрылысы», «Ашықтұқымдылардың сыртқы құрылсы», «Қылқанжыпырақты өсімдіктердің бүрлері мен тұқымдарының құрылысын зерттеп білу», «Шаршыгүлділер тұқымдасы өсімдіктерінің гүлдері мен жемістерінің құрылысы», «Раушангүлділер тұқымдасы өсімдіктерінің гүлдері мен жемістерінің құрылысы», «Алқа тұқымдасы өсімдіктерінің гүлдері мен жемістерінің құрылысы», «Бұршақ тұқымдасы өсімдіктерінің гүлдері мен жемістерінің құрылысы», «Күрделігүлділер тұқымдасы өсімдіктерінің гүлдері мен жемістерінің құрылысы», «Лалагүлділер тұқымдасы өсімдіктерінің гүлдері мен жемістерінің құрылысы», «Пияз тұқымдасы өсімдіктерінің гүлдері мен жемістерінің құрылысы», «Астық тұқымдасы. өсімдіктерінің гүлдері мен жемістерінің құрылысы». Топсеруен. «Қалалық саябақтағы және мектеп маңындағы өсімдіктер дүниесінің өкілдерімен кездесу, танысу». «Өсімдіктер дүниесі өкілдерінің көктемдегі оянулары».

16. «Жердегі өсімдіктер әлемі көптүрлілігінің тарихи дамуы» (3 сағат). Өсімдіктер әлемнің дамуы. Өсімдіктердің күрделену процесі ретінде эволюция туралы түсінік. Өсімдік топтарының көптүрлілігі эволюцияның нәтижесі екендігі. Мәдени өсімдіктердің шығу тегі және көптүрлілігі. Негізгі халық шаруашылық дақылдары бидай мен картоптың пайда болу тарихы. Практикалық жұмыстар: «Бөлме өсімдіктерін күтіп баптаудың көктемдегі жұмыстары», «Мектептің тәжірибе учаскесі үшін тұқымдар таңдап алу және көшеттер өсіру».

17. «Вирустар дүниесі» (2 сағат). Тіршіліктің қарапайым құрылымдық формасы ретінде вирустардың құрылыс ерекшеліктері. Вирустық жұқпалы аурулармен зақымдану және аурулардың таралуы. Вирустық жұқпалы аурулардың алдын-алу және олармен күресу шаралары.

18. «Бактериялар дүниесі» (3 сағат). Бактериялар тірі организмдердің ежелгі тобы екендігі. Бактериялардың жалпы сипаттамасы. Бактериялық жасушаның өсімдік жасушасынан айырмашылығы. Прокариоттар және эукариоттар туралы түсінік. Пішіндері, қоректенуі мен тыныс алу ерекшеліктері бойынша бактериялардың әртүрлілігі. Бактериялардың таралуы. Бактериялардың табиғаттағы және адам өміріндегі (экологиялық,ауру тудырғыш, биотехнологиялық) маңызы. Зертханалық жұмыстар: «Пішен таяқшасы бактериясын микроскоп астында қарап, сыртқы құрылысымен танысу», «Бұршақ өсімдіктерінің тамырындағы түйнек бактерияларын микроскоп астында қарап құрылыс ерекшеліктерімен танысу».

19. «Саңырауқұлақтар дүниесі». Қыналар - ерекше, симбиоздық организмдер тобы (4 сағат). Тірі табиғаттың ерекше дүниесі ретінде саңырауқұлақтардың жалпы сипаттамасы. Олардың қоректенуі, тыныс алуы, спора арқылы көбеюі.Зең саңырауқұлақтар: мукор, пеницилл. Біржасушалы ашытқы саңырауқұлағы. Көп жасушалы саңырауқұлақтар. Қалпақты саңырауқұлақтар. Жеуге жарамды және улы саңырауқұлақтар. Саңырауқұлақтардың көптүрлілігі: сапрофиттер, паразиттер, симбионттар. Микориза туралы түсінік. Өсімдіктерді паразиттік саңырауқұлақтардан қорғау тәсілдері. Саңырауқұлақтардың табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы. Қыналар, олардың құрылысы, қоректенуі және көбею ерекшеліктері. Қыналардың көптүрлілігі. Қыналардың табиғаттағы, адам өміріндегі маңызы. Қыналардың индикаторлық рөлі. Зертханалық жұмыстар: «Микроскоптық мукор саңырауқұлағының сыртқы құрылысын зерттеп білу», «Түтікшелі және қатпарлы қалпақты саңырауқұлақтардың жемісті денесінің құрылысы», «Қабық(қаспақ) тәрізді қынаның жемісті денесінің сыртқы құрылысын зерттеп білу», «Қыналардың екі-үш өкілдерінің құрылыс ерекшелігімен танысу». Ескерту. (Зертханалық жұмыстарды орындауға қажетті құрал-жабдықтар болмаған жағдайда көрсетулермен немесе электрондық нұсқалармен алмастыруға болады.).

20. «Табиғи бірлестіктер» (6 сағат). Биологиялық жүйе ретінде өсімдіктердің табиғи бірлестіктері (биоценоз - фитоценоз) туралы түсінік. Өсімдіктердің табиғаттағы тіршілігі. Табиғи бірлестіктердің сипаттамасы: мекен ортасы, түрлік құрамы, бірлестіктегі түрлердің саны,белдеулігі, өсімдіктер арасындағы өзара байланыстар.Өсімдіктердің табиғи бірлестіктерде бірге тіршілік етуге бейімділіктері. Түрлі белдеулік сатыдағы өсімдіктердің негізгі қасиеттері. Өсімдіктердің, жануарлардың, саңырауқұлақтардың, бактериялардың және олардың тіршілік орталарының жиынтығы ретінде биогеоценоз туралы түсінік.Экожүйелер туралы түсінік. Өсімдіктер бірлестігінің орны және рөлі. Адамның табиғаттағы рөлі. Табиғат байлықтарын үнемді пайдалану, өсімдіктерді қорғау, өсімдік ресурстары мен табиғатты қорғау, өсімдік ресурстары, табиғатты қорғау, экология туралы түсініктер. Қызыл кітап. Туған өлкенің байлықтарын оқып білуде, табиғатты қорғауда, халыққа экологиялық білім таратуда мектеп оқушыларының рөлі.

Сарамандық жұмыстар:

«Мектептің оқу-тәжірибе учаскесінде және мектеп айналасында өсімдіктер бірлестігін құрастырып, оны жабдықтау бойынша жүргізілетін көктемгі жұмыстар», «Бөлме өсімдіктерін көктемгі күтіп-баптау жұмыстары», «Мектептің оқу-тәжірибе учаскесінде орындалатын жұмыстар», «Жылдың күзгі мезгіліндегі өсімдіктердің тіршілігі».

Топсеруен:

«Бірлестіктегі өсімдіктер тіршілігі», «Орман (саябақ) табиғи бірлестік екендігі», «Табиғи бірлестіктегі көктемгі тіршілік». «Жылдың көктемгі маусымындағы өсімдіктердің тіршілігі». Жаз айларына берілетін тапсырма: оқып танысқан тұқымдастардағы өсімдіктердің кеппешөптерін дайындау (шаршыгүлділер, раушангүлділер, алқа және бұршақ тұқымдастары, лалагүлділер, пияз және астық тұқымдастары); осы аталған тұқымдастардың оқып танысқан өкілдерінің тұқымдарынан жинақтама құрастыру, өсімдіктер тіршілігіне фенологиялық бақылау жүргізіп, байқалған өзгерістерді бақылау күнделігіне енгізу, арамшөптердің кеппешөптерін дайындау, көкөністердің, жемістердің, бақша өсімдіктерінің және астық дақылдарының тұқымдарын жинау, жаз айларында өсімдіктердің гүлдеуіне және жеміс түзілуіне, жапырақтардың өзгерістеріне бақылау жүргізу, бөлме және әсемдік өсімдіктерге, және үйдің ауласындағы басқа да өсімдіктерге бақылау жүргізіп, күтім жұмыстарымен айналысу (байқалған барлық өзгерістерді күнделікке енгізу.

3. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны

21. 7 -сыныпқа арналған биология пәнінің базалық білім мазмұны келесі бөлімдер мен тараулардан тұрады.

22. «Кіріспе» (1 сағат). Зоология - жануарлар дүниесі туралы ғылым. Жануарлардың көптүрлілігі, олардың Жер бетінде таралуы. Жабайы және үй жануарлары.Табиғатта жануарлардың өзара байланысы. Жануарлардың табиғи

бірлестіктердегі орны мен рөлі. Жануарлар тіршілігінің адамға тәуелділігі. Жануарларға жағымсыз әсер ету және қамқорлық жасау. Жануарларды қорғау.

23. «Жануарларды жіктеу» (2 сағат). Жануарлардың негізгі жүйелік топтары: Дүние, Дүние тармағы, Тип, Класс, Отряд, Тұқымдас, Туыс, түр, популяция. Жануарларды жіктеудің маңызы. Зоология ғылымының қысқаша даму тарихы. Зоологияның Қазақстан Республикасында ғылым ретінде дамуы.

24. «Біржасушалы жәндіктер (жануарлар) дүние тармағы немесе Қарапайымдар типі» (4 сағат).

1. «Бір жасушалы организмдер ретінде қарапайымдардың жалпы сипаттамасы». Қарапайымдардың табиғаттағы алуантүрлілігі. Олардың су қоймаларында, топырақта және адам мен өсімдік организмінде кездесетін саналуан өкілдері;

2. «Тамыраяқтылар» (1 сағат). Кәдімгі амёба. Сыртқы және ішкі құрылысы (цитоплазма, ядро, вакуольдері). Біржасушалы организмдердің тіршілік әрекеттері: қозғалысы, қоректенуі,тыныс алуы, ыдырау өнімдерін шығаруы, осмостық реттелуі, көбеюі,циста түзуі;

3. «Талшықтылар» (1 сағат). Жасыл евглена - жануарлар мен өсімдіктерге тән белгілердің қатарынан екеуін де алып жүрген қарапайым жәндік. Колониялы талшықтылар;

4. «Инфузориялар» (2 сағат). Кірпікшелі кебікше - күрделі құрылысты қарапайым жәндік. Жынысты көбеюі. Жер бауырлап қозғалатын және отырықшы инфузориялар. Ірі қара малдармен селбесіп тіршілік ететін ифузориялар. Ауру қоздырғыш қарапайымдар: дизенериялық амёба, безгек паразиті. Дизентриялық амёбаны жұқтырудың алдын алу. Безгек ауруы таралған аймақтар. Безгекпен күресу. Қарапайымдылардың табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы. Зертханалық жұмыс: Ашық су қоймасынан не аквариумнан алынған су тамшысын микроскоп астында қарап, қарапайымдардың өкілдерін табу.

25. «Көпжасушалы жануарлар дүние тармағы» (4 сағат):

1. «Ішекқуыстылар тип»і (3 сағат). Ішекқуыстылар типінің жалпы сипаттамасы.Тұщы су гидрасы. Сыртқы және ішкі құрылысы. Денесінің қосқабаттылығы. Эктодерма. Энтодерма. Жасушаларының әртүрлілігі. Гидраның қоректенуі, тыныс алуы, тітіркенгіштігі, көбеюі, регенерациясы. Табиғаттағы маңызы;

2. «Теңіз ішекқуыстылары» (1 сағат). Олардың көптүрлілігі және маңызы. Маржан полиптері және медузалар. Ішекқуыстылардың табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы.

26. «Жалпақ , Жұмы және Буылтық құрттар типтері» (9 сағат):

1. Құрттардың жалпы сипаттамасы. Құрттардың алуантүрлілігі. Құрттардың типтері. Табиғатта емін-еркін тіршілік ететін және паразиттік құрттардың негізгі топтары. Мекен ету орталары;

2. «Жалпақ құрттар типі» (3 сағат). Ақ сұлама - табиғатта емін-еркін тіршілік ететін жалпақ құрттардың өкілі. Сыртқы құрылысы. Екі жақты

симметриялығы. Дене жамылғысы. Бұлшық еттері. Жүйке жүйесі мен сезім мүшелері. Қозғалуы. Қоректенуі. Тыныс алуы. Көбеюі.Сиыр цепені - жалпақ таспа құрттардың өкілі. Оның құрылыс ерекшелігі мен паразиттік тіршілікке бейімділігі. Даму циклы мен иелерін алмастыруы. Сорғыш құрттар.Даму циклы және иелерін алмастыруы;

3. «Жұмыр құрттар типі» (3 сағат). Жұмыр құрттардың жалпы сипаттамасы. Нематодтар, Ішексорғы (аскарида), үшкір құрт (острица) тағы басқа да нематодтар. Олардың құрлысы, мен тіршілік әрекеттері,адам және жануарлар үшін маңызы. Адамның және ауыл шаруашылығы жануарларының паразиттік құрттарын жұқтырудан сақтану. «Паразитизм» түсінігі және оның биологиялық мәні. Паразит пен иесінің өзара қарым-қатынасы. Паразиттік құрттардың табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы;

4. «Буылтық құрттар типі» (3 сағат). Буылтық құрттардың көптүрлігі. Шұбалшаң. Мекен ету ортасы. Сыртқы және ішкі құрылысы. Ұлпалар және мүшелер туралы түсінік. Қозғалуы. Асқорытуы, қан айналымы, зәр шығаруы, тыныс алуы. Көбеюі және дамуы. Шұбалшаңның биогеоценоздардағы,табиғаттағы және жануарлар дүниесінің даму тарихындағы орны мен маңызы. Зертханалық жұмыс: «Шұбалшаңның қозғалу ерекшелігін, тітіркендіргіштерге жауап қайтару реакциясын бақылау», «Сыртқы құрылысымен танысу», «Даяр дымқыл препараттағы құрттың ішкі құрылысына назар аударып зерттеу».

27.«Ұлулар типі (3 сағат):

1. Ұлулардың жалпы сипаттамасы. Олардың көптүрлігі. Түрлі класс өкілдерінің мекен ортасына байланысты құрылысы мен мінез-құлық ерекшеліктері. Бақалшақтарының енжар қорғаныштық рөлі;

2. «Бауыраяқты ұлулар класы» (1 сағат). Үлкен тоспаұлуы (немесе жүзім ұлуы) және жалаңаш шырыш, олардың мекен орталары. Құрылысы. Қоректенуі. Тыныс алуы. Көбеюі және дамуы. Биоценоздардағы рөлі және практикалық маңызы;

3. «Қосжақтаулы ұлулар класы» (1 сағат). Айқұлақ және мидиялар. Олардың мекен орталары. Құрылыс ерекшеліктері. Қозғалуы. Қоректенуі. Тыныс алуы. Көбеюі. Биоценоздағы рөлі және практикалық маңызы;

4. «Басаяқты ұлулар класы» (1 сағат). Сегізаяқтар, кальмар, каракатица. Олардың құрылыс ерекшеліктері. Қозғалуы, Қоректенуі. Мінез-құлығы. Биоценоздағы рөлі және практикалық маңызы. Зертханалық жұмыс: «Ұлулардың сыртқы құрылысын зерттеп білу және салыстыру», «Тоспаұлудың (немесе жүзім ұлуының) қозғалу ерекшелігін, сыртқы тітіркендіргіштерге жауап қайтару реакциясын бақылау», «Бақалшағының пішінін, оның сыртқы және ішкі қабаттарының құрылысын қарап зерттеу», «Әртүрлі тұщы су және теңіз ұлуларының бақалшақтарын салыстырып зерттеу».

28. «Буынаяқтылар типі» (14 сағат):

1. Буынаяқтылар типінің жалпы сипаттамасы. Буынтаяқтылардың буылтық құрттармен ұқсастығы және айырмашылығы.

2. «Шаянтәрізділер класы» ( 4 сағат). Класс өкілдерінің жалпы сипаттамасы. Өзен шаяны. Мекен ортасы және тіршілігі. Құрылыс ерекшелігі. Қоректенуі. Тыныс алуы. Көбеюі. Басқа шаянтәрізділер. Шаянтәрізділердің табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы;

3. «Өрмекшітәрізділер класы» (4 сағат). Өрмекшітәрізділердің жалпы сипаттамасы және көптүрлілігі. Өрмекшінің сыртқы құрылысы. Мекен ортасы, тіршілік ету ерекшеліктері және мінез -құлығы. Өрмектіңқұрылысы мен рөлі. Өрмекшілердің биогеоценоздардағы рөлі. Кенелер. Мекен ортасы паразиттік тіршілік етуі. Сыртқы құрылысындағы және мінез-құлығындағы ерекшеліктері. Кенелердің ауру қоздырғыштарын тасымалдауы. Кенелер жұқтыратын энцефалит ауруы. Кенелерден қорғану шаралары. Кенелердің табиғаттағы және адам өміріндегі рөлі;

4. «Бунақденелілер класы» (6 сағат). Класс өкілдерінің жалпы сипаттамасы. Бунақденелілердің көптүрлілігі. Олардың сыртқы құрылысының ерекшеліктері (мысалы зауза қоңызының немесе бөлме шыбынының, тағы басқа). Қозғалуы. Қоректенуі. Тыныс алуы. Бунақденелілердің көбеюі және дамуы. Даму типтері. Шала түрленіп дамитын бунақденелілердің негізгі отрядтары: тікқанаттылар, теңқанаттылар және қандалалар. Толық түрленіп дамитын бунақденелілердің негізгі отрядтары: көбелектер, инеліктер, қатқылқанаттылар (қоңыздар), қосқанаттылар, жарғаққанаттылар. Осы отрядтардың бірқатар өкілдері орман және ауылшаруашылығы өсімдіктерінің зиянкестері. Бунақденелілерді қолға үйрету, мысалы тұт және емен жібек көбелектері.Бунақденелілер - адам ауруларын тасымалдаушылар. Ауру тасымалдаушылармен күресу. Аралар мен құмырсқалар - қоғамдасып тіршілік ететін бунақденелілер. Олардың тіршілігі мен отбасын құру ерекшеліктері. Мінез-құлықтары. Түйсігі (инстинкт). Аралардың және басқа жарғаққанаттылардың табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы. Бунақденелілердің шөпқоректі, жыртқыш, паразиттік өкілдері. Олардың биоценоздық және практикалық маңызы. Зиянкес бунақденелілермен күресудің биологиялық әдісі. Бунақденелілерді қорғау. Зертханалық жұмыстар: «Бөлме шыбынының сыртқы құрылысы». «Жеміс шыбыны дрозофиланың дернәсілін және ересек дарағын қарап, оның құрылыс ерекшеліктеріне назар аудару». «Бау және бақша зиянкестерінің жинақтамасын зерттеп қарау». «Зиянкес бунақденелілерді ажырата білу».

29. «Желілілер типі» (28 сағат):

1. Желілілер типіне қысқаша сипаттама;

2. «Бассүйексіздер тип тармағы» (1 сағат). Қандауырша - бассүйексіздер тип тармағының өкілі. Мекен ортасы және құрылыс ерекшеліктері. Қандауыршаның табиғаттағы рөлі және практикалық маңызы;

3. «Балықтар класс үсті» ( 5 сағат). Балықтарға жалпы сипаттама. Шеміршекті балықтар класы. Сүйекті балықтар класы. Сүйекті балықтардың құрылысындағы ерекшеліктер. Сыртқы құрылысы. Дене бөліктері мен жамылғысы. Балықтардың қозғалуында жүзбеқанаттардың рөлі. Сезім мүшелерінің орналасуы және маңызы. Сүйекті балықтың ішкі құрылысы: тірек - қимыл, жүйке, асқорыту, тыныс алу, қан айналым және зәр шығару жүйелері. Торсылдағы және оның маңызы. Балықтардың көбеюі және дамуы. Мінез-құлық ерекшеліктері. Өрістеуі (миграция) өсімталдығы және ұрпақтарына қамқорлық жасауы. Балықтарда түйсіктің (инстинкт) байқалуы. Популяция туралы түсінік. Шеміршекті балықтар класы: акулалар, скаттар. Шеміршекті балықтардың көптүрлілігі. Бекірелер. Бекірелердің маңызы және оларды қайта көбейтіп қалпына келтіру шаралары.Қостынысты балықтар. Саусаққанатты балықтар, олардың құрылықтың омыртқалы жанауарлардың шығу тегіндегі маңызы. Балықтардың түрлі тіршілік орта жағдайларына бейімділіктері. Балықтардың кәсіптік маңызы. Кәсіптік балықтардың негізгі топтары: майшабақтар, сетінектер (трескалар), көзауықтар (камбалалар), тұқы балықтар (карптар) және тағы басқалар. Балықтар байлығын үнемді пайдалану, оларды қорғау және көбейту. Балықөсіру зауыттары және олардың маңызы. Тоған шаруашылығы. Сазан және оның қолға үйретілген формасы - тұқы балық (карп). Тоған шаруашылығында өсірілетін балықтардың басқа да түрлері. Балықтарды жерсіндіру. Жерсіндірудің биологиялық және шаруашылықтық негіздемесі. Аквариумдық балықшаруашылығы. Зертханалық жұмыс: «Сулы ортадағы тірі балықтарды бақылау», «Олардың сыртқы құрылысына назар аударып зерттеу», «Қабыршақтарындағы дөңгелектеу келген сызықтарға қарап балықтың жасын анықтау», «Балықтың қаңқасын қарап зерттеу», «Балықтың ішкі құрылысына қарап мүшелерін анықтап табу, олардың орналасуына назар аудару»;

4. «Қосмекенділер класы» (3 сағат). Қосмекенділерге жалпы сипаттама. Бақаның сыртқы және ішкі құрылысы. Оның қосмекенді тіршілігі. Қоректенуі. Қосмекенділер тіршілігінің жылдық циклы. Қыстақтары. Бақалардың көбейуі және дамуы. Қосмекенділердің түрөзгерістері. Дернәсілдерінің балықтарға ұқсастығы. Қосмекенділердің көптүрлілігі. Құйрықты (тритон, саламандра) және құйрықсыз (құрбақа, көл бақасы, шұбар бақа, тоған бақасы) қосмекенділер. Қосмекенділердің табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы. Қосмекенділерді қорғау. Өліп біткен қосмекенділер және олардың ертедегі саусаққанатты балықтардан пайда болуы. Зертханалық жұмыс: «Тірі бақаларға бақылау жүргізу». «Бақаның сыртқы құрылысын зерттеп білу. Қаңқасының ерекшелігіне назар аудару». «Даяр ылғал препараттан бақаның ішкі құрылысына қарап мұқият зерттеу»;

5. Жорғалаушылар класы (4 сағат). Жорғалаушылар класына жалпы сипаттама. Құрлықтық-ауалы тіршілік ортасы. Жорғалаушылардың сыртқы және ішкі құрылысының ерекшеліктері (мысалы кесіртке).Құрлықтық-ауалы ортада тіршілік етуге бейімділігі. Қоректенуі және мінез-құлығы. Тіршілігінің жылдық циклы. Көбеюі және дамуы. Жыландар, оның түрлері. Жыландар мен кесірткелердің ұқсастығы және айырмашылықтары. Жыланның ұлы аппараты. Жылан уының әсері. Жыланның шағуынан қорғану және улы жылан шаққан жағдайда көрсетілетін алғашқы көмек. Жорғалаушылардың басқа отрядтары: тасбақалар, қолтырауындар. Жорғалаушылардың табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы. Жорғалаушыларды қорғау. Ертедегі жорғалаушылардың алуантүрлері. Олардың жойылу себептері. Жорғалаушылардың ертедегі қосмекенділерден пайда болуы. Зертханалық жұмыс: «Тірі кесірткенің қозғалысын, басқа да тіршілік әрекеттерін бақылау (улы емес жыландарды немесе тасбақаларды бақылауға болады»). «Олардың сыртқы құрылыстарына назар аударып зерттеу». «Кесіртке мен бақаның қаңқаларын салыстыру». Топсеруен: «Өлкетану мұражайына немесе хайуанаттар бағына барып туған өлкенің алуантүрлі жануарларымен танысу»;

6. Құстар класы (6 сағат). Класстың жалпы сипаттамасы. Құстардың мекен ортасы. Олардың сыртқы және ішкі құрылысының ерекшеліктері. Құстардың ұшуға бейімділігі. Зат алмасу қарқындылығы. Жылықандылығы. Жорғалаушылармен салыстырғанда жүйке жүйесі мен сезім мүшелерінің, мінез-құлығының, дене жашылғысының, ішкі құрылысының күрделенуі. Көбеюі мен дамуы. Ұрпақтарына қамқорлық жасауы. Жылдық тіршілік циклы мен маусымдық құбылыстары. Құстардың қайтуы. Құстардың шығу тегі. Археоптерикс. Құстардың көптүрлілігі. Пингвиндер. Қыртөсті (ұшатын) құстар. Таралуы. Құрылыс ерекшеліктері мен тіршілік орта жағдайларына бейімделуі. Құстардың экологиялық топтары: орман және су қоймалары мен жағалауларының құстары, ашық далалы алқаптардың және ауада ұшып жүріп қоректенетін құстар. Бунақденелілермен, жануартектес азықтармен қоректенетін және жыртқыш құстардың пайдасы. Құстарды қорғау және қолға үйрету. Құстардың биогеоценоздардағы және адам өміріндегі маңызы. Кәсіптік құстар оларды тиімді пайдалану және қорғау. Үй құстары: құстардың шығу тегі және аса маңызды қолтұқымдары, оларды адамның пайдалануы. Зертханалық жұмыс: «Құстардың сыртқы құрылысы». «Қауырсынды жамылғысы, қауырсындарының әртүрлі типтері». «Құстардың қаңқасы, ішкі құрылысы (ылғалды препарат)». «Тауық жұмыртқасының құрылысын зерттеу». Топсеруен: «Орман құстарымен танысу (саябақ, мектеп бағының құстары). Тірі құстардың мінез-құлығын бақылау»;

7. Сүтқоректілер класы немесе Аңдар (9 сағат). Класс өкілдерінің жалпы сипаттамасы. Сүтқоректілердің мекен ортасы. Сыртқы және ішкі құрылыс ерекшеліктері. Жорғалаушылармен салыстырғанда дене жамылғысының, асқорыту,тыныс алу, қан айналым, зәр шығару, жүйке жүйелерінің, сезім мүшелерінің, мінез-құлығының күрделенуі. Көбеюі және дамуы. Ұрпақтарына қамқорлық жасауы. Жылдық тіршілік циклі және маусымдық өзгерістері. Сүтқоректілердің ертедегі жарғалаушылардан пайда болуы. Сүтқоректілердің көптүрлілігі. Жұмыртқасалушылар. Қалталы және ұрықжолдасты сүтқоректілер. Биологиялық ерекшеліктері. Таралу аймақтары және алуантүрлілігі. Ұрықжолдасты сүтқоректілердің аса маңызды отрядтары. Олардың биологиялық ерекшеліктері. Бунақденеқоректілер, қолқанаттылар, кемірушілер, қоянтәрізділер. Жыртқыштар (ит, мысық, аю, сусар тұқымдастары). Ескекаяқтылар. Китәрізділер. Жұптұяқтылар. Тақтұяқтылар. Приматтар. Сүтқоректілердің негізгі экологиялық топтары: ормандарды, ашық далалы алқаптарды, су қоймалары мен олардың жағалауларын, топырақ астында мекендейтін сүтқоректілер. Қолға үйретілген аңдар. Түрлі қолтұқымдары және оларды адамның пайдалануы. Олардың жабайы ата-тектерден шығуы. Сүтқоректілердің маңызы. Олардың табиғаттағы және антропогендік ландшафттардағы сан мөлшерінің реттелуі. Кәсіптік аңдар және кәсіпшілік. Аңдарды жерсіндіру. Сүтқоректілерді тиімді пайдалану және қорғау. Зертханалық жұмыс: «Аңдардың тіршілігін бақылау». «Сыртқы құрылысын, қаңқасының құрылыс ерекшелігін зерттеп білу». «Даяр ылғал препараттардан ішкі құрылысын қарап танысу». Ескерту: (Зертханалық жұмыстарды орындауға қажетті құрал-жабдықтар болмаған жағдайда оларды көрсетілімдермен немесе электрондық нұсқалармен алмастыруға болады). Топсеруен: «Қолға үйретілген және жабайы аңдар тақырыбы бойынша өлкелік мұражайға немесе хайуанаттар бағына бару».

30. Жерде жануарлар дүниесiнiң дамуы (1 сағат). Жануарлар дүниесінің тарихи дамуы. Жерде жануарлар дүниесі тарихи дамуының дәлелдемелері. Эволюция туралы түсінік. Жануарлар дүниесінің алуантүрлілігі тірі табиғат эволюциясының нәтижесі екендігі. Биологиялық әртүрлілік табиғат пен қоғамның тұрақты дамуының негізі екендігі.

31. Табиғи бiрлестiктер (1 сағат). Биогеоценоздар, агроценоздар және экожүйелер туралы түсінік. Жануарлардың табиғи бірлестіктердегі орны және рөлі. Табиғи бірлестіктердің трофикалық байланыстары. Қоректік тізбектер. Экологиялық (қуыстар) орындар. Жануарлардың табиғаттағы сан мөлшері және оның ауытқуының себептері. Агроценоздардағы жануарлар сан мөлшерінің ауытқуы. Топсеруен: «Табиғи бірлестіктердегі көктемгі тіршілік». «Сулы ортаның табиғи бірлестіктеріндегі көктемгі құбылыстар».

32. Қорытынды (1 сағат). Жануарлар дүниесі организмдердің, популяциялар мен түрлердің және бірлестіктердің көптүрлілігінің көрінісі. Тірі табиғаттың құрылым деңгейлері. Жануарлар дүниесін орынды және тиімді пайдалау, қорғау. Біздің ғаламшарымыздағы жануарлар дүниесінің көптүрлілігін сақтауда адам және қоғамның рөлі.

4. Оқу пәнінің 8-сыныптағы базалық білім мазмұны

33. 8 -сыныпқа арналған биология пәнінің базалық білім мазмұны келесі тараулардан тұрады:

1. «Кіріспе» (1 сағат). Адам туралы ғылымдар: анатомия, физиология, және гигиена. Өз денсаулығы мен айналысындағы адамдардың денсаулығын сақтау үшін адам организмінің құрылысы мен қызметінің білімдері туралы ғылымдардың қалыптасуына ғалымдардың үлес қосуы. Салауатты өмір салты туралы түсінік. Адамның биоәлеуметтік табиғаты;

2. «Адам биологиялық түр ретінде. Адам организміне жалпы шолу» (8 сағат). Ішкі мүшелердің топографиясы. Жасуша және оның құрылысы: ядро және цитоплазма, хромосомалар және гендер. Жасушалық мембрана. Жасушаның органоидтары: эндоплазмалық тор, рибосомалар, митохондриялар, лизосомалар, жасуша орталығы. Жасушаның химиялық құрамы: су, минералды тұздар. Органикалық заттар: нәруыздар, майлар, көмірсулар, нуклеин қышқылдары. Жасушалардың тіршілігі. Рибосомалардағы биосинтез процестері, органикалық заттардың энергия бөле отырып жүретін биологиялық тотығу процестері және олардың митохондрияларда аяқталуы. Жасушалардың бөлінуі, олардың өсуі мен дамуы, мамандануы. Тітіркенгіштік және қозғыштық қасиеттері. Адамның негізгі ұлпалары: эпителий, дәнекер, бұлшық, ет, жүйке. Зертханалық жұмыс «Эпителий, дәнекер, бұлшық ет және жүйке ұлпаларын микроскоп астында қарау, немесе «Ұлпалардың құрылысы» атты электрондық нұсқаны көріп танысу»;

3. «Адам организмінде мүшелер жүйесінің қызмет бірлігі. Мүшелер жүйесі қызметінің гуморальдық реттелуі» (3сағат). Ішкі және сыртқы секреция, аралас секреция бездері. Эндокриндік жүйе. Гормондардың қасиеттері, олардың организм дамуының түрлі кезеңдерінде мүшелер жұмысын реттеудегі маңызы. Бүйрек үсті бездерінің гормондары: адреналин, норадреналин. Олардың қан тамырларына, жүректің жұмысына, бауырға әсері. Зат алмасудағы, организмнің өсуі мен дамуындағы гормондардың рөлі. Гипофиздің жүйке жүйесімен байланысы. Өсу гормоны. Гипофиздік ергежейлілер мен алыптар. Қалқанша без, оның гормонының зат алмасуға, өсу мен дамуға әсері. Тағамдық заттарда йодтың жеткіліксіздігіне байланысты қалыптасатын қалқанша без аурулары. Қалқанша бездің қызметі жеткіліксіз болып төмендеген жағдайда: жас балаларда кретинизм, ал ересек адамдарда шырыштық немесе сілемейлі ісік ауруы қалыптасады. Қалқанша без қызметінің шамадан тыс жоғарылауы базедов ауруына себепші болады. Қазақстанда қалқанша без ауруларының алдын алу мақсатында топырақ пен судағы йодтың мөлшері жеткіліксіз аудандарда бұл жағдайдың қатаң есепке алынуы. Бүйрек үсті бездері, гипофиз және қалқанша без гормондарының жыныстықжетілуді реттеудегі рөлі. Жыныс бездерінің дамып жетілуі және олар бөліп шығаратын гормондардың екінші реттік жыныс белгілерінің қалыптасуына әсері. Ұйқыбез бөліп шығаратын инсулин гормонының қандағы глюкоза мөлшерін реттеудегі рөлі. Ұйқыбез қызметінің төмендеуінен болатын қантты диабет ауруының қалыптасуы. Көрсетілім. «Суы мен топырақ құрамында йод жетіспейтін аймақта тұратын, қалқанша бездері ұлғайған бірнеше әйелдің портреттерін көрсету (Рубенс бойынша)»;

4. «Жүйке жүйесі» (5 сағат). Жүйке жүйесінің маңызы, оның құрылысы мен қызметі. Нейронның құрылысы: нейрон денесі, дендриттер, аксон, рецептор, синапс. Қозу және тежелу органимзді реттеуге қажетті жағдайлар екендігі. Синапстар арқылы ақпараттың берілуі. Рефлекс және рефлекстік доға: рецептор және сезімтал, ендірме, қозғалтқыш нейрондар, синапс, жұмыс атқарушы мүшелер. Жүйке жүйесінің орталық және шеткі бөлімдері. Жұлын. Жұлынның ақ және сұр заттары, орталық өзегі. Жұлыннан шығатын жүйкелер. Жұлынның маңызы, оның рефлекстік және өткізгіштік қызметі.Ми. Мидың сұр және ақ заттары. Мидың қыртысы және ядролары, мидан шығатын 12 жұп жүйкелер. Мидың бөлімдері, олардың құрылысы мен қызметі: сопақша ми, көпір, мишық, ортанғы және аралық ми, үлкен ми сыңарлары. Ми бөліктері және үлкен ми сыңарлары қыртысының аймақтары: қимыл-қозғалыс, тері-бұлшық, ет, көру, есту, иіс сезу, дәм сезу. Еркін қозғалысты қамтамасыз етуде маңдай бөлігінің рөлі. Ми қыртысының сөйлеу орталықтары. Вегетативті жүйке жүйесінің симпатикалық және парасимпатикалық бөлімдері, олардың құрылысы мен қызметі.Көрсетілім. Сопақша мидың рефлекстері: көзді жыпылықтату, жұтыну. Мишықтың қызметі: қимылды үйлестіру, тепе-теңдікті сақтау.Зертханалық жұмыс: «Тізе рефлексін зерттеу», «Терінің тітіркенуі кезінде жолақтардың түзілуін бақылау: вегетативті жүйке жүйесінің симпатикалық бөлімінің әсерінен терідегі қан тамырлары тарылып теріде ақ жолақтар көрінеді, ал одан кейін байқалатын қызыл жолақтардың парасимпатикалық бөлімнің әсерінен қан тамырларының кеңеюіне байланысты жүреді», «Көзді жыпылықтату рефлексінің түзілуі және оның тежелуі»;

5. «Сезім мүшелері - анализаторлар» (4 сағат). Сезім мүшелері және анализаторлар туралы түсінік. Анализаторлардың қасиеттері, олардың маңызы және өзара байланысы.Көру мүшесі. Көздің құрылысы мен қызметі. Көру анализаторлары. Түрлі кескін, бейнелерді анықтап ажыратуда үлкен ми сыңарлары қыртысының рөлі, ондағы көру орталығы. Көздің зақымдануы және аурулары. Сығырлық және қырақтылық, олардың алдын алу. Көру гигиенасы. Көз зақымданғанда көрсетілетін алғашқы көмек. Ландшафт экологиясы және көруге жайлы жағдай. Есту мүшесі және есту анализаторы, оның маңызы. Сыртқы, ортаңғы және ішкі құлақтың құрылысы және қызметі. Есту анализаторының бөліктері. Дыбыстарды ажыратып тануда үлкен ми сыңарлары қыртысының рөлі, оңдағы есту орталықтары. Есту гигиенасы. Шумен күресу. Есту мүшелерінің аурулары, олардың алдын алу. Тепе-теңдік мүшелері: вестибула аппараты. Қапшықтар мен жартылай иірім өзегінің құрылысы мен қызметі. Сипап сезу, иіс сезу, дәм сезу мүшелері мен олардың анализаторлары. Бұлшық ет сезімінің рөлі. Анализаторлардың өзара әрекеті. Көрсетілім. «Белгісіз заттардың иісін анықтау тәсілдері». Зертханалық жұмыс:«Көздің нұрлы қабығы мен көзбұршақтың қызметін анықтау, Соқыр дақты табу, Құлақтың есту мүмкіндігін анықтау, Саусақтардың ұшындағы төмпешіктердегі және сыртқы бетіндегі сезімталдықты анықтау»;

6. «Тірек-қимыл жүйесі» (6 сағат). Сүйектер, бүлшық ет, сіңірлер-тірек қиымыл жүйесінің құрамдас бөліктері. Олардың маңызы. Қаңқа сүйектерінің байланысуы. Буындардың құрылысы. Сүйектердің құрамы және құрылысы, олардың пііпіндері мен қызметі. Түтікті сүйектердің ұзарып және жуандап өсуі. Сүйектің ішкі құрылысы: сүекқап, тығыз және кеуекті заттар, түтікті сүйектің қуысы, сүйектің қызыл және сары кемігі, сүйектің қызыл кемігінің қан тұзілудегі рөлі.Қаңқаның негізгі бөлімдері: бассүйек, түлға қаңқасы, иық және жамбас белдеулерінің қаңқасы, қол-аяқ қаңқасы. Омыртқа жотасының бөлімдері. Адам қаңқасының ерекшеліктері. Сіңір созылғанда, буын шыққанда және сүйек сынғанда көрсетілетін алғашқы көмек. Бұлшық ет, бұлшық ет типтері, олардың құрылысы мен маңызы. Адам организміндегі бүлшық еттердің негізгі топтары. Бұлшық еттердің жүмысы. Бұлшық етқозғалысының реттелуі. Бұлшық ет жиырылудың және динамикалық жүмысының энергетикасы. Дене сымбатының бұзылуы мен жалпақтабандылық қалыптасудың алдын алу. Гиподинамияның салдары. Қаңқа мен бұлшық еттің дұрыс қалыптасуына жаттықтырудың әсері. Күнделікті дене еңбегін дұрыс ұйымдастыру: ертеңгілік жаттығулар, дене шынықтыру сабағы, спортпен шүғылдану. Көрсетілім: «Қолын жоғары көтеріп, алақанын жоғары не төмен қаратып қолын айналдырып қозғалыстар жасау арқылы иық белдеуі сүйектерінің атқаратын рөлін өзіндік бақылау. Бұлшық еттердің динамикалық және статикалық жүмыс атқаруы барысында қажуы. Дене бітімінің дұрыстығын және жалпақтабандылықтың анықтау тәсілдерін қолдану. Білекке шендеуіш салу және оны қолда бар заттардың көмегімен бекіту. Модельдік тәжірибе көрсету: бірдей екі бет қағаздың біреуін түтік тәрізді орап, олардың беріктігін салыстыру»; Зертханалық жұмыс: «Кальцийсіздірілген және күйдірілген сүйектің қасиеттерін зерттеу, Омыртқа жотасының иілгіштігін , бұлшық еттер мен сүйектерінң орналасуын анықтау,.Организмнің өсу және даму деңгейін антропометрлік әдіспен анықтау»;

7. «Организмнің ішкі ортасы» (7 сағат). Қан, ұлпа сүйықтығы және лимфа-организм ішкі ортасының құрам бөліктері. Олардың айналымы және байланысы. Қанның құрамы: плазма және формалы элементтер- эритроциттер, тромбоциттер, лейкоциттер. Қанның ұюында тромбоциттердің рөлі. Эритроциттердің оттек пен көмірқышқыл газын тасымалдауы. Гемоглобиннің рөлі. Артериялық және веналық қан. Лейкоциттер, олардың құрылысы мен қызметі. И.И.Мечников, фагоцитоздың ашылуы. Қабыну процестері. Лимфоциттердің қызметі, иммунитет. Иммундық жүйенің мүшелері: қызыл сүйек майы, тимус, лимфа түйіндері. Иммундық реакция. Антигендер және антиденелер. Ауру қоздырғыш микробтар мен вирустардың жұқпалы аурулар дамуындағы рөлі. Э.Дженнер және Л.Пастер. Вакциналар мен емдік сарысулардың ойластырылып шығарылуы. Енжар және белсенді, табиғи және жасанды иммунитет. ЖИТС-тің (жүре пайда болған иммундық тапшылық синдромы ). (СПИД) алдын алу. Қан топтары және қан құю. Зертханалық жұмыс: «Адам қанын микроскоп астында қарап, құрылысымен танысу»;

8. «Жүрек-қан тамырлары жүйесі» (5 сағат). Жүректің құрылысы. Жүрекшелер мен қарыншалардың қызметі. Жүрек қақпақшалары. Жүрек жүмысының кезеңдері. Қан тамырлары: артериялар, капиллярлар, веналар. Веналық қақпақшалары. Қанайналымның үлкен және кіші шеңберлері. Лимфаайналымы. Қанның тамырлардың бойымен қозғалуы. Қанның артериялық қысымы, оны өлшеу тәсілдері; жоғарғы және төменгі артериялық қысым; гипертония және гипотония, олардың себептері. Миокард инфаркті. Жүрек- қантамырлар жүйесінің жүмысын бұзатын экологиялық және әлеуметтік себептер мен жағдайлар. Тамырдың соғуы (пульс). Организмде қанның таралуы. Жүрек және қан тамырлар жүмысының реттелуі. Жүрек жұмысының автоматизмі. Орталық жүйке жүйесінің қатысуымен жүрек жүмысының рефлексті реттелуі. Гуморальдық реттелу. Шамадан тыс бұлшық ет әрекетінің жүрек пен қантамырларына әсері. Жүректі жаттықтырудың маңызы. Жүрек- қантамырлар жүйесі жұмысының сынамалары-адамның өзін-өзі бақылауамалы екендігі. Капиллярлық, веналық және артериялық қан кетуде көрсетілетін алғашқы көмек. Аяқ-қол қан тамырлары зақымданған кезде жгутты пайдаланып көмек көрсету. Мүрыннан қан кеткенде көрсетілетін алғашқы көмек. Көрсетілім: «Сфигмоманометр және фонендоскоптың көмегімен артериялық қысымды өлшеу; бұрауышты пайдаланудың тәсілдері». Зертханалық жүмыс: «Жарақаттанған саусақты қатты қысып байлау себепті веналық қақпақшалар жабылып, қолды төмен түсіргенде саусақтың веналық қан тамырларында қан айналым тоқтайды. Тамырдың соғуын қолдың білезігінен кәрі жілік артериясын саусақпен басып өлшейді; Жүрек қан-тамырлар жүмысын тексеру үшін адамды 20 рет отырғызып-түрғызудың алдындағы және одан кейінгі тамыр соққыларын салыстырып анықтайды»;

9. «Тыныс алу» (3 сағат). Тыныс алудың маңызы. Тыныс алу мүшелері: ауа тасымалдайтын жолдар және өкпе. Мұрын қуысында ауаның тазаруы және жылынуы. Аңқа, жұтқыншақ, көмекей (көмей). Дыбыс сіңірлері, олардың дыбыс шығарудағы және сөйлеудегі рөлі. Кеңірдек және негізі бронхылар. Өкпенің құрылысы: өкпеқап, бронх ағашы, өкпе көпіршіктері (альвеолалар). Өкпедегі және ұлпалардағы газ алмасу. Тыныс алу қозғалыстары.Тыныс алу қозғалыстарының реттелуі. Сопақша мидағы тыныс алу орталығының рөлі. Тыныс алу орталығының жұмысына үлкен ми сыңарларының әсері. Қорғаныш рефлекстері: жөтелу және түшкіру. Тыныс алудың гуморальдық реттелуі: қан құрамындағы көмірқышқыл газы мөлшерінің тыныс алу орталығына әсері. Тыныс алу мүшелерінің аурулары: тұмау, өкпе туберкулезі - ауа арқылы берілетін аурулар. Кох таяқшасы - туберкулёздің қоздырушысы. Өкпенің қатерлі ісігі. Флюорография - өкпе ауруларын ең алғашқы кезеңдерінде диагностикалау жолы. Тыныс алу гигиенасы. Адам денсаулығына таза ауаныңмаңызы. Химиялық заттармен, бактериялар жәневирустармен ластанған ауаның әсеріне тыныс алумүшелерінің тез шалдыққыштығы. Аллергия. Атмосфералық ауаны ластанудан қорғау. Ауақұрамындағы зиянды заттар концентраңиясының шегі туралы түсінік. Темекі шегу қауіп-қатердің факторы екендігі. Шаң-тозаңмен күрес. Өкпенің тіршілік сиымдылығы, оның өлшемі. Тыныс алу гимнастикасы. Тыныс алу мүшелері зақымданған жағдайда: ауа тасымалдау жолдарына бөгде заттардың енуі, суға кету, түншығу, топырақ астында қалу кезінде көрсетілетін алғашқы көмек. Жасанды тыныс алдыру және жүрекке тікелей емес массаж жасау. Көрсетілім: «Тыныс алу және тыныс шығару кезінде көкірек қуысының (кеуденің) сыртқы шеңберін өлшеп салыстыру». Сарамандық жұмыс. «Тыныс алу тоқтап қалған кезде алғашқы көмек көрсету»;

10. «Ас қорыту» (6 сағат). Тамақтанудың маңызы. Тағамдық өнімдер және қоректік заттар: нәруыздар, майлар, көмірсулар, витаминдер, су, минералды тұздар. Тағам-денсаулықтың ас маңызды экологиялық факторы. Тағамдық өнімдердің экологиялық тазалығы. Ас қорытудың маңызы. Ас қорыту жүйесі: ас қорыту жолы (ауыз қуысы, жұтқыншақ, өңеш, асқазан, ішек), ас қорыту бездері (сілекей бездері, асқазан бездері, үйқыбез, бауыр, ішек бездері). Астың ауыз қуысында қорытылуы. Тістің құрылысы мен қызметі, сүт тістердің тұрақты тістермен алмасуы. Тістің күтімі. Астын корытылуында сілекейдің маңызы. Жұту. Бөбешік пен тілшенің қызметі-жұтылған тамақтың тыныс жолына түсуіне мүмкіндік бермейді. Жұтқыншақ бадамша бездері, олардың қызметі. Астың асқазанда қорытылуы. Асқазан сөлі ферменттерінің нэруыздарға әсері. Ұйқыбез сөлі мен бауырдан бөлінетін өттің әрекетінен астың ұлтабарда қорытылуы. Ішек сөлінің ас қорытылуға әсері. Тағамның құрамындағы нәруыздардың аминқышқылдарына дейін, майлардың глицерин мен май қышқылына, ал көмірсулардың глюкоза молекулаларынадейін толық қорытылуы. Астың сіңірілуі. Аш ішек бүрлерінің құрылысы мен қызметі. Ас қорытуда тоқ ішектің рөлі. Ас қорытудың реттелуі. Ашығу және тамаққа тою. Шартсыз және шартты сілекей бөліну рефлекстері. Олардың тежелуі. Тамақтану және денсаулық. Ас қорыту мүшелерінің жұқпалы аурулары: тырысқақ,дизентерияжәне басқа ауру қоздырғыштары, осы аурулардың тасымалдаушылары. Алдын алу шаралары: шыбындармен, тарақандармен күресу, жеке бастың гигиенасын сақтау. Паразиттік құрттар туғызатын аурулардың алдын алу. Тағамнан улану, алғашқы көмек көрсету шаралары. Тағамдық өнімдерді сақтау және пайдалану ережелері. Көрсетілім: «Үстіңгі және астыңғы жақ сүйектерінің бассүйекке байланысу ерекшелігі. Асқазан сөлінің нәруыздарға әсерін тәжірибе жүргізіп бақылау»; Зертханалық жұмыс. «Қайнатылған крахмалға сілекейдің әсерін байқау»;

11. «Зат алмасу және энергия айналымы» (3 сағат). Организм құрылымын қалпына келтіру, олардың өсуі мен энергия жинақтауы үшін қоректік заттардың маңызы. Тамақтанудың мөлшері және оның организмін энергия жұмсау шамасына байланысы. Негізгі және жалпы алмасу. Қоректік заттардың энергия сыйымдылығы. Адамның жасына, жынысына, дене еңбегінің белсенділігіне байланысты тамақтану мөлшерін анықтау. Витаминдер, олардың ферменттермен және басқа биологиялық белсенді заттармен байланысы. Витаминдердің болмауы (авитаминоз), жеткіліксіздігі (гиповитаминоз) немесе артық мөлшерде (гипервитаминоз) болуы. А витамині болмаса ақшам соқыр ауруы, В₁ витамині болмаса -бери-бери ауруы, С витамині болмаса- қырқұлақ (цинга), ал Д витамині болмаған жағдайда мешел (рахит) ауруы дамиды. Бұл аталған витаминдердің гиповитаминозы. Тағам құрамындағы витаминдерді сақтау. Витаминдер- антиоксиданттер. Майда және суда еритін витаминдер. Көрсетілім. Витаминдік препараттар. Зертханалық жұмыс: «Тамыр соғуының санына сәйкес шамамен энергия жұмсау мөлшерін анықтау. Тамақтану мөлшерін анықтау, тамақ рационын құру»;

12. «Зәр шығару» (2 сағат). Ыдырау өнімдерін өкпе, бүйрек, тер бездері арқылы сыртқа шығару оның маңызы. Зәр шығару мүшелері: бүйрек, несеп ағар, қуық, зәр шығару өзегі. Бүйректің құрылысы. Нефрондар, олардың құрылысы. Бүйректің қыртысты және ми қабаттары, бүйрек пирамидалары, зәр түзілу. Организм ішкі ортасының тұрақтылығын сақтауда бүйректің рөлі: ыдырау өнімдерінің сыртқа шығарылуы, ішек бүрлері арқылы сіңірілген заттардың қайта сүзілуі. Бүйрек жұмысының реттелуі.Бүйрек ауруларының алдын алу. Өрлеме және төмен түсетін инфекциялар. Тамақтану режімін бұзу немесе экологиялық ластанған су мен тағамдық өнімдерді пайдалану бүйрек ауруларының себебі екендігі.Ішімдіктің зияны. Су мен минералды заттардың организм үшін маңызы. Су ішу режімі. Көрсетулер. Сүтқоректі жануардың бүйрегі (ылғал препарат), оның құрылысы. Табиғи су көздерінде органикалық заттарды анықтау (йодты түссіздендіру арқылы). Зертханалық жұмыс: «Еріген қар суының мөлдірлігін анықтау арқылы оның ластану дәрежесін бағалау»;

13. «Тері және жылу реттелу» (2 сағат). Терінің тосқауылдық (барьер), қорғаныштық рөлі. Терінің құрылысы: эпидермис, нағыз тері (дерма), майлы шел қабаты (гиподерма). Тер және май бездері, терінің қан тамырлары, рецепторлары, олардың қызметі. Тері туындылары: шаш және тырнақтар. Терінің типтері: майлы, құрғақ және қалыпты тері. Тері күтімі. Тері жамылғысының жарақаттануы, диетаның бұзылуы, гормональдық реттелудің жеткіліксіздігі, аллергендермен жанасу, витаминдердің жетіспеуі тері ауруларының себебі екендігі. Терінің күюі және үсуі кезінде көрсетілетін алғашқы көмек. Паразиттік саңырауқұлақтар тудыратын тері аурулары. Қотыр кенесі-қышыма қотыр ауруының қоздырғышы. Жылу реттелуде терінің рөлі. Адамның суық және ыстық климатқа бейімделуі. Шынығу. Жылу өту және күн өту кезінде көрсетілетін алғашқы көмек. Жылутүзілу және жылуберудің реттелуі арқылы дене температурасының тұрақты сақталуы. Терінің және киімнің гигиенасы. Көрсетілімдер: «Жылуреттегіш көрсеткіші мен бақылау лампысы бар электр үтігін мысалға алып жылуреттелуді түсіндіру». Зертханалық жұмыс: «Қолдың алақанын және сыртқы бетін ұлғайтқыш әйнекпен (лупа) қарап зерттеу. Терінің терморецепторларын (суық және жылу), жанасу рецепторларын табу. Майлық қағаздың көмегімен беттің түрлі учаскелеріндегі терінің майлылығын анықтау»;

14. «Организмнің жеке дамуы» (4 сағат). Адамның жыныс және жас ерекшеліктері. Болашақ нәрестенің жынысы. Жыныс хромосомалары. Адамның дамып жетілуінде биологиялық және әлеуметтік факторлардың рөлі. Аналық жыныс жүйесі. Жұмыртқа жасушасының дамуы. Етеккір кезеңдері: овуляция, менструация. Аталық жыныс жүйесі: Сперматогенез. Поллюциялар. Бозбалалар мен бойжеткен қыздардың жыныстық жетілуі. Биологиялық және әлеуметтік жетілу. Жөнсіз ерте некелесу, түсік тастау қауіптілігі, бедеулік, олардың жалпы биологиялық және әлеуметтік маңызы. Отбасын құруды жоспарлау. Ана мен баланы қорғау. Ұрықтану. Жүктілік. Ұрықтық дамудың алғашқы кезеңдері. Іштегі нәрестенің қалыптасуы және дамуы. Ананың босануы. Жаңа туған нәрестенің күтімі, оның өсіп, жетілуі. Дене бітімінің өзгеруі. Өсу және даму динамикасы. Адам өмірінің кезеңдері, оның биологиялық және күнтізбелік жасы. Тұқым қуалайтын және туа біткен аурулар. Жыныстық жолмен берілетін аурулар: ЖИТС, мерез, гонорея. Темекі шегудің, ішімдіктің, есірткінің организмге зияны. Іштегі баланың ішімдік синдромы. Адам өмірінің түрлі кезеңдеріндегі денсаулығы мен еңбек етуге қабілеттілігі. Қарттарға қамқорлық жасау - әр азаматтың жалпыадамзаттық борышы және мемлекеттің міндеті;

15. «Мінез-құлық және психика» (7 сағат):

мінез құлықтың туа біткен түрлері: шартсыз рефлекстер, инстинктер. Мінез-құлықтың жүре пайда болған түрлері: шартты рефлекстер, динамикалық стереотип, ақылды іс-әрекет. Ми қызметінің заңдылықтары. Шартсыз және шартты тежелу. Жүйке орталықтарында қозу мен тежелудің өзара алмасу заңдылығы -индукция құбылысы. Биологиялық ырғақтар. Ұйқы және оның маңызы. Ұйқының кезеңдері. Баяу ұйқы, тез ұйқы. Түс көру. Адамның жоғары жүйке әрекетінің ерекшеліктері. Сөз, сана, еңбек әрекеті. Адамның қоршаған ортаға тәуелділігін жеңуі және оның салыстырмалылығы. Адамның іс-әрекеті -аса маңызды экологиялық фактор. Оның табиғи ортаға әсерінің нәтижелері. Қоршаған ортаны қорғау -Жер бетінде тіршілікті сақтап қалудың ең маңызды шарты. Еңбек пен мәдениет -адамзаттың негізгі жетістіктері. Адамның танымдық әрекеттері:

түйсіну, сезіну, есте сақтау, елестету, ойлау. Жігерлік процестер: қажеттілікті сезіну, мақсат қою және әрекет ету тәсілін таңдау, ойын іске асыру, нәтижелерін сараптап бағалау және оларды түзету. Еріктің сапасы. Сезім (эмоция): сезімталдық реакциялар (күлкі, жылау), сезімталдық жай-күйі (көңіл-күй, есеңгіреу, жабығу) сезімталдық қарым-қатынас (сезіну), олардың туындауы, дамуы, сөнуі, ауыстырылуы. Зейін:

еріксіз және ерікті. Зейіннің ауытқуы. Ұмытшақтық және жинақылық. Зейіннің алмасуы. Жұмысқа қабілеттілік: жұмысты игеріп алу, жұмысқа қабілеттіліктің оңтайлы кезеңі,әлсіреу кезеңі. Күн тәртібі. Тұлға және оның қабылеттілігі: тұлғаның қалыптасуы, қажырлылық, мінез, қызығушылық, бейімділік. Мамандық таңдау. Адам және оның биосферадағы орны. Әлеуметтабиғи экожүйе, агросфера;

көрсетілім: «Адамның шартсыз рефлекстері. Сөзбен бекіту арқылы адамда шартты рефлекс қалыптастыру. Тест жүргізу арқылы байқағыштық, зейін, есте сақтау, ойлаудың консерватизмін тексеру».

34.Уақыт қоры 2 сағат.

5. Оқу пәнінің 9-сыныптағы базалық білім мазмұны

35. 9 -сыныпқа арналған биология пәнінің базалық білім мазмұны келесі бөлімдер мен тараулардан тұрады.

36. «Биологияға кіріспе» (1 сағат). «Жалпы биология негіздері» пәнінің жаратылыстану-ғылыми пәндер жүйесіндегі орны. «Жалпы биология негіздері»-нің мақсаты мен міндеттері. Жалпы биология биологиялық заңдылықтарды зерттейтін және диалектико-материалистік көзқарастарды қолдайтын ғылым салаларының бірі. Тіршілік әлемінің көптүрлілігі. Тірі материяның құрылым деңгейлері. Бүкіл тірі табиғатты түсініп білудегі пәнінің маңызы. Топсеруен. Тіршілік әлемінің көптүрлілігімен танысу мақсатында табиғатқа топсеруен жасау.

37.Жасуша- тіршіліктің бірлігі (14 сағат):

1. «Жасушаның химиялық құрамы» (5 сағат). Цитология пәні және міндеттері. Зерттеу әдістері және олардың басқа биологиялық ғылым салалары, медицина, ауыл шаруашылығы өндірісі үшін маңызы. Жасушаның ашылу тарихы. Жасушалық теория - ХІХ ғасырдың ең үлкен жаңалығы. Жасушалық теорияның негізгі қағидалары. Жасуша барлық тірі организмдердің құрылымдық-функциялық бірлігі. Тірі материя химиялық құрамының бірлігі. Өсімдіктер, жануарлар, саңырауқұлақтар мен бактерия жасушаларының химиялық құрамы. Химиялық элементтер, су және басқа бейорганикалық қосылыстар, олардың жасуша тіршілігіндегі рөлі. Органикалық заттар: көмірсулар, нәруыздар, нуклеин қышқылдары, АТФ, липидтер, олардың элементарлық құрылысы, жасушадағы рөлі. Ферменттер, тіршілік процестерін реттеудегі олардың рөлі. Зертханалық жұмыс: «Тірі ұлпаларда ферменттердің катализдік белсенділігі»;

2. «Жасушаның құрылымы мен қызметі» (3 сағат). Жасушалық құрылымдар: цитоплазмалық мембрана, цитоплазма. Эндоплазмалық тор, гольджи жиынтығы және лизосомалар, митохондриялар пластидтер, қозғалу органоидтері, олардың құрылысы мен атқаратын қызметтері; жасушалық қосындылар. Ядро, оның құрылысы және қызметі. Ядроның жетекші рөлі. Прокариоттық және эукариоттық жасушалар, олардың құрылыс ерекшеліктері. Зертханалық жұмыс: «Пияз қабықшасының жасушасындағы плазмолиз және деплазмолиз». «Өсімдік, жануар және бактерия жасушаларының құрылысы».Олардың құрылысындағы айырмашылықтарды табу;

3. «Жасушаның энергиямен қамтамасыз етілуі» (2 сағат). Биологиялық жүйелердегі зат алмасу және өздігінен реттелу. Фотосинтез - күн энергиясының органикалық заттар энергиясына өзгеруі. Биологиялық «аккумуляторларда» жарық энергиясының қорлануы. Фотосинтездің жарық және қараңғылық сатылары. Судың фотолизі. Органикалық заттардың тотығуы есебінен жасушаның энергиямен қамтамасыз етілуі. Биологиялық тотығу және жану. Анаэробтық гликолиз. Аэробтық гликолиз - оттектің қатысуымен биологиялық тотығу. Электронды тасымалдау тізбегі. Тотықтыра фосфорлану. Митохондриялар - жасушаның энергиялық стансасы. Жасушаның энергиямен қамтамасыз етілуі тарауы бойынша алған білімді қорыту және жүйелеу;

4. «Тұқым қуалау ақпараты және оның жасушада жүзеге асырылуы (4 сағат). Генетикалық ақпарат. Н.К. Кольцов.ДНҚ - нәруыз синтезделу үшін матрица (қалып) болып табылады. ДНҚ-ның екі еселенуі (редупликациясы). ДНҚ тізбегіне сәйкес ақпараттың РНҚ-ның түзілуі. Генетикалық код. Генетикалық кодтың қасиеттері. Нәруыздың синтезі. Транскрипцияның реттелуі. Гендік және жасушалық инженерия. Бактерияларда транскрипция мен трансляцияның реттелуі. Бұл процестердің жоғары сатыдағы организмдерде реттелуі.

38. «Организмдердің көбейуі және жеке дамуы» (6 сағат):

1. «Өзін-өзі ұдайы өндіру - тіріге тән жалпылама қасиет» (4 сағат). Митоз жыныссыз көбеюдің негізі екендігі, оның фазалары. Митоздың биологиялық мәні. Организмдердің көбею формалары. Жыныссыз көбеюдің түрлері. Жынысты көбею. Мейоз және биологиялық мәні. Мейоздың фазалары. Сперматогенез. Овогенез. Жануарлар мен гүлді өсімдіктердегі ұрықтану. Ұрықтанудың биологиялық маңызы;

2. «Организмдердің жеке дамуы» (2 сағат). Организмдердің жеке дамуының элементарлық түсінігі. Жасушалардың бөлінуі, өсуі, жіктелуі, органогенез, даму, қартаю, даралардың өлуі. Ұрықтардың ұқсастығы. Организмнің біртұтастығы. Қоршаған орта өзгерістеріне организмнің бейімделу деңгейлері. Өзін-өзі реттеу. Организм дамуының бастапқы кезеңдерінде сыртқы орта жағдайларының әсері. Биологиялық сағат. Анабиоз.

   39. «Генетика және селекция регіздері» (13 cағат):

       1. «Тұқым қуалаушылықтың негізгі заңдылықтары» (5 сағат). Генетиканың қысқаша даму тарихы. Тұқым қуалаушылықтың заңдылықтары. Мендель ашқан белгілердің тұқым қуалау заңдылықтары. Тұқымқуалаушылықты зерттеудің гибриодологиялық әдісі. Моногибридтік будандастыру. Бірінші ұрпақ будандарының біркелкілігі. Басымдылық көрсету заңдылығы. Екінші ұрпақта белгілердің ажырауы. Ажырау заңы. Гомозиготалы және гетерозиготалы даралар. Генотип және фенотип. Аллельді гендер. Талдаушы шағылыстыру. Толық және толық емес доминаттылық. Тәуелсіз тұқым қуалау. Гендердің тіркесіп тұқым қуалауы.Жыныстық генетикалық анықталуы. Жыныспен тіркес тұқым қуалау. Гендердің өзара әрекеттесуі. Цитоплазмалық тұқым қуалаушылық. «Ген - белгі» қатынасы. Генотип біртұтас жүйе екендігі. Хромосомалық (ядролық) және цитоплазмалық тұқымқуалаушылық. Сандық және сапалық белгілердің тұқым қуалауына орта жағдайларының әсері. Реакция нормасы. Жыныс генетикасы. Адамның генетикалық әртүрлілігі. Денсаулықтың генетикалық негіздері. Адамның генетикалық денсаулығына ортаның әсері. Адамның генетикалық аурулары. Сарамандық жұмыс: «Қарапайым генетикалық есептер шығару, Өз ататегіңе шежіре құрастыру»;

       2. «Өзгергіштіктің заңдылықтары» (4 сағат). Модификациялық және тұқым қуалайтын өзгергіштік. Тұқым қуалайтын өзгергіштіктің типтері. Гендік мутациялар. Хромосомалық мутациялар. Геномдық мутациялар. Тұқым қуалайтын өзгергіштіктің гомологтік қатарлар заңы. Мутацияларды экспериментальдық жолмен алу. Адамның тұқым қуалайтын өзгергіштігі. Генетика және медицина. Адамның тұқым қуалаушылығын зерттеу әдістері. Адамның кейбір тұқым қуалайтын ауруларының алдын алу және емдеу. Резус-фактор. Туыстық некенің жағымсыздығы. Медико-генетикалық кеңес беру. Зертханалық жұмыс:«Модификациялық өзгергіштіктің вариациялық қатарын және вариациялық қисық сызығын құрастыру». «Организмдердің өзгергіштігі»;

       3. «Генетика және селекция» (4 сағат). Жануарларды қолға үйрету селекцияның бастапқы кезеңі екендігі. Мәдени өсімдіктердің шығу орталықтары. Жануарларды қолға үйрету аймақтары. Үй жануарларының шығу тегі. Заманауи селекцияның әдістері. Сұрыптау үшін өзгергіштіктің маңызы. Сұрыптау және оның шығармашылық рөлі, тұқым-қуалаушылық сапасын бағалау. Туыстық будандастыру және оның селекциядағы маңызы. Гетерозис, оны ауыл шаруашылығында қолдану. Полиплоидия. Әріден будандастыру. Жасанды мутагенез, оның селекциядағы маңызы. Селекция жетістіктері. Зертханалық жұмыс: «Жергілікті өсімдік іріктемелерінің фенотиптері».

40.«Эволюция» (23 сағат):

1. «Эволюциялық көзқарастардың дамуы. Эволюцияның дәлелдемелері» (4 сағат). Эволюциялық ұғымның шығуы және дамуы. Эволюционизмнің алғышарттары. Ламарктың эволюциялық теориясы. Ч.Дарвин және оның түрлердің пайда болу теориясы. Ч.Дарвиннің эволюциялық теориясының негізгі ұстанымдары. Эволюцияның синтетикалық теориясының шығуы. Эволюцияның дәлелдемелері. Эмбриологиялық дәлелдемелер. Морфологиялық дәлелдемелер. Палеонтологиялық дәлелдемелер. Эволюцияның биогеографиялық дәлелдемелері. Түр. Түрдің критерийлері. Популация. Зертханалық жұмыс: «Әр түрге жататын өсімдіктердің морфологиялық ерекшеліктері»;

2. «Эволюциялық процестің механизмдері» (7 сағат). Өзгергіштіктің эволюциялық процестегі рөлі. Мутациялық өзгергіштік. Үйлесімдік өзгергіштік. Табиғи сұрыпталу-эволюцияның бағыттаушы факторы. Тіршілік үшін күрес. Түрішілік күрес. Түраралық күрес. Сұрыптаудың тиімділігі. Популяциялар ішіндегі табиғи сұрыпталудың формалары. Қозғаушы сұрыптау. Тұрақтандырушы сұрыптау. Гендер дрейфі. Популяциялық толқындар. Оқшаулану. Бейімділік. Қорғаушы рең. Жасырушы рең. Мимикрия (еліктеуші рең). Сақтандырушы рең. Бейімділіктің жетілдірілуі және оның салыстырмалы сипаты. Түртүзілу. Эволюциялық процестің негізгі бағыттары. Эволюция бағыттарының арақатынасы. Зертханалық жұмыс: «Организмдердің мекен ортасына бейімделуі», «Өсімдіктердегі ароморфоздар және бунақденелілердегі идиоадаптациялар»;

3. «Жерде тіршіліктің пайда болуы» (2 сағат). Тіршіліктің пайда болуы туралы көзқарастардың дамуы. Жерде тіршіліктің пайда болуы туралы теориялар Л.Пастердің тәжірибесі. Органикалық молекулалардың абиогендік синтезі. Тіршіліктің пайда болуы жайлы қазіргі көзқарастар. Қазіргі кезде Жерде тіршіліктің пайда болуы мүмкін бе?

4. «Жерде тіршіліктің дамуы» (6 сағат). Криптозойда тіршіліктің дамуы. Архей. Протерозой. Жануарлардың алуантүрлілігінің жоғарылауы. Палеозой заманында тіршіліктің дамуы. Кембрий. Ордовик. Силур. Девон. Тас көмір. Пермь. Мезозой заманында тіршіліктің дамуы. Триас. Юра. Бор. Кайнозой заманында тіршіліктің дамуы. Палеоген. Неоген. Антропоген. Органикалық дүниенің алуантүрлілігі. Жүйелеудің ұстанымдары. Жүйелеудің шығуы. Жасанды және табиғи жүйелер. Организмдерді жіктеу. Тіршіліктің жасушалық емес формалары - вирустар, фагтар. Тіршіліктің жасушалық формалары. Прокариоттар. Эукариоттар;

5. «Адамның шығу тегі» (4 сағат). Адам шығу тегінің дәлелдемелері. Адам мен адам тәрізді маймылдардың ұқсастығы мен айырмашылықтары. Еңбек және адамның пайда болуы. Антропогенездің алғышарттары. Алғашқы адамдар. Ежелгі адамдар. Ертедегі адамдар. Осы заманғы алғашқы адамдар. Адам нәсілдері. Нәсілшілдіктің дәрменсіздігі, керітартпалығы.

41. «Экология негіздері» (11 сағат):

1. «Экожүйелер» (7 сағат). Экология пәні. Ортаның экологиялық факторлары.Биотикалық оптимум. Организмдердің тіршілік ортасына бейімделуі.Әртүрлі түр популяцияларының өзараәрекеттесулері. Бірлестіктер. Экожүйелер. Бірлестіктердегі организмдердің қызмет атқаратын топтары. Экожүйелердің мысалдары. Энергия ағымы және қоректік тізбектер. Экологиялық пирамида. Экожүйелердің өнімдері. Экожүйелердің алмасуы. Адамның әрекетіне байланысты экожүйелердің алмасуы. Агроценоздар. Адамның практикалық әрекетінде экологиялық білімді пайдалану;

2. «Биосфера. Адам әрекетінің биосфераға әсері. Биосфераны қорғау» (4 сағат). Биосфера туралы В.И.Вернадскийдің ілімі. Биосфераның құрамы: тірі зат,түрлік құрамы. Табиғатта көміртек пен азот айналымы. Биосферадағы биохимиялық процесстер. Тірі организмдердің шөгінді жыныстар түзудегі рөлі. Тірі организмдердің топырақ түзудегі рөлі. Адамның биосферадағы рөлі. Ауқымды экологиялық проблемалар. Озон қабатының бұзылуы. Атмосфераның ластануы. Су жүйелерінің ластануы. Ормандардың жойылуы. Топырақтың жағдайлары. Шөлге айналу. Биоәртүрліліктің жойылуы. Энергиялық проблемалар. Қоғам және қоршаған орта. Халық санының артуы. Индустриялық тұтынушылар қоғамы. Халықаралық ынтымақтастық және кедейлікпен күрес. Қазақстанның экологиялық проблемалары. Тұрақты даму.

6. 6-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

42.6-сынып оқушылары:

1) тірі организмдердің жалпы ортақ белгілерін;

2) өсімдік жасушасының құрылысын;

3) өсімдіктер бірлестіктеріне адам әрекетінің әсерін;

4) өсімдік жасушасының құрылысы мен қызметін;

5) өсімдік жасушасының бөлінуін;

6) өсімдіктегі заттардың қозғалысын ,тыныс алуын;

7) өсімдік организмінің көбеюін, өсуін және дамуын;

8) өсімдіктердің тіршілік ортасын;

9) табиғи бірлестіктерді;

10) өсімдіктердің бірлестіктегі тіршілікке бейімділігін;

11) табиғи бірлестіктегі адамның рөлін;

12) бактериялар, саңырауқұлақтар және өсімдік жасушаларының құрылысы мен қызметін;

13) жабықтұқымды өсімдіктердің Тұқымдастарын;

14) бактериялардың, саңырауқұлақтар мен өсімдіктердің және симбоздық (селбесіп) тіршілік ететін организм ретінде қыналардың құрылысы мен тіршілік әрекеттерін;

15) автотрофты және гетеротрофты организмдердің қоректену ерекшеліктерін (сапрофиттердің, паразиттердің,симбионттардың);

16) бактериялардың, саңырауқұлақтардың,өсімдіктердің көбеюі, өсуі және дамуын;

17) вирустар тіршіліктің жасушалы емес формалары екендігін;

18) организмдердің тіршілік орталарын;

19) жасанды бірлестіктерді (агроценоз), жасанды бірлестіктердің өнімділігіндегі адамның рөлінбілуі тиіс:

43. 6-сынып оқушылары:

1) тірі организм ұлпалары мен мүшелерінің құрылысы және қызметінің өзара байланысын;

2) өсімдік организмі мен ортаның өзара байланысын;

3) адам әрекетінің өсімдік түрлерінің көптүрлілігіне, олардың мекен ету ортасына әсерін және осы әрекеттерінің нәтижелерін;

4) өсімдіктер алуантүрлілігінің,табиғи бірлестіктерді қорғаудың биосфера тепе-теңдігін сақтаудағы рөлін;

5) организмнің құрылысы мен қызметінің, организм мен тіршілік ортасының өзара байланысын;

6) биологиялық әртүрліліктің, түрлер саны реттелуінің, табиғи бірлестіктерді қорғаудың биосфера тепе-теңдігін сақтаудағы рөлін;

7) адам әрекетінің өсімдік және жануар түрлерінің көптүрлілігіне , олардың мекен ету ортасына әсерін; ол әрекеттің нәтижесін және мәдени өсімдіктерді шығаруын негіздей алуы тиіс.

44. 6-сынып оқушылары:

1. өсімдік организмдерін;

2. өсімдік жасушаларын, ұлпаларын, мүшелерін;

3. өсімдіктер мен жануарлардың ең көп тараған түрлерін;

4. бактериялар, саңырауқұлақтар, қыналар мен өсімдік организмдерін;

5. өзің тұратын аймақта ең көп таралған өсімдік түрлерін, Тұқымдастың, Кластың, Бөлімнің өсімдіктерін;

6. жеуге жарайтын, улы және зең саңырауқұлақтарын анықтай алуы тиіс:

45. 6-сынып оқушылары:

1. тірі организмдердің жалпы белгілерін;

2. негізгі жүйелік ерекшеліктерді, түрлердің белгілерін, тірі табиғат Дүниелерін, Бөлімдерді және гүлді өсімдіктердің Кластарын, Тұқымдастарын;

3. элементарлық деңгейде өсімдіктер эволюциясының процестерін атай алуы тиіс:

46. 6-сынып оқушылары:

1. өсімдіктер жасушаларының құрылысы мен қызметiн;

2. өсімдіктердің ұлпалары мен мүшелерінiң құрылысы мен қызметiн;

3. прокариоттар мен эукариоттарды, автотрофты және гетеротрофты организмдерді;

4. жабық тұқымды өсімдіктердің Тұқымдастарын, Кластарын;

5. тірі табиғат бөлімдерін салыстыра білуі тиіс.

7. 7-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

47. 7-сынып оқушылары:

1. ірі организмдердің жалпы белгілерін;

2. негізгі жүйелік категорияларды,түрлердің белгілерін, тірі табиғат Дүниелерін, Бөлімдерді, Кластарды, жануарлардың Тұқымдастарын;

3. элементарлық деңгейде жануарлар эволюциясының барысын;

4. эволюция процесінде жануарлардың күрделенуін;

5. табиғи және жасанды бірлестіктерді;

6. жануарлардың оқып танысқан Тұқымдастарының өкілдерін;

7. жануарлардың кең тараған түрлерін және үй жануарларының қолтұқымдарын;

8. гетеротрофты организмдердің қоректену ерекшеліктерін (сарофиттер, паразиттер);

9. жануарлардың көбеюін, өсуін, дамуын;

10. организмдердің тіршілік орталарын;

11. жасанды бірлестіктер (агроценоз), жасанды бірлестіктердің өнімділігіндегі адамның рөлін білуі тиіс.

48. 7-сынып оқушылары:

1. -жануар организмдерінің құрылысы мен қызметінің өзара байланысын және организм мен тіршілік ортасының өзара байланысын;

2. -биологиялық әртүрліліктің рөлін, түрлердің сан мөлшерінің реттелуін, биосферадағы тепе-теңдікті сақтау мақсатында табиғи бірлестіктерді қорғауды;

3. -жануар түрлерінің көптүрлілігіне және олардың тіршілік орталарына адам әрекетінің әсерін, бұл әрекеттің нәтижелерін және үй жануарларының қолтұқымдарын шығаруды негіздей алуы тиіс.

49. 7-сынып оқушылары:

1. өзің тұратын аймақта кең таралған жануарлардың жиі кездесетін түрлерін және әртүрлі Тұқымдас, Класс , Типтің жануарларын;

2. адам ауруларының қоздырғыштары мен тасымалдаушыларын тани алуы тиіс.

50. 7-сынып оқушылары:

1. прокриоттық және эукариоттық, автотрофты және гетеротрофты организмдерді;

2. сүтқоректі жануарлардың Тұқымдастарын, Кластарын;

3. тірі табиғат бөлімдерінсалыстыра білуі тиіс.

8. 8-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

51. 8-сынып оқушылары:

1. адам организмінің құрылыс ерекшеліктерін;

2. денсаулықты сақтау үшін гигиеналық талаптарды;

3. адамның өмір сүру ұзақтығы мен денсаулығына жағымсыз экологиялық факторлардың әсерін;

4. адам денсаулығына зиянды әдет-дағдылардың қауіпті әсері туралы;

5. кемтар ұрпақтың дүниеге келу қатерінің факторларын білуі тиіс.

52. 8-сынып оқушылары:

1. сабаққа даярлануда авторлық ұсыныстарды ескере отырып оқулықтың мазмұнын пайдалануы;

2. сабаққа даярлану кезінде оқулықтағы суреттерді, кестелер, сызбанұсқалармен қосарбеттерін кеңінен пайдалану;

3. зертханалық жұмыстарды орындауда ұлғайтқыш аппаратураны қолдану;

4. денсаулықты сақтау мақсатында жеке бастың және қоғамдық гигиеналық ережелерін сақтау орындай алуы тиіс.

53. 8-сынып оқушылары:

1. мүшелер және мүшелер жүйесінің құрылысы мен қызметінің, организм мен ортаның өзара байланысын;

2. адамның тік жүруі мен еңбек әрекеттерінің нәтижесінде қалыптасқан ерекшеліктерін;

3. адам организмінде тіршілік әрекеттерінің нейрогуморальдық реттелуінің рөлін;

4. жоғары жүйке әрекеттерінің ерекшеліктерін;

5. адам денсаулығына экологиялық және әлеуметтік факторлардың, ақыл-ой және дене еңбегінің, денешынықтыру мен спорттың әсерін;

6. адам организміне және оның ұрпағына алкогольдің және темекі шегудің зиянды әсерін;

7. зиянды әдет дағдыларға әуестенудің (темекі шегу, маскүнемдік, нашақорлық) дене бітімі бұзылудың, жалпақтабандылықтың алдын-алу шараларын;

8. жеке адамның (тұлға) қалыптасуында қоршаған ортаның рөлін;

9. әлеуметтік мәніндегі адамның қалыптасуына қоғамның әсерін;

10. адамның биологиялық табиғатын негіздей алуы тиіс.

9. 9-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

54. 9-сынып оқушылары:

1. жалпы биология пәні және міндеттері;

2. тірі организмдерге тән жалпы белгілер;

3. тіршіліктің құрылым деңгейлері;

4. жасушалық теорияның негізгі қағидалары

5. прокариоттар және эукариоттар жасушаларының құрылысындағы ұқсастықтар мен айырмашылықтар;

6. жасуша тіршілік әрекеттерінің негізгі принциптері

7. органикалық және бейорганикалық заттардың жасушадағы рөлі,

8. жасушаның негізгі бөліну әдістері;

9. жеке дамудың заңдылықтары;

10. генетика пәні және міндеті;

11. өзгергіштік,тұқым қуалаушылық, ген, генотип, мутациялар түсініктерінің маңызы;

12. организмдердің тұқым қуалаушылығында хромосомалардың рөлі;

13. қоршаған ортаның қолайсыз факторларының адамның тұқым қуалаушылығына жағымсыз әсері;

14. тұқым қуалайтын өзгергіштіктің формалары;

15. эволюциялық ілімнің негіздері;

16. организмдердің бейімділігі;

17. түр және оның критерийлері;

18. популяция- түрдің элементарлық құрылымы;

19. экология пәні оның міндеттер, экологиялық факторлар;

20. түр, экожүйе ,биоценоз, биосфера түсініктерінің мәні;

21. экожүйелер қызметінің құрылымы мен принциптері;

22. адам әрекетінің экожүйелерге әсері;

23. қазақ халқының табиғатты қорғаудағы әдет-ғұрыптары мен салт-дәстүрлері;

24. Қазақстанда табиғатты қорғаубілуі тиіс.

55. 9-сынып оқушылары:

1. биология пәні мен оның міндеттерін,негізгі зерттеу әдістерін;

2. биологияның зерттеу обьекттерін;

3. биологияның дамуына айтарлықтай үлес қосқан шетелдік және отандық ғалымдар ,олардың еңбектері;

4. тіріге тән жалпы белгілер;

5. биологияны зерттеу нысандары;

6. биологиялық көп түрліліктің рөлі;

7. биосферадағы ттепе теңдікті сақтау үшін табиғи бірлестіктерді сақтаудың маңызын;

8. табиғи экожүйелерге адам әрекетінің нәтижелері (зиянды әсері);

9. қоршаған ортаның мутагендік факторларының маңызы атай білуі тиіс.

56. 9-сынып оқушылары:

1. организмдер өзгергіштігінің формалары;

2. өсімдіктер мен жануарлардың тіршілік ортасына бейімділігіне мысал келтіре білу тиіс.

57. 9-сынып оқушылары:

1. организмдердің жасушалық құрылысы туралы;

2. органикалық дүниенің бірлігі туралы қортынды жасай білуі тиіс.

10. 6-9 сыныптары оқушыларының тұлғалық деңгейі нәтижелері

58. Оқушылар:

1. жануарлардың құрылысы мен тіршілік әрекеттері туралы білімдерін оларды өсіру және қорғау тәсілдерін негіздеу үшін;

2. жануарлардың құрылысы мен тіршілік әрекеттері туралы білімдерін жұқпалы аурулардың алдын алу жолдарын негіздеу үшін;

3. организм түрлері және табиғи бірлестіктер туралы білімдерін, оларды қорғау шараларын негіздеу үшінбілімін көрсете білуі тиіс.

59.Оқушылар:

1. тірі табиғаттың шығу тегінің бірлігі туралы;

2. органикалық дүниенің туыстығы және бірлігі туралы;

3. жануарлар дүниесінің күрделенуі туралықортынды жасай білуі тиіс.

60. 6-9 сынып оқушылары:

1. жануарлар тіршілігіндегі маусымдық өзгерістерді;

2. жануарлар Тұқымдастарының белгілі өкілдерін зерттеу тәжірибелерінің нәтижелерін;

3. жануарлардың үй жағдайында және табиғи жағдайда өсуі мен дамуын бақылап дағдылану тиіс.

61.Оқушылар:

1. микропрепараттар даярлау және оларды микроскоп астында қарауда;

2. өсімдіктер тіршілігіндегі маусымдық өзгерістерді, адам әрекетінің әсерінен болатын тіршілік ортасындағы өзгерістерді бақылауда;

3. өсімдіктердің тіршілік әрекетін зерттеуге қарапайым тәжірибелер жүргізуде;

4. организмдерге, түрлерге, табиғи бірлестіктерге ұқыптылықпен қарау,

5. оқушының табиғаттағы мінез-құлқы, өзін дұрыс ұстау;

6. оқып танысқан өсімдік тұқымдастары өкілдерінде маусымдық және адам әрекетінің әсерінен болған өзгерістерді бақылау;

7. өсімдік организмдеріне,түрлеріне,мәдени өсімдіктердің іріктемелеріне ұқыптылықпен қарауда;

8. улы саңырауқұлақтармен, өсімдіктермен уланудың алдын-алуда;

9. вирустар және бактериялар тудыратын жұқпалы аурулармен жаппай ауыру кезінде жеке бастың және қоғамдық гигиеналық шаралардың ережелерін сақтаудақабілеттілігін байқатуы тиіс.

62. Оқушылар:

1. зат алмасу процестерінің өзара байланысын;

2. радиацияның,есірткі заттарының адамның тұқым қуалаушылығына жағымсыз әсерінің себептерін;

3. қоршаған ортаның жағымсыз факторларының тірі организмдерге зиянды әсерін;

4. табиғатты,қоршаған ортаны қорғаудың тірі организмдер үшін маңызын;

5. тірі организмдердің тіршілік жағдайларына бейімділігін;

6. қоректік тізбектердің сызбанұсқасын;

7. адам әрекетінің табиғатқа әсерінтүсіндіру қабілетін байқатуы тиіс.

63. Оқушылар:

1. организмдердің өзгергіштік формаларына;

2. өсімдіктер мен жануарлардың тіршілік ортасына бейімділігіне;

3. эволюция процесінде адам организмінің күрделенуіне;

4. адамның ең кең таралған ауруларына;

5. адамның жиі кздесетін зиянды әдеттерінемысалдар келтіре білуі тиіс.

64. Оқушылар:

1. организмдердің жасушалық құрылысы туралы;

2. органикалық дүниенің бірлігі туралы;

3. жасушалар мен ұлпалардың құрылысы мен қызметін;

4. жасушалардың бөлінуін;

5. адам организмінің құрылысы мен тіршілік әрекеттерін;

6. зат алмасу және энергия айналымын;

7. организмде ферменттер мен витаминдердің рөлін;

8. тамақтанудың ерекшеліктерін;

9. тыныс алуды, заттар қозғалысын, тіршілік әрекеттерінің соңғы өнімдерін шығаруды;

10. иммунитет және оның адам өміріндегі маңызын; ЖИТС (жүре пайда болған иммундық тапшылық синдромы)-тің алдын алуды;

11. адамның жай-күйіне және қасиеттеріне әсер ететін экологиялық факторлардықортынды жасай білуі тиіс.

65. Оқушылар:

1) тірі организмнің жалпы белгілерін

2) адамның биологиялық және әлеуметтік факторларын;

3) адам эволюциясының себептері мен нәтижелерін атай білуі тиіс.

66. Оқушылар:

1) адамның жасушаларын, ұлпаларын, мүшелері мен мүшелер жүйесін;

2) сүйек сынған, буын шыққан, сіңір созылған жағдайда алғашқы көмек көрсету үшін сүйектің типтерін және олардың байланыстарын;

3) зардап шеккен адамға алғашқы көмек көрсету үшін қан кетудің түрлерінанықтап ажырата білуі тиіс.

67. Оқушылар:

1) адам организмінің жасушалары мен ұлпаларының құрылысын және қызметін;

2) қаңқа бөліктерін, сүйек типтерін және олардың байланысу түрлерінсалыстыра білуі тиіс.

11. 6-9-сыныптары оқушыларының дайындық деңгейінің жүйелі-әрекеттік нәтижелері

68. Оқушылар:

1. бірлестіктердің алмасуын түсіндіру үшін экологиялық білімдерін;

2. биологиялық зерттеулердің қарапайым әдістері мен құрал-жабдықтарын;

3. биологиялық обьектілер мен саймандарды, құрал-жабдықтарды;

4. биологиялық обьектілермен құралдармен,саймандармен техникалық қауіпсіздік ережелеріне;

5. анықтамалық материалдар ,айырғыштар, қосымша әдебиеттерге;

6. микропрепараттар даярлауда және оларды микроскоп астында қарауда;

7. жануарлардың оқып танысқан тұқымдастарының белгілі өкілдеріндегі адам әрекетіне байланысты өзгерістерді және маусымдық өзгерістерді бақылауда;

8. жануарлардың тіршілігін зерттеу үшін қарапайым тәжірибелер жүргізуде;

9. үй жануарларының қолтұқымдарына, түр өкілдеріне ұқыптылықпен қарау;

10. жануарлардан түрлі аурулар жұқтырудың алдын алу;

11. жануарларды күтіп-баптауда жеке бастың және қоғамдық гигиеналық шараларды қолдануда;

12. өсімдіктердің тіршілік әрекеттері мен құрылысы туралы білімін оларды өсіру әдістері, қорғау шаралары үшін;

13. табиғи бірлестіктер туралы білімін оларды қорғау шараларын негіздеу үшін;

14. өсімдіктердің тіршілік әрекеттері мен құрылысы туралы білімін оларды өсіру әдістері, қорғау шараларын негіздеу үшін;

15. бактериялар,саңырауқұлақтардың құрылысы және тіршілік әрекеттері және вирустар туралы білімдерін азық-түлік өнімдерін сақтау әдістерін, уланудың және ауру жұқтырудың алдын алу шараларын негіздеу үшін;

16. түрлер, табиғи бірлестіктер туралы білімін оларды қорғау шараларын негіздеу үшінбілімдерінқолдана білуі тиіс.

69. Оқушылар:

1. өсімдіктің жасушалы құрылысы туралы;

2. органикалық дүниенің туыстығы және бірлігі туралы;

3. өсімдіктер әлемінің күрделенулері туралы;

4. тірі табиғаттың шығу тегінің бірлігі туралы;

5. адам организмінің жасушалық құрылысы туралы;

6. адамның жануарлардан шығуы туралықорытынды жасай білуі тиіс.

70. Оқушылар:

1. өсімдіктердің эволюция процесінде күрделенуі;

2. табиғи және жасанды бірлестіктерге;

3. өсімдіктердің ең көп таралған түрлері мен іріктемелеріне;

4. өсімдіктердің оқып-танысқан Тұқымдастарының белгілі өкілдеріне;

5. мәдени өсімдіктердің ең көп таралған түрлері мен іріктемелеріне;

6. вирустық және бактериялық жұқпалы ауруларға;

7. бірлестіктердің алмасуын түсіндіру үшін экологиялық білімге;

8. биологиялық зерттеулердің қарапайым әдістері мен саймандарына;

9. салауатты өмірсалтын негіздеу үшін адам оргнизмінің құрылысы мен тіршілігіне;

10. мінез-құлықтың гигиеналық нормаларын сақтауға;

11. жарақаттардың және аурулардың алдын алуғамысалдар келтіре білуі тиіс.

71. Оқушылар:

1. адамның тіршілік-әрекеттерін зерттеу бойынша жүргізілген зертханалық жұмыстардың нәтижесін;

2. өз организміңнің анатомиялық-физиологиялық өзгерістерін;

3. өсімдіктер тіршілігіндегі маусымдық өзгерістерін;

4. тәжірибе нәтижесін;

5. мәдени өсімдіктердің тіршілігіндегі маусымдық өзгерістерін;

6. өсімдік Тұқымдастарының белгілі өкілдерін зерттеп білу үшін тәжірибелер нәтижесін;

7. мектептің оқу-тәжірибе учаскесіндегі және күнделікті өмірде кездесетінтүрлі жүйелік категорияларға жататын өсімдіктерінің өсуі мен дамуынбақылай білу тиіс.

72. Оқушылар:

1) микропрепараттар даярлау және оларды микроскоп астында қарауда;

2) адам әрекетінің әсерінен тіршілік ортасын өзгертуде;

3) адамның салауатты өмір салтының, оның жеке басының және қоғамдық гигиеналық ережелерін;

4) улы саңырауқұлақтармен, өсімдіктермен уланудың алдын алудаережелерді сақтай білуі тиіс.

«Физика» пәнінен оқу бағдарламасы

1. Түсінік хат

1.«Физика» оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы №1080 Қаулысымен бекітілген орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген.

2. Физика - оқушыға білім беретін және өзіндік тәрбиелік ықпалы бар, оның ақыл - ойын және логикалық ойлау қабілетін дамытатын, ерік-жігерін тәрбиелейтін өзіндік мазмұны және зерттеудің ғылыми әдістері бар жетекші ғылымдардың бірі болып табылады.

3. Бүгін мектептегі «Физика» оқу пәнінің курсы ғылыми түрде ойлауды қалыптастыруға бағытталған, оқушының шығармашылық, коммуникативтік қабiлетін, абстрактiлi-теориялық және практикалық ойлауын, сыни ойлау және талдау дағдыларын дамытуға мүмкіндік береді.

4. «Физика» курсын 7-9 сыныптарда оқытудың мақсаты - оқушылардың ғылыми дүниетанымының негіздерін, танымдық қызығушылығын, сын тұрғысынан ойлауын, зияткерлік және шығармашылық қабілетін қалыптастыру, физиканың негiзгi заңдарымен танысудан, табиғаттың құбылысын зерттеуден меңгерген білімі және білігін техникада және күнделiктi өмiрде пайдалана білу.

5. Осы мақсатқа жету үшін мынандай міндеттерді шешу қамтамасыз етедi:

1. қазіргі заманғы әлемнің физикалық бейнесінің негізін беретін физикалық құбылыстар, ұғымдар, заңдылықтар және теориялық қорытынды туралы білімдерді, табиғаттың ғылыми таным әдістері туралы білімдерді, құбылыстарды бақылау, эксперименттік тапсырмаларды орындау, болжау және жобалауды жүзеге асыру біліктілігін меңгерту;

2. физикалық экспериментті орындау дағдысын, зерттеушілік қабiлетін, өмірлік, тәжірибеде мәні бар есептерді шешу үшін игерген білім және білігін қолдану үдерісінде танымдық қызығушылығын, зияткерлік және шығармашылық қабілеттерін дамыту;

3. оқу және зерттеу жұмысына жауапкершілікпен қарау, қоршаған ортаны қорғау және табиғат құндылықтарын тиімді пайдалану, қоғам және адам өмірінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету,

базалық білім негізінде экономикалық және саяси, әлеуметтік, мәдени қызметтерге ат салысу дағдысына тәрбиелеу.

6. 7-9 сыныптарға арналған «Физика» оқулығының базалық оқу материалының мазмұны іс жүзінде сақталды, ерекшелігі оқушылардың негізгі игерген білімдерін тәжірибеде көбірек қолдануға бағытталған және қазіргі қоғамда өмірлік жағдаяттарға бейімделуге негізделеді.

7. Бағдарлама оқушылардың жас ерекшеліктерін ескере отырып жасалынған, олардың жаңа контексте игерген білімдерін қолдануға және даму үдерісінің жаһандануы, табиғаттың физикалық заңдылықтарының мәнiн аша отырып практикалық жұмыстарды орындауына кеңінен мүмкiндiк туғызады.

8. 7-9 сыныптарына арналған арналған «Физика» пәнінің білім мазмұны іргелілік, жүйелілік, біртұтастық, мәдени үйлесімділік, түсініктілік, сабақтастық сияқты принциптер негізінде құрастырылған.

9. Пәнаралық байланыс ана тілі пәнімен (қазақ, орыс):

тіл лексикасы;

ауызша және жазбаша коммуникация (әңгіме, эссе, шығарма, реферат, шығармашылық жоба);

коммуникативті мәдениет;

физиканың негізгі терминологиясын білу білімі, физикалық терминдерді қолдану арқылы оқушылардың сөйлеу мәдениетін қалыптастыру.

10. Пәнаралық байланыс алгебра пәнімен:

рационал сандармен есептер шығару;

формулалар арқылы есептеу, пропорцияны шешу;

тікбұрышты координат жүйесінде сызбалар салу;

y= kx және, у= 1/х функция түрлері және оның графиктері;

квадраттық теңдеулер және теңсіздіктер;

негізгі тригонометриялық формулалар;

сызықтық теңдеулер жүйесі және оларды шешу.

11. Пәнаралық байланыс геометрия пәнімен:

векторлар және амалдар қолдану;

геометриялық фигуралардың ауданы;

бұрыштар туралы мәлімет (градустық өлшеу) бұрыштарды өлшеу және салу;

центрлік және іштей сызылған бұрыш;

үшбұрыштардың теңдігі және ұқсастығы;

косинус, синус, Пифагор теоремасы.

12. Пәнаралық байланыс химия пәнімен:

заттардың молекулалық құрылысы;

жану;

энергияның сақталу және айналу заңдары;

кристалл торлардың құрылысы;

Менделеев элементтерінің периодтық жүйесі;

изотоптар және атом ядросының құрылысы;

массаның сақталу заңы;

спектралдық анализ;

химиялық элементтердің радиоактивтi изотоптарын алу.

13. Пәнаралық байланыс биология пәнімен:

биосферадағы энергияның айналуы және заттардың айналымы ;

ультракүлгін және инфрақызыл, рентген сәулелерінің өсімдік және тірі оргнизмдерге әсері.

14. Пәнаралық байланыс география пәнімен:

жауын-шашын, ауа, су буы туралы, заттардың меншікті жылу сыйымдылығын қолдана білуі;

механикалық энергия туралы білімі (өзен және жел энергиялары);

компас көмегімен бағытты айыра білу біліктілігі;

гидроэнергетикалық ресурстар қоры және оларды еліміздің барлық өңірінде пайдалану туралы мәлiметтер;

жергілікті және ауқымды экологиялық мәселелер;

Жер ғаламшары, Жердің магнит өрісі туралы мәлімет, магнит өрісіндегі зарядталған бөлшектердің қозғалысы, Күн жүйесіндегі денелердің физикалық табиғаты;

электрэнергияны пайдалана білу білімі.

15. Пәнаралық байланыс информатика пәнімен:

электрондық кестеде, графикалық редактордың ортасында модельдеу;

белгілі бір тапсырманы орындаудың алгоритмін құру;

«Интернет» желісіндегі жұмыс: браузердің және іздеу программаларының көмегімен ақпаратты іздеу және оны қарау;

электронды тасымалдаушыда мәліметті сақтау;

электрондық почтамен хабарлама жіберу;

слайдтарды құрастыру.

16. Пәнаралық байланыс технология пәнімен::

механикалық өңдеуде дененің қызуы, материалдың серпінділігі;

электр тізбегі және олардың элементтері, электр тізбегі және оның шартты түрде белгіленуі, қыздыру шамының, патронның, сөндіргіш штепсель шанышқылардың құрылысы, электромагниттер және олардың қолданылуы, автоматты құрылымдардың элементтері;

жылу қозғалтқыштардың құрылысы.

17. Оқыту нәтижелері оқушылардың дайындық деңгейiне қойылатын талаптарда көрсетілген және ол оқытудың қорытынды нәтижелерінің жүйесін береді. Оған жету оқушының негізгі мектеп курсы бойынша оң нәтижелі аттестациясының міндетті шарты болып табылады.

18. «Физика» оқу пәні бойынша оқу жүктемесі:

1. 7 сыныпта - аптасына 2 сағатты, оқу жылында 68 сағатты;

2. 8 сыныпта - аптасына 2 сағатты, оқу жылында 68 сағатты;

3. 9 сыныпта - аптасына 2 сағатты, оқу жылында 68 сағатты құрайды

2. Оқу пәнінің 7 -сыныптағы базалық білім мазмұны

19. «Физика - табиғат туралы ғылым (9 сағат)»:

1) табиғат және адам;

физика - табиғат туралы ғылым;

физикалық терминдар мен ұғымдар;

физика және техника;

аспан денелері туралы ғылым;

орталық Азия ғалымдарының ғылымды дамытудағы рөлі;

ежелгі дүниедегі халық астрономиясы;

қазiргi әлемдегi физика;

табиғатты зерттеудің ғылыми әдістері;

физикалық эксперимент;

физикалық теория;

физикалық шама;

шамаларды өлшеу;

өлшеулер мен есептеулердің дәлдігі;

өлшемдердің метрлік жүйесі;

бірліктердің халықаралық жүйесі;

өлшеулер мен есептеулердің дәлдігі;

үкен және кіші сандарды ықшамдап жазу;

2) №1-лабораториялық жұмыс:

өлшеуiш цилиндр (мензурка) бөлiктерiнiң құнын анықтау, дененiң көлемiн өлшеу;

3. көрсетілімдер:

демонстрациялық өлшеуіш аспаптар (мензурка, амперметр, вольтметр т.б.;

3. практикалық жұмыстар:

аспап шкаласындағы бөліктің құнын анықтау.

20. «Заттың құрылысы (5 сағат)»:

1) атомдар және молекулалар;

заттың молекулалық құрылысы;

молекулалардың қозғалысы;

диффузия құбылысы;

дене температурасының оның молекулаларының жылдамдығына тәуелділігі;

заттың агрегаттық күйлері және оларды молекулалық-кинетикалық көзқарас негізінде түсіндіру;

масса және заттың тығыздығы;

қазіргі әлемдегі нанотехнология

2) лабораториялық жұмыс;

1. №2-лабораториялық жұмыс:

кішкентай денелердің өлшемін анықтау;

2-2) №3 лабораториялық жұмыс:

қатты дененің массасы мен тығыздығын анықтау;

3) көрсетілімдер:

газдардың сығылуы;

қыздырған денелердің ұлғаюы;

бояудың суда еруі;

газдардың, сұйықтықтардың араласуы;

молекулалардың ретсіз қозғалысының үлгісі;

қорғасын цилиндрлер, пластилин кесектерінің жабысуы.

21. «Қозғалыс (10 сағат)»:

1) механикалық қозғалыс;

қоршаған орта және механикалық қозғалыс;

санақ денесі;

қозғалыстың салыстырмалылығы;

планеталардың қозғалысы;

Коперниктің гелиоцентрлік жүйесі;

материялық нүкте;

қозғалыс траекториясы;

жол;

бiрқалыпты және бiрқалыпты емес қозғалыстар;

жылдамдық;

жылдамдық бірліктері;

бiрқалыпты емес қозғалыс кезiндегi орташа жылдамдық;

бiрқалыпты түзу сызықты қозғалыстың графигi;

2) көрсетілімдер:

қозғалыстың салыстырмалылығы (ойыншық автомобильді, көрсеткіштер мен «жолаушыны» пайдалану арқылы);

жіпке ілінген шардың қозғалыс траекториясы;

бордың тақтада жүрген (сызған) жолын өлшеу;

суы бар шыны түтіктегі ауа көпіршігінің бірқалыпты қозғалысы;

стробоскоп;

спидометр;

3) практикалық жұмыстар:

қозғалыстың салыстырмалылығы;

жол, орын ауыстыру және бiрқалыпты түзу сызықты қозғалыстағы дененің координатасы.

22. « Денелердің өзара әрекеттесуі (12 сағат)»:

1) инерция;

күш - денелердiң өзара әрекеттесуiн сипаттайтын шама;

тартылыс құбылысы;

бүкiл әлемдiк тартылыс заңы;

ауырлық күші;

басқа планеталардағы ауырлық күші;

дененің салмағы, салмақсыздық;

деформация;

Гук заңы;

динамометр;

денеге бір түзудің бойымен әрекет ететін күштерді қосу;

үйкеліс күші;

үйкеліс әрекетін техникада ескеру;

2) №4 лабораториялық жұмыс:

серпімді деформацияларды зерделеу;

3) көрсетілімдер:

инерцияның көрінісі (балғаны саптау);

әр түрлі салмақтағы гирлер, таразының түрлері;

демонстрациялық таразымен дененің салмағын өлшеу (таразымен жұмыс істеу ережесі);

көлемдері бірдей денелердің массаларын салыстыру (жүктер жиынтығы); динамометрдің құрылысы мен жұмыс қағидасы;

әртүрлі динамометрмен көрсетілім жасау;

бір түзудің бойымен бағытталған күштерді қосу;

интерактивті үлгілер;

4) практикалық жұмыстар:

сапалық және мәтінді есептер шығару;

механикадағы күштер.

23. «Қысым (17 сағат)»:

1) қысым;

қысымның қатты денелер, сұйықтар және газдар арқылы берілуі;

Паскаль заңы;

гидравликалық пресс;

газдың қысымы;

ауырлық күшінің әрекетінен сұйықтар мен газдарда болатын қысым;

қатынас ыдыстар, су құбыры;

атмосфералық қысым;

Торричелли тәжірибесі;

барометр;

атмосфералық қысымның биіктікке байланысты өзгеруі;

манометрлер;

сорғылар;

Архимед күші;

денелердің жүзу шарттары;

ареометрлер;

су көлiгi;

ауада ұшу;

2) лабораториялық жұмыс:

2-1) № 5 лабораториялық жұмыс:

Архимед заңын тексеру;

2-2) № 6 лабораториялық жұмыс:

дененің сұйықта жүзу шарттарын анықтау;

3) көрсетілімдер:

қысымның қатты денелер, сұйықтар және газдар арқылы берілуі;

қатынас ыдыстар;

ыдыстардағы сұйықтың еркін бетіне түсіретін қысымы;

Торричелли тәжірибесі.

сұйыққа батырылған денеге әсер ететін кері итеруші күш;

4) практикалық жұмыстар:

сапалық және мәтінді есептер шығару

Архимет заңы.

24. «Жұмыс, қуат, энергия (12 сағат)»:

1) дененің қозғалу бағытында әрекет ететін күштің жұмысы;

қуат;

энергия;

денелердің потенциалдық және кинетикалық энергиялары;

ауырлық күші әрекет ететін дененің потенциалдық энергиясы;

деформацияланған серіппенің потенциалдық энергиясы;

механикалық энергия;

механикалық энергияның сақталу заңы;

күш моменті;

тепе-теңдiк шарттары;

иінді таразылар;

жай механизмдер;

көлбеу жазықтық;

механиканың «Алтын ережесі»;

механизмдердің пайдалы әрекет коэффициенті;

ең қуатты машиналар;

тiрi табиғаттағы қуат және жұмыс;

2) лабораториялық жұмыс.

2-1) №7 лабораториялық жұмыс:

денені бірқалыпты көтеру кезіндегі жұмысты анықтау, көлбеу жазықтықтың ПӘК-ін анықтау;

2-2) №8 лабораториялық жұмыс:

иіндіктің тепе-теңдік шарттарын анықтау;

3) көрсетілімдер:

жай механизмдер;

көлбеу жазықтықтағы дененің кинетикалық энергиясының массасына және оның жылдамдығына, дененің потенциялдық энергиясының биіктігіне байланыстығын көрсететін тәжірибелер;

4) практикалық жұмыстар:

сапалық және мәтінді есептер шығару;

механизмдердің пайдалы әрекет коэффициенті;

25. Уақыт қоры (3 сағат).

3. Оқу пәнінің 8 -сыныптағы базалық білім мазмұны

26 « Жылу құбылыстары (24 сағат)»:

1. температура, оны өлшеу тәсілдері;

термометрлердiң түрлерi;

температураның шкаласы;

жылулық қозғалыс;

броундық қозғалыс;

диффузия;

ішкi энергия.;

ішкi энергияны өзгерту тәсiлдерi;

жылу құбылысының тірі организмдегі ролі;

суық кездегі адам;

жылуөткізгіштік, конвекция, сәуле шығару;

табиғаттағы және техникадағы жылу берілу;

жылу берудегі конвекцияның орны;

жылу мөлшері;

заттың меншікті жылу сыйымдылығы;

отынның меншікті жану жылуы;

отынның энергиясы;

механикалық және жылу процестеріндегi энергияның сақталу және айналу заңы;

заттың агрегаттық күйлері;

қатты денелердiң балқуы және қатаюы;

балқу температурасы;

меншiктi балқу жылуы;

будың пайда болуы;

булану және конденсация;

қаныққан және қанықпаған булар;

ауаның ылғалдылығы;

ылғалдылықты өлшеуге арналған құралдар;

қайнау;

меншiктi булану жылуы;

қайнау температурасының атмосфералық қысымға байланыстылығын анықтау;
термодинамика негiздерi;

термодинамиканың бiрiншi заңы;

газдың және будың жұмысы;

жылу процестерiнiң қайтымсыздығы;

термодинамиканың екінші заңы;

қазiргi физикадағы термодинамиканың рөлi;

жылу қозғалтқыштары;

жылу қозғалтқыштарының п.ә.к.-ті;

жылу қозғалтқыштарын жетілдіру жолдары;

жылу қозғалтқыштарының энергетиканың дамуындағы рөлi;

тоңазытқыш;

жылу қозғалтқыштары және оның адам өміріндегі маңызы;

жылу машиналары және табиғатты қорғау;

жылу машиналарын пайдаланудағы экологиялық мәселелер;

айдағы, Марстағы, Шолпандағы термодинамикалық жағдайлар;

2) көрсетілімдер:

түрлі денелердің жылу өткізгіштігі;

металдардың жылу өткізгіштігіндегі айырмашылықтар;

сұйықтар мен газдардағы конвекция;

әртүрлі сұйықтардың булануы;

будың конденсациясы кезіндегі энергияның бөлінуі;

қаныққан булардың қасиеттері;

судың қайнауы;

судың төменгі қысымда қайнауы;

жұмыс атқарғанда және жылу берілу кезінде дененің ішкі энергиясының түрленуі;

әртүрлі металдардың жылу сыйымдылықтарын салыстыру.

колориметр және онымен жұмыс істеу;

термостың құрылысы;

будың жұмысы;

бу турбинасының құрылысы (моделі);

төрт тактілі іштен жану қозғалтқышының құрылысы мен жұмысы (моделі).

2) лабораториялық жұмыс;

2-1) № 1 лабораториялық жұмыс:

температуралары әртүрлi суды араластырып жылу мөлшерін салыстыру;

2-2) № 2 лабораториялық жұмыс:

мұздың меншiктi балқу жылуын анықтау.;

2-3) № 3 лабораториялық жұмыс:

ауаның ылғалдылығын анықтау;

3) Практикалық жұмыстар:

денені қыздыру үшін қажетті немесе оны суытқанда бөлінетін жылу мөлшерін есептеу;

заттың меншікті жылу сыйымдылығын анықтау;

заттың агрегаттық күйлері өзгерген кездегі жылу мөлшерін есептеу.

27.« Электр құбылыстары (22 сағат)»:

1. денелердің электрленуі;

электр зарядының сақталу заңы;

электроскоп;

өткізгіштер мен диэлектриктер;

қозғалмайтын зарядтардың өзара әрекеттесуi;

Кулон заңы;

элементар электр заряды;

электр өрiсi;

электр өрісінің кернеулігі;

потенциал және потенциалдар айырымы;

конденсаторлар;

табиғаттағы электр құбылысы;

өндірісте және тұрмыста электрлендіруді есепке алу және қолдану;

электр тогы,

электр тогы көздері;

электр тізбегі және оның құрамды бөлігі;

ток күшi;

Амперметр.;

кернеу;

Вольтметр;

тiзбек бөлiгi үшiн Ом заңы;

өткiзгiштiң электр кедергiсi;

өткiзгiштiң меншiктi кедергiсi;

электр кедергісінің температураға тәуелділігі;

асқын өткізгіштік, резистор және реостат;

өткiзгiштердi тiзбектей және параллель қосу;

электр тогының жұмысы мен қуаты;

электр тогының жылулық әсері;

Джоуль-Ленц заңы;

кыздыру шамдары;

электрқыздырғыш құралдар;

қысқа тұйықталу;

балқымалы сақтандырғыштар;

электр тогының химиялық әсерi, (Фарадейдiң заңы);

2) көрсетілімдер:

әртүрлі денелердің электрленуі, электрленген денелердің өзара әрекеттесуі;

электрометрдің құрылысы мен жұмыс істеуі;

электр зарядының бөлінгіштігі;

кулон заңының дұрыстығын суреттеу;

ток көздері;

амперметрдің жұмыс істеу принципі;

ток күшін амперметрмен өлшеу;

вольтметрдің жұмыс істеу принципі;

кернеуді вольтметрмен өлшеу;

электр тізбегін құрастыру;

3) лабораториялық жұмыс

3-1) № 4 лабораториялық жұмыс:

электр тiзбегiн құрастыру және оның әртүрлi бөлiктерiндегi ток күшiн өлшеу;

2. № 5 лабораториялық жұмыс:

тiзбек бөлiгi үшiн Ом заңын тексеру;

2. № 6 лабораториялық жұмыс:

өткiзгiштердi тiзбектей және параллель қосуды зерделеу;

2. № 7 лабораториялық жұмыс:

электр тогының жұмысы мен қуатын анықтау;

4) практикалық жұмыстар:

ток күші мен кернеуді есептеу;

Элерктр тізбегін есептеу.

28.«Электромагниттік құбылыстар (8 сағат)»:

1. тұрақты магнит;

магнит өрiсi;

тогы бар түзу өткізгіштің магнит өрiсi;

тогы бар шарғының магнит өрiсi;

электромагниттер және оларды қолдану;

магнит өрiсiнiң тогы бар өткiзгiшке әрекеті;

электроқозғалтқыш;

электр өлшеуіш құралдар;

электромагниттiк индукция;

генераторлар;

2) көрсетілімдер:

тогы бар өткізгіштің магнит өрісін бақылау;

тогы бар түзу өткізгіш пен раманың магнит өрісіндегі қозғалысы;

тұрақты ток электр қозғалтқышының құрылысы мен жұмысы;

3) лабораториялық жұмыс:

3-1) № 8 лабораториялық жұмыс:

тұрақты магниттiң қасиеттерiн оқып-үйрену және магнит өрiсiнiң бейнесiн алу;

3-2) № 9 лабораториялық жұмыс:

электрмагниттi құрастыру және оның әсерiн сынау.

4) практикалық жұмыстар:

магниттердің өзара әрекеттесуі..

29. «Жарық құбылыстары (10 сағат)»:

1. жарық6;

жарық көздері;

күн - жұлдыз;

жарықтың түзу сызықты таралу заңы;

көлеңке және жартылай көлеңке;

күннің және Айдың тұтылуы;

жарықтың шағылуы;

шағылу заңдары;

толық шағылу;

жазық және сфералық айналар;

сфералық айна көмегімен кескін алу;

жарықтың сынуы;

жарықтың сыну заңы;

линзалар;

линзаның оптикалық күшi;

жұқа линзаның формуласы;

линзаның көмегімен кескiн алу;

көз - оптикалық жүйе;

көздiң көру кемістігі және олардың түзету әдiстері;

оптикалық аспаптар;

жарықтың дисперсиясы;

түс және жарық;

2) көрсетілімдер:

жарықтың шағылу заңы;

жазық айнадағы кескін;

жарықтың сыну заңы;

линзаның көмегімен кескін алу;

3) лабораториялық жұмыс:

3-1) № 10 лабораториялық жұмыс:

шынының сыну көрсеткiшiн анықтау;

3-2) № 11 лабораториялық жұмыс:

линзаның көмегiмен кескiн алу;

4) практикалық жұмыстар:

жарық құбылыстары.

29. Уақыт қоры (4 сағат)

4. Оқу пәнінің 9 -сыныптағы базалық білім мазмұны

29. « Кинематика негіздері (10 сағат)»:

1. қозғалыс - материяның ажырамас қасиеті;

материалдық нүкте;

санақ жүйесі;

салыстырмалы механикалық қозғалыс;

векторлар және оларға амалдар қолдану;

вектордың координаталар осьтеріндегі проекциялары;

түзусызықты теңайнымалы қозғалыс, үдеу;

түзусызықты теңайнымалы қозғалыс кезіндегі жылдамдық және орын ауыстыру;

жылдамдықтың графигі;

түзусызықты теңайнымалы қозғалыс кезіндегі дененiң бастапқы жылдамдықсыз орын ауыстыруы;

еркiн түсу үдеуi;

дененiң еркiн түсуi;

аспан денелерi және тағы басқалардың жерге еркiн түсу үдеуi;

қисықсызықты қозғалыс;

материялық нүктенiң шеңбер бойымен бiрқалыпты қозғалысы;

сызықтық және бұрыштық жылдамдықтар;

центрге тартқыш үдеу;

қатты дененің ілгерлемелi және айналмалы қозғалысы

2) көрсетілімдер:

түзу сызықты және қисық сызықты қозғалыс;

орын ауыстыруларды қосу;

стробоскоп;.

дененің ауада және ауасы сиретілген кеңістікте түсуі;

еркін түсу кезіндегі үдеуді өлшеу;

үдеумен көтерілген және түскен кездегі дененің салмағы;

салмақсыздық;

спидометр, шеңбер бойымен қозғалыс кезіндегі жылдамдықтың бағыты.

айналмалы қозғалыстың берілу түрлері;

центрден тепкіш тахометр;

ұшу қашықтығының лақтыру бұрышына тәуелділігі;

3. № 1 лабораториялық жұмыс:

бірқалыпты қозғалыс кезiндегi дененiң үдеуiн анықтау;

3) практикалық жұмыстар:

денелердің қозғалысын сипаттау тәсілдері

29. «Динамика негіздері (10 сағат)»:

1. Ньютонның бiрiншi заңы;

инерциялық санақ жүйелерi;

күш, масса;

Ньютонның екiншi заңы;

Ньютонның үшінші заңы;

салыстырмалылық принципi;

механикадағы күштер;

бүкiләлемдiк тартылыс заңы;

денелердiң ауырлық күшiнiң әрекетiнен қозғалуы;

жердің жасанды серiктерінің қозғалысы;

тiреумен қозғалатын дененің салмағы;

салмақсыздық;

2) көрсетілімдер:

инерцияның айқындалуы;

денелердің массаларын салыстыру;

Ньютонның екінші заңы;

күштерді өлшеу;

өзара бұрыш жасай әрекет ететін күштерді қосу;

Ньютонның үшінші заңы;

3. № 2 лабораториялық жұмыс:

горизонталь лақтырылған дененің қозғалысын зерделеу.

3. практикалық жұмыстар:

күшті өлшеудің практикалық тәсілдері;

жердің ауырлық өрісіндегі дене қозғалысының параметрлерін есептеу;

33 «Сақталу заңдары (4 сағат)»:

1) дене импульсі;

материялық нүктеде импульстiң өзгеруі;

денелер жүйесі;

импульстің сақталу заңы;

реактивтi қозғалыс;

К.Э.Циолковскийдің ғылыми еңбектерінің маңызы;

зымыран,

ғарыш саласының қазіргі жетістігі;

энергия;

энергияның сақталу және бiр түрден екiншi түрге айналу заңы;

ғылым мен техникада практикалық есептерді шығаруда сақталу заңдарын қолдану;

2) көрсетілімдер:

импульстің сақталу заңы;

реактивті қозғалыс;

ракетаның моделі;

дене энергиясының жұмыс орындалған кезде өзгеруі;

потенциалдық энергияның кинетикалық энергияға және керісінше, кинетикалық энергияның потенциалдық энергияға түрленуі;

3) практикалық жұмыстар:

дененің кинетикалық энергиясының өзгеруіне қатысты күштің жұмысын салыстыру.

34. «Тербелістер және толқындар (12 сағат)»:

    1. тербелмелі қозғалыс;

тербелмелі қозғалысты сипаттайтын негiзгi шамалар (тербеліс амплитудасы, периоды, жиілігі, фазасы);

тербелмелі қозғалыстың теңдеуі;

еркін және еріксіз тербелістер, өшетін тербелістер;

математикалық және серіппелі маятниктердің тербелістері;

математикалық және серіппелі маятниктердің периоды;

тербеліс кезіндегі энергияның түрленуі;

резонанс;

электромагниттік тербелістер;

еркін электромагнитік тербелістер, (тербелмелі контур);

Томсон формуласы;

еріксіз электромагниттік тербелістер, (раманың магнит өрісіндегі айналуы);

тербелiстердiң серпімді ортада таралуы;

толқындық қозғалыс;

көлденең және қума толқындар;

толқынның ұзындығы;

толқынның таралу жылдамдығы;

механикалық толқынның қасиеті;

дыбыс, дыбыстың сипаттамалары;

акустикалық резонанс;

дыбыстың шағылуы, жаңғырық, ультрадыбыс;

электромагниттік толқындар, электромагниттік толқынның қасиеті, электромагниттік толқындар шкаласы;

2) көрсетілімдер:

жіпке және серіппеге ілінген жүктердің еркін тербелістері;

тербелмелі қозғалысты жазу;

жүктің тербеліс периодының серіппенің қатаңдығы мен жүктің массасына тәуелділігі;

жіпке ілінген жүктің тербеліс периодының жіптің ұзындығына тәуелділігі;

еріксіз тербелістер;

маятниктер тербелісінің резонансы;

маятниктердің сағатта қолданылуы;

көлденең және қума толқындардың түзілуі мен таралуы;

толқын ұзындығының тербеліс жиілігіне тәуелділігі;

тербеліп тұрған дене дыбыс көзі ретінде;

дыбыс қаттылығының тербеліс амплитудасына тәуелділігі;

тонның жоғарылығының тербеліс жиілігіне тәуелділігі;

акустикалық резонанс;

ультрадыбыстың қолданылуы;

3) лабораториялық жұмыс;

3-1) № 3 лабораториялық жұмыс:

математикалық маятниктің көмегімен еркін түсу үдеуін анықтау;

3-2) №4 лабораториялық жұмыс:

беттік толқындардың таралу жылдамдығын анықтау;

4) практикалық жұмыстар:

әр түрлі маятниктер тербелісінің перодын есептеу.

35. «Астрономия негіздері (6 сағат)»:

жұлдызды аспан; әлемнің құрылымы және масштабтары;

аспан сферасы; аспан координаталарының жүйесі;

жұлдызды аспанның жылжымалы картасы,әртүрлі географиялық ендіктегі аспан сферасының қозғалысы;

жергілікті, белдеулік және бүкіләлемдік уақыт;

күнтізбе;

Кеплер заңдары;

күн жүйесі денесіне дейінгі ара қашықтықты анықтау;

Коперник әлемiнiң гелиоцентрлік жүйесi, оның әлем және дүниетанымдық маңызы;

ғаламшарлардың көрінетiн қозғалысы;

36. «Атом құрылысы. Атомдық құбылыстар (7 сағат)»:

1. жылулық сәулелену, (абсолют қара дене, Стефан - Больцман заңы.) ;

денелердің сәуле шығару құбылысын түсіндірудегі қиындықтары;

жарық кванттары туралы Планк гипотезасы;

Планк формуласы;

фотоэффект құбылысы;

Эйнштейн формуласы;

фотоэффект құбылысын техникада пайдалану;

рентген сәулелері;

радиактивтілік;

Резерфорд тәжірибесі;

атомның құрамы;

атомның моделі;

37. «Атом ядросы. (6 сағат)»:

1) атом ядросының құрамы;

ядролық өзара әрекеттесу;

ядролық күштер;

физикалық шамалардың ядролық физикада қолданылатын өлшем бірліктері;

массалар ақауы;

ядроның байланыс энергиясы;

радиактивті сәулеленудің табиғаты;

радиактивті ыдырау заңы;

ауыр ядролардың бөлінуі;

тізбекті реакция;

ядролық реактордың жұмыс принципі.;

атом электр станциялары;

термоядролық реакциялар;

күн мен жұлдыздардың энергиясы;

радиактивтi изотоптар;

радиактивтi изотоптарды қолдану;

радиактивті сәулелерден қорғану;

2) практикалық жұмыстар:

радиоактивтi элементтердiң жартылай ыдырау периодын есептеу.

38. «Жалпылау сабақтары (2 сағат)»:

1. физика және астрономияның дүниетанымдық маңызы;

элементар бөлшектер және ғаламның дамуы туралы мағлұматтар;

ғылыми-техникалық өркениет және ноосфера;

экологиялық мәдениет.

39. «Лабораториялық практикум (8 сағат)»:

1. дененiң еркiн түсу үдеуiн өлшеу;

2. серпiмдi деформацияны зерделеу;

3. ньютонның екiншi заңын зерделеу;

4. механикалық энергияның сақталу заңын зерделеу;

5. денелердiң соқтығысуы кезiндегi импульстiң сақталу заңын зерделеу;

6. электр қыздырғышы бар қондырғының ПӘК-iн өлшеу;

7. еркiн және ерiксiз тербелiстердi зерделеу;

8. күзгі; қысқы және көктемгі аспандағы жарық жұлдыздар мен негізгі шоқжұлдыздарды табу(жылжымалы жұлдызды картаны пайдаланып).

40. Уақыт қоры (3 сағат)

5. Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

1. Оқушылардың дайындық деңгейі пәндік, тұлғалық, жүйелі-әрекеттік нәтижелері бойынша бағаланады.

1. Пәндік нәтижелер «білуі тиіс» және «меңгеруі тиіс» аспектілерімен көрсетілген.

   43. 7-сынып оқушылары білуі тиіс:

1. ғылыми білім санаты (фактілер мен құбылыстар, ұғымдар, заңдар, теориялық қорытындылар);

2. ғылыми таным әдістері (бақылау; эксперимент);

3. ұғымдар (физикалық құбылыстар, физикалық заңдар, заттар, материалдық нүкте, траектория, жол, орын ауыстыру, өзара әсерлесу);

4. шамалар ( жол, жылдамдық, масса, тығыздық, күш, қысым, жұмыс, қуат, кинетикалық энергия, потенциалдық энергия);

5. заңдар ( Паскаль, Архимед);

44. 7-сынып оқушылары меңгеруі тиіс:

1. зерттеудің эксперимент әдiстерін пайдалана алуы: бақылау жүргізу, эксперименттерді жоспарлау және орындау, физикалық құралдардың бөлік құнын және өлшеу қателіктерін анықтау;

2. қолданыстарын білуі: физика бойынша теориялық білімдерін әр түрлі қызмет саласындағы өмірлік есептерді шешкенде ;

3. физикалық құбылыстарды сипаттау және түсіндіру: бірқалыпты түзусызықты қозғалыс, сұйықтар мен газдардағы қысымның берілуі, денелердің жүзуі;

4. физикалық шамаларды өлшеу үшін физикалық құралдар мен өлшеу аспаптарын қолдану: ара қашықтық, уақыт аралығы, масса, күш, қысым;

5. пайдалана алуы: игерген білім, білік, дағдысын күнделікті өмірде, тұрмыста, қоршаған ортаны қорғауда ;

6. келтіре білуі: физикалық шамалардың еселік және үлестік өлшем бірліктерін және өлшеу нәтижелерін ХБ жүйесіне .

45. 8-сынып оқушылары білуі тиіс:

1. ғылыми білім санаты (фактілер мен құбылыстар, ұғымдар, заңдар, теориялық қорытындылар);

2. ғылыми таным әдістері (бақылау, эксперимент, модельдер және болжамдарды құру, зерттеулердің қорытындысы және оларды тексеру);

3. ұғымдар(заттың дискреттік құрылысы; жылулық қозғалыс; молекулалар қозғалысының жылдамдығы; температура; ішкі энергия; жұмыс ішкі энергияны өзгертудің тәсілі ретінде; жылу өткізгіштік; конвекция; сәуле шығару; жылу мөлшері, заттың меншікті жылу сыйымдылығы; калориметр; отынның меншікті жану жылуы; заттың агрегаттық күйлері; қатты денелер; кристалл және аморф денелер; деформация; жылулық ұлғаю; балқу және қатаю; меншікті балқу жылуы; сұйық; булану; конденсация; қайнау; қайнау температурасы; меншікті булану жылуы және конденсацияның меншікті жылуы; газ; газдың көлемі және қысымы; газ және бу ұлғайғандағы жасалынатын жұмыс; іштен жану двигателі; жылу двигателінің пайдалы әсер коэффициенті; денелердің электрленуі, электр заряды, электр зарядтарының екі тегі, электр өрісі, электр өрісінің күш сызықтары, кернеулік, потенциал, электр өрісінің жұмысы, электроскоп, конденсатор, электрсыйымдылығы; электр тоғы: тоқтың бағыты, тоқ күші, электр тізбегі, электр кернеуі, электр кедергісі, меншікті кедергі, өткізгіш, диэлектрик, жартылай өткізгіш, тұрақты ток, амперметр, вольтметр, омметр, реостат, тоқ көздері, тоқтың жұмысы мен қуаты; газ разряды, электролиз, плазма, анод, катод);

4. шамалар (ішкі энергия, температура, жылу мөлшері, отынның меншiктi жану жылуы, меншікті жылу сыйымдылық, меншікті балқу жылуы, меншікті булану жылуы, ауаның ылғалдылығы, электр заряды, электр тогының күші, электр кернеуі, электр кедергісі, электр тогының жұмысы және қуаты, линзаның фокустық арақашықтығы).

5. заңдар (молекула-кинетикалық теорияның негізгі қағидалары, жылулық және механикалық процестердегі энергияның сақталу және айналу, Кулон, Ом, Джоуль-Ленц, электролиз).

46. 8-сынып оқушылар меңгеруі тиіс:

1. пайдалана алуы: табиғат құбылыстарын ғылыми зерттеу әдістері, бақылау жүргізу, эксперименттерді жоспарлап және орындау, өлшеу нәтижелерді өңдеу, формулалар, кестелер, графиктер арқылы ұсыну, физикалық шамалар арасында тәуелдiлiк орнату, алған нәтижені түсіндіру, қорытынды жасау, өлшеу нәтижесіндегі қателіктерді бағалау;

2. қолданыстарын білуі: жылу өткізгіштік және жылу сыйымдылығы, электр құбылысы бойынша теориялық білімдерін әр түрлi жұмыс салаларында өмірлік тәжірибеде шешу үшін;

3. физикалық құбылыстарды сипаттау және түсіндіреу:физикалық құбылыс, диффузия, заттың агрегаттық күйлері, жылу берілудiң түрлерi, жылуөткізгіштік, конвекция, сәулелену, булану, конденсациялану, қайнау, балқу, кристалдану, денелердің электрленуі, электр зарядының әрекеттесуі, магниттердің әсерлесуі, тогы бар өткізгішке магнит өрісінің әсері, токтың жылулық әсері, электромагниттік индукция, шағылу, жарықтың сынуы және шағылуы, дисперсиясы.

4. физикалық шамаларды өлшеу үшін физикалық құралдар мен өлшеу аспаптарын қолдану: қысым, температура, ауаның ылғалдылығы, ток күші, кернеу, электр кедіргісі, электр тогының жұмысы мен қуаты, электр тоғы;

5. өлшеу нәтижелерін кесте, сызба, графиктер көмегімен және эмпирикалық тәуелділіктер негізінде көрсету: суыған дененің температурасының уақытқа тәуелділігі, заттың агрегаттық күйi өзгерiсіндегі заттың температурасының уақытқа тәуелдігі, тізбектегі ток күшінің кернеуге тәуелділігі, түсу бұрышының шағылу бұрышына , шағылу бұрышының түсу бұрышына тәуелділігі;

6. келтіре білуі: физикалық шамалардың өлшем бірліктерін және өлшеу нәтижелерін ХБ жүйесіне.

47. 9-сынып білуі тиіс:

1. ғылыми білім санаты (фактілер мен құбылыстар, түсініктер, заңдар, теориялық қорытындылар);

2. ғылыми таным әдістері (бақылау, эксперимент, модельдер және болжамдарды құру, нәтижелерден қорытындысы және оларды тексеру;

3. ұғымдар (физикалық құбылыстар, физикалық заң, материялық нүкте, орын ауыстыру, лездік жылдамдық, үдеу, инерциялық санақ жүйесі, инерциялық емес санақ жүйесі, инерция, масса, күш, дененің салмағы, салмақсыздық, тұйық жүйе, дене импульсі және импульс күші, реактивті қозғалыс; гармониялық тербеліс, көлденең және қума толқын, фотон, фотоэффект, фотоэффектінің қызыл шекарасы, ядролық реакция; байланыс энергиясы, жартылай ыдырау периоды, бөлінудің тізбекті ядролық реакциясы, радиоактивтілік, радиоактивтік ыдырау, ядролардың бөлінуі).

4. шамалар (жол, жылдамдық, үдеу, күш, импульс, жұмыс, қуат, кинетикалық энергия, потенциалдық энергия, пайдалы әрекет коэффициенті, ішкі энергия, тербелістің амплитудасы, периоды, жиілігі, толқын ұзындығы).

5. заңдар (Ньютон, Кеплер, бүкіләлемдік тартылыс, Гук, механикалық энергияның және импульстің сақталу, радиоактивті ыдырау).

48. 9-сынып физика курсын оқу нәтижесінде меңгеруі тиіс:

1. пайдалана алуы: табиғат құбылыстарын ғылыми зерттеу әдістері, бақылау жүргізу, эксперименттерді жоспарлап және орындау, өлшеу нәтижелерін өңдеу, алған нәтижені түсіндіру, қорытынды жасау, өлшеу нәтижесіндегі қателіктерді бағалауда;

2. қолданыстарын білуі:: физика бойынша теориялық білімдерін әр түрлі қызмет саласында, өмірде;

3. физикалық құбылыстарды сипаттау және түсіндіру: кинематика заңдары негізінде тұрақты үдеумен қозғалуы, шеңбер бойымен бірқалыпты қозғалуы, еркін түсу үдеуі;

3. 1. Ньютонның динамика заңдары, импульс пен энергияның сақталу заңдарын қолдану негізінде әр түрлі механикалық қозғалыстар, денелердің өзара әрекеттесуі;

   2. атомдардың энергия шығаруы және жұтуы; жылулық сәулелену және Планктың кванттық гипотезасы, фотоэффект, кванттың энергиясы, рентген сәулелері;

   3. ядролық реактордың әрекет ету принципі, тіршілік иелеріне иондаушы сәулелердің әсері; ядролық энергетиканы пайдалануға байланысты туындайтын экологиялық проблемалар; ядролық физика саласындағы отандық және шетел ғалымдарының жетістіктері;

3-4) -элементар бөлшектер, нанотехнологиялар, олардың адамзаттың дамуындағы рөлі туралы мәліметтерді;

4. физикалық шамаларды өлшеу үшін физикалық құралдар мен өлшеу аспаптарын қолдану: ара қашықтық, уақыт аралығы, масса, күш;

5. өлшеу нәтижелерін кесте, сызба, графиктер көмегімен және эмпирикалық тәуелділіктер негізінде көрсету: уақыттың жүрілген жолға тәуелділігі, серпінділік күшінің серіппенің ұзаруына тәуелділігі, үйкеліс күшінің нормаль қысым күшіне тәуелділігі, маятниктің тербеліс периодының жіптің ұзындығына тәуелділігі, жүктің тербеліс периодының серіппеге ілінген жүктің массасына және серіппенің қатаңдығына тәуелділігі.

49. Тұлғалық нәтижелер:

1) көрсете білуі қажет:

1. өзіндік қалыптасуында танымдық қызығушылық, шығармашылық қабілет, сын тұрғысына ойлау;

1-2) табиғатты тану мүмкіндіктеріне сенімділік, адамзат қоғамын келешекте дамыту үшін ғылым мен техника жетістігін қажеттілігіне қарай орынды қолдану, ғылым мен техниканың негізін қалаушыларды құрметтеу,

физикаға жалпы адамзат мәдениетінің элементі ретінде қарау;

1. 3. мәдени құндылықтар жүйесіне және қоршаған ортаға бейімделу біліктілігі;

   4. тұлғаға бағытталған әдіс негізінде білім алуға ынталығы;

50. Жүйелі-әрекеттік нәтижелер:

1. практикалық тапсырмаларды орындағанда (мақсат, әдістер, құрал-жабдықтар, нәтиже) іс-әрекет теориясын қолдануы керек;

2. өзінің және жобалаған жұмыстарының нәтижесін презентациялағанда дамыған коммуникативтік қабілеттін, көптілділік мәдениетін меңгеру;

3. практикалық тапсырмаларды орындауда және оларды көркемдеуде, өз білімдерін тереңдетіп, кеңейтуде қазіргі ақпаратты-коммуникативті технологияны қолдану;

4. функционалдық сауаттылық дағдыларын білу;

5. жаратылыстану ғылымы мазмұнын әр түрлi ақпарат көздерін қолданып өзігінен iздестiруi жүзеге асыру(оқу мәтіні, анықтама және белгілі ғылыми баслымдар, компьютерлік базалық мәлімет, Интернет ресурстары), әртүрлi формаларда ұсыну жәнен оларды өңдеу (ауызша, графиктер көмегімен, математикалық белгіленуімен, суреттер және құрылымды сызбалармен).

«Химия» пәнінен оқу бағдарламасы

1.Түсінік хат

1. «Химия» оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы №1080 Қаулысымен бекітілген орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген..

2. Оқытудың мақсаты қоршаған әлем туралы химиялық білім мен жаратылыстануғылыми түсініктердің біртұтас жүйесін қалыптастыру, талдау қабілеті бар, химиялық тұрғыда ойлай алатын, функционалды сауатты және шығармашыл оқушы тұлғасын дамыту, өз денсаулығына, туған өлкеге және қоршаған ортаға экологиялық-гуманистік қарым-қатынасты тәрбиелеу болып табылады.

3. Оқыту міндеттері:

1) әлемнің химиялық жаратылыстану-ғылыми көрінісі туралы білімді меңгерту және олардың функцияларын (танымдық, кіріктірілген, түсіндірмелі, болжау) қолдану;

2) заттардың құрамы, құрылысы, қасиеттері мен қолдану арасындағы себеп-салдарлы байланыстарды анықтау;

3) химиялық терминологияны, химиялық элементтердің таңбаларын, заттардың формулаларын сауатты түрде пайдалану білігін қалыптастыру;

4) заттарды танудың химиялық әдістерін меңгеру;

5) заттардың сандық және сапалық құрамын анықтауда және олардың қасиеттерін зерттеуде реактивтер, қыздыру құрылғыларымен жұмыс жасау барысында қауіпсіздік техникасының талаптарын сақтай отырып, химиялық тәжірибелер жүргізудің әмбебап дағдылары мен зерттеу біліктіліктерін дамыту;

6) адамзаттың экологиялық, азық-түлік, өндірістік, энергетикалық мәселелерді шешудегі химияның өскелең мәні мен гуманистік бағыттағы рөлін ашу;

7) көпұлтты қоғамға сай кіріктірілген білім, құндылық пен қарым-қатынас жүйесін дамыту;

8) өмірлік және экологиялық мәселелерді шешуде алған білімді пайдаланудың функционалдық қабілеттіліктерін арттыру;

9) мультимедиалық сандық білім беру ресурстарын қолдану, презентация мен жобалау жұмыстарын жасауда коммуникативті-ақпараттық біліктіліктері мен дағдыларын дамыту;

10) негізгі мектепті бітірушінің ары қарай оқу бағытын таңдау дайындығы мен өз білімін жетілдіруге деген құлшынысын дамыту.

4.«Химия» пәні бойынша оқу жүктемесінің көлемі:

8-сыныпта барлығы 68 сағат аптасына 2 сағаттан;

9-сыныпта барлығы 68 сағат аптасына 2 сағаттан.

5. Пәнаралық байланыс келесі оқу пәндерімен жүзеге асырылады:

1. «Биология» пәнімен:

оттектің, атмосфералық ауаның, судың және сулы ерітінділердің тірі организмдер үшін биологиялық рөлі және оларды ластанудан қорғау;жасушадағы судың биологиялық рөлі;фотосинтез процесінің маңызы;тірі организмдердегі микро- және макроэлементтердің маңызы;жүйелердегі бейорганикалық және органикалық заттардың маңызы;тұрмыста химиялық заттарды қолданудың экологиялық қауіпсіздігі.

2) «География» пәнімен:

адамзат тіршілігіндегі судың рөлі және халық шаруашылығындағы және Қазақстан экожүйелеріндегі су ресурстарын қорғау;Қазақстандағы металлургиялық, химиялық және қайта өңдеу кешендері;Қазақстан территориясындағы пайдалы қазбалардың кен орындары;минералды ресурстарды тиімді пайдалану және табиғатты экологиялық қорғау;энергияның альтернативті көздері;

3)«Алгебра» және «Геометрия» пәндерімен:

физикалық шамалардың сандық мәндерінің пропорционалдық тәуелділігі;заттың мөлшерлік құрамы бойынша есептеулер;химиялық реакция теңдеулері және формулаларды қолданып есептеулер жүргізу;кеңістіктік конфигурация; молекуланың кеңістіктегі пішіні, молекула құрамындағы атомдар арасындағы валенттік бұрыштар;

4)«Физика» пәнімен:

атом, молекула және заттардың құрылысы туралы атом-молекулалық ілім;зат массасының сақталу заңы, Авогадро заңы;ерітінділердің тығыздығы, газдардың салыстырмалы тығыздығы және көлемі;кристалл торларының типтері және құрылысы;атом ядросының құрылысы, изотоптар;жылулық энергия түрі;

5) «Информатика» пәнімен:

электронды оқулықтармен, нұсқаулықтармен, виртуальді лабораториямен, тесттік құрылғылармен, аспаптармен жұмыс жүргізу;компьютерлік бағдарламаларды қолданып, ақпаратты-иллюстративтік слайдтар, презентациялар, тесттер, жобалар жасау;

6) «Тарих» пәнімен:

химия ғылымының тарихи және ғылыми алғышарттары, ғылыми ашылулар және қазақстандық ғалымдардың ғылым, технология және өндірістің дамуына қосқан үлестері.

2. 8 сынып оқу пәнінің базалық мазмұны:

6. Алғашқы химиялық ұғымдар (18 сағат):

химия - заттар туралы жаратылыстану ғылымдарының бір саласы, химия ғылымының пайда болуы, дамуы және маңызы туралы қысқаша тарихи мәліметтер, заттар және олардың физикалық қасиеттері, таза заттар және қоспалар, заттарды тазарту әдістері, атомдар және молекулалар, атом-молекулалық ілім және оның маңызы;

химиялық элементтер, олардың атаулары, таңбалары;

металдар және бейметалдар туралы түсінік (химиялық элементер және жай заттар), салыстырмалы атомдық масса, салыстырмалы молекулалық масса, зат мөлшері, мольдік масса, жай және күрделі заттар, химиялық формула, химиялық элементтердің атомдарының валенттілігі, зат құрамының тұрақтылық заңы, физикалық және химиялық құбылыстар;

химиялық реакциялар, олардың жүру белгілері және жағдайлары;

химиялық реакциялардың теңдеулері, зат массасының сақталу заңы, химиялық реакциялардың типтері:қосылу, айырылу, орынбасу, алмасу;

табиғаттағы, химиялық реакциялар тірі организмдер мен адам тіршілігіндегі химиялық реакциялар;

сандық есептер:

жай және күрделі заттардың салыстырмалы молекулалық массасын және мольдік массасын есептеу;

химиялық формула бойынша заттың мольдік массасын , массасын және зат мөлшерін есептеу;

берілген масса немесе зат мөлшері бойынша атомдардың және молекулалардың сандарын есептеу;

белгілі зат мөлшері бойынша атомдардың (молекулалардың) сандарын есептеу;

химиялық реакция теңдеуі бойынша реакция өнімінің массасын, көлемін (газдың) және зат мөлшерін есептеу;

№1 көрсетілім: «Заттарды тазарту әдістері», «Жай және күрделі заттардың үлгілері», «Қоршаған ортадағы құбылыстарға мысалдар» (мультимедиа);

№ 1 зертханалық тәжірибе:

«Заттардың (металдар және бейметалдар) физикалық қасиеттерін танып білу. Физикалық құбылыстар (судың қайнауы, парафиннің және қанттың балқуы). Химиялық құбылыстар (тұнбаның түзілуі, газдың бөлінуі, иістің пайда болуы, заттың түсінің өзгеруі, жылудың бөлінуі немесе сіңірілуі)»;

№ 2 зертханалық тәжірибе «Химиялық реакциялардың белгілеріне және типтеріне тәжірибелер жүргізу; мыс сымын қыздыру; малахиттің ыдырауы. ағаш жаңқасының және парафиннің жануы.»;

№1 практикалық жұмыс «Химия кабинетінде жұмыс жасаудың техникалық қауіпсіздік ережелерімен танысу; лабораториялық құрылғылармен, химиялық ыдыстармен шыны түтікшелермен, қыздыру құрылғыларымен жұмыс істеу ережелері; сұйықтықты қыздыру ережесіә»;

№2 практикалық жұмыс «Лас тұзды қоспалардан тазарту»; №1 бақылау жұмысы.

7. Атомның құрылысы. Д.И Менделеев жасаған химиялық элементтердің периодтық заңы және периодтық жүйесі.Химиялық байланыс (14 сағат):

атомның құрамы және құрылысы, химиялық элементтердің жіктелуі, Д.И. Менделеевтің периодтық заңы, атомдық құрылыс теориясы тұрғысынан Д.И.Менделеев жасаған химиялық элементтердің периодтық жүйесі;

периодтық жүйедегі орны және атомдық құрылыс теориясы бойынша химиялық элементерге және олардың қасиеттеріне сипаттама;

жаңа химиялық элементтердің ашылуы туралы мәліметтер, химиялық элементтердің тірі және өлі табиғатта таралуы, адам организміндегі химиялық элементтердің биологиялық рөлі;

химиялық элементтердің электртерістілігі, атомдар арасындағы химиялық байланыстар табиғатының бірлігі, коваленттік байланыс, полюсті және полюссіз байланыстар, иондық байланыс,металдық байланыс, заттың аморфты және кристалдық күйлері, кристалл торларының түрлері, заттардың қасиеттерінің құрылысына тәуелділігі;

сандық есептер:

химиялық формула бойынша қосылыстағы элементтің массалық үлесін есептеу;

элементтердің массалық үлестері бойынша заттың қарапайым формуласын анықтау;

№ 2 көрсетілім (мультимедиа):

Д.И.Менделеев жасаған химиялық элементтердің периодтық жүйесінің кестесі;

адам организміндегі химиялық элементтердің топографиясы» кестесі;

әр түрлі химиялық байланысы бар заттардың табиғи үлгілері;

натрий хлоридінің, алмаздың, көміртек (ІV) оксидінің, металдардың кристалдық торларының модельдері;

№3 зертханалық тәжірибе «Түрлі химиялық байланысы бар заттардың табиғи үлгілерін зерттеу»; № 2 бақылау жұмысы.

8. Ауа. Оттегі. Жану. (8 сағат):

оттегі:

химиялық элемент және жай зат, оттектің қасиеттері, алынуы және қолданылуы; жану және баяу тотығу,оксидтер;

оттектің аллотропиясы, озон және озон қабатының Жердегі тіршілік үшін маңызы;

атмосфералық ауа - газдар қоспасы, ауаны ластанудан қорғау, заттардың ауада жануы;

экзотермиялық және эндотермиялық реакциялар, реакциялардың жылу эффектісі, термохимиялық теңдеулер;

газдардың мольдік көлемі, Авогадро заңы, газдардың салыстырмалы тығыздығы, химиялық реакциялар барысындағы газдардың көлемдік қатынастары;

сандық есептер:

қалыпты жағдайлардағы газдардың көлемдерін есептеу;

газдардың салыстырсалы тығыздықтарын есептеу;

термохимиялық теңдеулер бойынша химиялық реакциялардың жылу эффекттісін есептеу;

оттек және ауа бойынша газдардың салыстырмалы тығыздықтарын есептеу;

зат мөлшері, мольдік масса, газдың мольдік көлемі, Авогадро заңы сияқты түсініктерді қолданып, формулалар бойынша есептер шығару;

химиялық реакциялар барысындағы газдардың көлемдік қатынастары түсініктерін қолданып есептер шығару;

№3 көрсетілім (мультимедиа):

оттекті түрлі әдістермен алу;

оттекте жай заттардың:

темірдің, күкірттің, фосфордың, көмірдің жануы;

жылу бөлінетін және сіңірілетін реакциялардың мысалдары;

№ 4 зертханалық тәжірибе «Сутек асқын тотығын катализатор қатысында айыру арқылы оттек алу»; №3 бақылау жұмысы.

9. Сутегі «Тотығу-тотықсыздану реакциялары» (6 сағат):

сутек - химиялық элемент және жай зат, сутектің изотоптары;

сутектің қасиеттері, қолданылуы және алынуы;

химиялық элементтердің тотығу дәрежелері, формулалары бойынша қосылыстардағы химиялық элементтердің тотығу дәрежелерін анықтау, сутектің бинарлы қосылыстары, тотықтырғыш және тотықсыздандырғыш туралы түсінік, тотығу-тотықсыздану реакциялары;

сандық есептер:

реакцияға қатысушы немесе реакция нәтижесінде түзілген өнімнің белгілі массасы, зат мөлшері немесе көлемі бойынша заттың массасын, зат мөлшерін, көлемін (газдың) есептеу.

№ 4 көрсетілім (мультимедиа):

сутекті түрлі әдістермен алу; сутектің химиялық қасиеттері;

№ 5 зертханалық тәжірибе «Зертханада сутек алу және оның қасиеттерін зерттеу»; № 4 бақылау жұмысы.

10. Су. Ерітінділер (8 сағат):

судың құрамы, қасиеттері және қолданылуы, табиғаттағы су, су - табиғи әмбебап еріткіш, сулы ерітінділер және жүзгіндер, қоспаларды бөлу жолдары;

ерітінділер концентрацияларының түрлері, еріген заттың массалық үлесі және мольдік концентрация, қатты заттардың, сұйықтардың және газдардың суда ерігіштігі, кристаллогидраттар;

судың тірі организмдер үшін маңызы, су және ерітінділердің табиғаттағы, өндірістің түрлі салаларындағы және ауыл шаруашылығындағы маңызы;

ауыз суын тазарту, Қазақстан Республикасындағы ауыз су мәселесі, су басейнін ластанудан қорғау, Қазақстандағы су ресурстарының экологиялық мәселелері;

сандық есептер:

еріген заттың массалық үлесін, еріткіштің, еріген заттың массасын, ерітіндінің массасын тығыздығы бойынша анықтау;

№ 5 көрсетілім (мультимедиа):

суды тазарту әдістері, суды айдау (дистильдеу);

мыс тұздарының суда еруі;

қатты заттарды бөліп алу (ас тұзы, темір жоңқалары);

бір-бірінде ерімейтін сұйықтықтарды бөлу (күнбағыс майы, су);

еріген заттың қатты бөлшектерін сұйықтықтан бөлу (қанттың сулы ерітіндісі);

№6 зертханалық тәжірибе (мультимедиа):

судың металдармен (натрий, алюминий, мыс) әрекеттесуі;

судың кальций және фосфор (V) оксидтерімен әрекеттесуі, индикаторлар көмегімен алынған ерітінділердің ортасын анықтау;

№ 3 практикалық жұмыс «Суды лас қоспалардан тазарту»;

№ 4 практикалық жұмыс «Берілген мольдік үлесі бойынша қант ерітіндісін дайындау», №5 бақылау жұмысы.

11. Бейорганикалық заттардың негізгі кластары (14 сағат):

жай және күрделі бейорганикалық заттардың жіктелуі, металдар және бейметалдар, сілтілік металдар және галогендер, химиялық элементтер және жай заттар;

натрий және оның маңызды қосылыстары, қасиеттері, алынуы және қолданылуы;

хлор және оның маңызды қосылыстары, қасиеттері, алынуы және қолданылуы;

сілтілік металдар, галогендер және олардың қосылыстарының биологиялық рөлдері;

оксидтер: құрамы, номенклатурасы, жіктелуі, қасиеттері, алынуы;

қышқылдар: құрамы, номенклатурасы, жіктелуі, қасиеттері, алынуы;

индикаторлар, бейтараптану реакциялары, қышқыл жаңбыр туралы түсінік;

негіздер: құрамы, номенклатурасы, жіктелуі, қасиеттері, алынуы;

тұздар: құрамы, номенклатурасы, жіктелуі, қасиеттері, алынуы;

жай заттар мен оксидтер, негіздер, қышқылдар және тұздар арасындағы генетикалық байланыс;

кейбір бейорганикалық заттардың табиғатта кездесуі және айналымы; Қазақстан Республикасындағы тұзды көлдер және олардың маңызы;

сандық есептер:

химиялық реакция теңдеуі бойынша реакцияға қатысушы немесе реакция нәтижесінде түзілген бір заттың белгілі массасы, мөлшері немесе көлемі бойынша табиғатта жүретін процестер мен химиялық реакция нәтижесінде түзілген өнімнің немесе реагенттің массасын, зат мөлшерін, көлемін есептеу;

ерітіндінің массасы және еріген заттың массалық үлесі бойынша реакция өнімінің массасын, көлемін және зат мөлшерін есептеу;

№ 6 көрсетілім (мультимедиа):

оксидтердің, қышқылдардың, тұздардың және негіздердің үлгілері;

кальций оксидінің сумен әрекеттесуі (әкті сөндіру);

натрий гидроксидінің ерітіндісін индикатормен сынау;

лимон шырынын лимоннан бөліп алу және оны суда еріту; лимон шырынын индикатормен сынау;

№7 зертханалық тәжірибе:

«Қышқылдардың химиялық қасиеттерімен (ортофосфор қышқылының мысалында) танысу; негіздердің химиялық қасиеттерімен (натрий гидроксидінің мысалында) танысу; тұздардың химиялық қасиеттерімен (мыс (ІІ) сульфатының және кальций карбонатының мысалында) танысу»;

№5 практикалық жұмыс «Бейорганикалық заттардың кластары арасындағы генетикалық байланыс», №6 бақылау жұмысы.

2. 9 сынып оқу пәнінің базалық мазмұны:

12. 8 сыныптың негізгі мәселелерін қайталау (4сағат):

химияның негізгі түсініктері мен заңдары, атом құрылысы теориясы тұрғысынан Д.И. Менделеев жасаған химиялық элементтердің периодтық жүйесі және периодтық заңы, бейорганикалық заттардың кластары және олардың арасындағы генетикалық байланыс;

сан есептері:

масса, зат мөлшері, ерітіндінің тығыздығы, ерітіндінің массасы және көлемі, газдың көлемі, мольдік масса, газдың мольдік көлемі, Авогадро тұрақтысы, пайыздық концентрация (еріген заттың массалық үлесі), күрделі қосылыс құрамындағы химиялық элементтің массалық үлесі;

13. Электролиттік диссоциациялану теориясы (14 сағат):

электролиттер және бейэлектролиттер, С.Аррениустың электролиттік диссоциациялану теориясының негізгі қағидалары, электролиттік диссоциациялану механизмі;

күшті және әлсіз электролиттер, диссоциациялану дәрежесі, қышқыл, сілті және тұздардың судағы ерітінділерінде электролиттік диссоциациялануы, көпнегізді қышқылдардың, қышқылдық және негіздік тұздардың диссоциациялануы, ион алмасу реакциялары және олардың жүру жағдайлары;

электролиттік диссоциациялану теориясы тұрғысынан қышқыл, негіз және тұз ерітінділерінің химиялық қасиеттері;

катиондар мен аниондарға сапалық реакциялар;

тұздар гидролизі, биосферадағы тұздар гидролизінің маңызы;

сандық есептер:

реакцияласушы заттардың біреуі артық болған жағдайда химиялық реакция теңдеуі бойынша зат мөлшерін, массасын, өнімнің көлемін есептеу;

диссоциациялану дәрежесін есептеу;

№ 1 көрсетілім (мультимедиа):

заттардың және олардың ерітінділерінің электрөткізгіштігін сынау;

катиондар мен аниондарға сапалық реакциялар;

тұздардың суда еруі және рН шкаласын қолданып, тұз ерітінділерінің сутектік көрсеткішін рН әмбебап индикаторымен анықтау;

№ 1 лабораториялық тәжірибе «Электролит ерітінділерінің арасындағы ион алмасу реакциялары»;

№ 2 лабораториялық тәжірибе «Тұздар гидролизі»;

№1 практикалық жұмыс «Электролиттік диссоциация теориясы және электролиттердің қасиеттері», № 1 бақылау жұмысы.

14. Бейметалдар және олардың маңызды қосылыстары (14 сағат):

химиялық элементтердің периодтық жүйесінің IV-VII топ элементтеріне сипаттама, бейметалдардың электртерістігі, бейметалдардың тотығу-тотықсыздану қасиеттері, қоршаған ортадағы бейметалдар және олардың қосылыстары, Қазақстандағы бейметалдардың табиғи ресурстары;

күкірт және оның қосылыстары, күкірттің аллотропиялық түрөзгерістері, күкіртсутек, күкірт(IV,VI) оксидтері, күкірт қышқылы және оның тұздары;

аммиак, аммоний тұздары, азот(IІ, IV) оксидтері, азот қышқылы және оның тұздары;

фосфор және оның маңызды қосылыстары, фосфордың аллотропиялық түрөзгерістері;

минералды тыңайтқыштар, олардың Қазақстанда өндірілуі және оларды тиімді қолдану;

көміртек және оның маңызды қосылыстары, көміртектің аллотропиялық түрөзгерістері, адсорбция, көміртек (ІІ, ІV) оксидтері, көмір қышқылы және оның тұздары, көміртек қосылыстарының тірі және өлі табиғатта кездесуі және олардың маңызы, нанохимия туралы түсінік;

кремний және оның қосылыстары, силикаттар, сұйық кристалдар, кремний негізінде жасалған жартылай өткізгіш материалдар, Қазақстандағы силикат өнеркәсібі, бейметалдар және олардың қосылыстарының негізінде жасалған замануи материалдар, күкірт,азот және фосфор мысалдарында химиялық элементтердің табиғаттағы бихимиялық айналысы,қоршаған оратға бейметелдардың оксидтерінің зиянды әсерінен туындайтын экологиялық проблемаларды шешу жолдары; көміртек, оттек, азот және фосфордың табиғаттағы айналымы;

сан есептері (экологиялық мазмұндағы):

химиялық реакция теңдеуі бойынша әрекеттесуші заттардың біреуі артық мөлшерде берілгендегі өнімнің массасын (көлемін, зат мөлшерін) есептеу;

химиялық реакция теңдеуі бойынша реакция өнімінің практикалық шығымы бойынша заттың (реагенттің немесе өнімнің) массасын есептеу;

құрамындағы қоспаның массалық үлесі берілген реагенттің массасы бойынша реакция өнімінің массасын (көлемін, зат мөлшерін) есептеу;

№2 көрсетілім (мультимедиа):

алмаз, графит, фуллереннің кристалдық торларының модельдері;

бейметалдардың және олардың қосылыстарының үлгілері;

нитраттардың ыдырауы;

минералды тыңайтқыштардың жиынтығы;

адсорбция;

адам организміндегі бейметалдардың мөлшері және рөлі;

Қазақстандағы бейметалдар мен олардың қосылыстарының кен орындарының картасы;

№3 лабораториялық тәжірибе «Көмірқышқыл газы және аммиакты алу, оларды анықтау»

№4 лабораториялық тәжірибе (мультимедиа) «Хлоридтерді, карбонаттарды, сульфидтерді, сульфаттарды, силикаттарды, аммоний тұздарын танып білу»;

№2 практикалық жұмыс «Бейметалдар» тақырыбына эксперименттік есептер шығару, № 2 бақылау жұмысы.

15. Металдар және олардың қосылыстары, «Металлургия» (20 сағат):

химиялық элементтердің периодтық жүйесіндегі металдардың орны, олардың атомдық және кристалдық құрылыстарының ерекшеліктері, металл (І-ІІІ периодтар) атомдарының құрылысына салыстырмалы сипаттама;

металдардың электрохимиялық кернеу қатары, металдар және олардың қосылыстарының тірі организмдердегі (биогендер және ластаушылар) рөлі;

кальций және оның қосылыстары (оксиді, гидроксиді және тұздары), судың кермектігі және оны жою жолдары, кальций қосылыстарының генетикалық байланысы, Қазақстандағы кальций қосылыстарының маңызды кен орындары, кальцийдің биологиялық рөлі;

алюминий және оның қосылыстары, алюминийдің екідайлы қасиеттері, оксиді және алюминий гидроксиді, алюминийдің маңызды табиғи қосылыстары және олардың Қазақстандағы кен орындары, алюминий құймасы және оның қолданылуы, алюминий және оның құймаларының Қазақстандағы өндірісі;

темір және оның қосылыстары (оксидтері және темір (ІІ, ІІІ) гидроксидтері), темір қосылыстарының генетикалық байланысы, Қазақстандағы темір кен орындары, темір және оның маңызды қосылыстарының биологиялық маңызы;

металдар және олардың құймаларының жемірілуі - қоршаған ортаның ластануының нәтижесі, жемірілуге қарсы күрес;

темір құймалары және олардың қолданылуы, шойын және болат өндіру, Қазақстандағы қара және түсті металлургияның дамуы, металдар және олардың құймаларын алу әдістері;

бейметалдар, металдар және олардың қосылыстарының генетикалық байланысы, бейметалдар және металдар туралы білімді қорытындылау;

сандық есептер (экологиялық мазмұндағы):

реакция теңдеуі бойынша қоспаның құрамындағы заттың массалық үлесі белгілі болған жағдайда заттың (реагенттің немесе өнімнің) массасын анықтау;

өндірістік және экологиялық мазмұндағы теориялық мүмкіндікпен саластырғандағы өнімнің шығымын есептеу;

тұрмыста қолданылатын (бейметалдардың, металдардың және олардың қосылыстарының) молекулалық формулаларын анықтау;

№ 3 көрсетілім (мультимедиа):

металдар және олардың қосылыстарының Қазақстандағы маңызды кен орындары;

кальций және алюминийдің табиғи қсылыстарының үлгілері;

металдардың кристалл торларының модельдері;

кермек судың қасиеттерімен танысу;

алюминий құймаларының үлгілері;

«Темірдің табиғи қосылыстары» жиынтығы;

шойын және болат үлгілері;

№5 лабораториялық тәжірибе «Алюминий гидроксидін алу және оның екідайлық қасиеттерін зерттеу»;

№6 лабораториялық тәжірибе «Темірдің (ІІ) және (ІІІ) гидроксидтерін алу және қасиеттерін зерттеу»;

№3 практикалық жұмыс «Металдар» тақырыбына эксперименттік есептер шығару», № 3 бақылау жұмыс.

16. Көміртектің органикалық қосылыстары (14 сағат):

органикалық химия - көміртек қосылыстарының химиясы, А.М.Бутлеровтың органикалық қосылыстардың құрылыс теориясының негізгі қағидалары;

көмірсутектердің жіктелуі, номенклатурасы және изомериясы, қаныққан көмірсутектер, метан, қанықпаған көмірсутектер, этилен, ацетилен, аромат көмірсутектер, бензол;

көмірсутектер арасындағы генетикалық байланыс, көмірсутектердің табиғи көздері, табиғи газдың, мұнайдың, көмірдің Қазақстандағы кен орындары, оларды өндіру және өңдеу;

көмірсутектерді өндіру, өңдеу және қолданудағы экологиялық мәселелер, көмірсутектерді экономиканың түрлі салаларында және тұрмыста пайдалану;

оттекті органикалық қосылыстардың жіктелуі және номенклатурасы, метанол, этанол, спирттердің улылығы және этил спиртінің адам организміне зиянды әсері, көпатомды спирттер (глицерин мысалында) туралы түсінік, альдегидтер, (метаналь, этаналь);

карбон қышқылдары, күрделі эфирлер,майлар, сабын - жоғары карбон қышқылдарының тұздары, синтетикалық жуғыш заттар туралы түсінік, синтетикалық жуғыш заттардың табиғатқа тигізетін зиянды әсерлері;

көмірсулар, белоктар, аминқышқылдары, бейорганикалық және органикалық әлемнің бірлігі (көмірсулар мысалында (фотосинтез, организмдегі өзгерістері)), Қазақстанның тамақ өнеркәсібі;

сандық есептер:

элементтердің массалық үлесі және салыстырмалы тығыздығы бойынша газтәрізді заттардың молекулалық формулаларын табу;

реакция өнімінің массасы немесе көлемі және белгілі заттың салыстырмалы тығыздығы бойынша органикалық заттың формуласын анықтау;

реакция теңдеуі бойынша қоспадағы заттың белгілі массалық үлесі мен массасы бойынша екінші заттың (реагенттің немесе өнімнің) массасын есептеу;

өндірістік және экологиялық мазмұнды есептердегі теориялық мүмкіндікпен салыстырғандағы органикалық заттың практикалық шығымын есептеу;

метан, бутан, этанолдың жану реакция теңдеуі бойынша оттектің, ауаның көлемдерін есептеу;

№ 4 көрсетілім (с мультимедиа):

метан, этан, этилен, ацетилен, бензол, этанол және сірке қышқылы молекулаларының моделі;

органикалық заттардағы көміртекті, сутекті сапалық жолмен анықтау;

органикалық заттардың жануы;

полиэтеленнен жасалған бұйымдардың үлгілерімен танысу;

йодтың крахмалға әсері;

белоктардың денатурациясы;

лабораториялық тәжірибелер:

№7 лабораториялық тәжірибе «Көмірсутек молекулаларының модельдерін құрастыру»;

№8 лабораториялық тәжірибе «Мұнай өнімдерімен танысу»;

№9 лабораториялық тәжірибе «Сірке қышқылының индикаторларға әсері, металдармен және тұздармен әрекеттесуі;

№10 «Сабынның және синтетикалық жуғыш заттардың қасиеттерін салыстыру»;

№ 4 тақырыптық білім тексеру, бақылау жұмысы.

17. Қайталау (2 сағат):

жоба дайындау, экскурсия:

органикалық және бейорганикалық заттардың байланысы;

адамзаттың шаруашылық іс-әрекетінің қоршаған ортаға тигізетін әсері;

химиялық ластанудың көздері және себептері;

қоршаған ортаны ластанудан қорғаудағы химияның рөлі.

3. Оқушының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

18. Оқушылардың дайындық деңгейі пәндік, тұлғалық, жүйелі-әрекеттік нәтижелері бойынша бағаланады.

19. Пәндік нәтижелер «білуі тиіс» және «меңгеру тиіс» аспектілерімен көрсетілген.

20. 8-сынып химия курсын оқу нәтижесінде, оқушылар білуі тиіс:

1. химиялық таңбалар, химиялық түсініктері, химиялық элементтердің таңбалары, химиялық заттардың формулалары, коэффициент, индекс, химиялық реакциялардың теңдеулері,зат, химиялық элемент, атом, молекула, салыстырмалы атомдық және молекулалық масса, химиялық реакциялардың типтері, атомның құрылысы, ядро заряды, протон, нейтрон, электрон, электрондық орбиталь, иондар, изотоптар, химиялық байланыс, аллотропия, моль, мольдік масса, мольдік көлем, Авогадро тұрақтысы, реакцияның жылу эффектісі, реагенттер, металдардың белсенділік қатары, бейтараптану реакциясы, катализатор, электртерістілік, тотықтырғыш және тотықсыздандырғыш, тотығу және тотықсыздану, тотығу-тотықсыздану реакциялары; оксидтер, қышқылдар, негіздер, тұздар, генетикалық байланыс; индикаторлар;

2. негізгі заңдарды: зат массасының сақталу заңы, заттың тұрақтылық заңы, Д. И.Менделеевтің периодтық заңы, Авогадро заңы;

3. химияның эксперименттік негізін және заттарды танып білудің химиялық әдістері: лабораториялық құрылғылармен жұмыс жасау ережелерін; химиялық заттарды және құбылыстарды зерттеу;

4. қоспаларды бөлу және заттарды тазарту әдістерін, заттарды алу әдістерін білуі тиіс.

18. 8-сынып химия курсын оқу нәтижесінде, оқушылар:

1. анықтауы тиіс:

қосылыстардағы химиялық элемент атомдарының валенттілігі және тотығу дәрежелерін;

заттардың құрамы және олардың қай класқа жататындығын;

жай және күрделі заттардағы химиялық байланыстың түрлерін;

реакция типтерін және олардың сипаттамасын;

индикатордың көмегімен қышқылдар мен сілтілердің сулы ерітінділерінің ортасын;

2. құрастыруы тиіс:

бейорганикалық затардың формулаларын, заттардың генетикалық қатарларын;

отттегі мен сутегінің қасиеттерін сипаттайтын химиялық теңдеулерді;

оксидтер, қышқылдар,негіздер мен тұздардың және олардың қосылыстарының формулаларын;

атомның электрондық құрылысын, химиялық элементтердің периодтық жүйесінің құрылымын;

2. түсіндіруі тиіс:

химиялық элементтердің периодтық жүйесінің құрылымын және атомның құрылысын;

тұрмыста және тәжірибеге қолданылатын кейбір заттардың адам организміне әсерін;

екідайлылық ұғымын және оны мысалдармен дәлелдеуін;

2. есептеп шығаруы тиіс:

зат массасы, зат мөлшері, Авогадро саны, газдың мольдік көлемі, ерітіндінің массасы, ерітіндінің көлемі, ерітіндідегі еріген заттың массалық үлесі, химиялық реакциялар барысындағы газдардың көлемдік қатынастары;

реагенттің біреуінің зат мөлшері, массасы немесе көлемі белгілі болған жағдайда өнімнің массасын немесе көлемін; химиялық реакцияның жылу эффектісін есептеу;

2. есептеуі тиіс:

химиялық формулалар бойынша бейорганикалық заттардың салыстырмалы молекулалық массаларын;

қосылыстың формуласы бойынша химиялық элементтің массалық үлесін;

ерітіндідегі еріген заттың массалық үлесін;

ерітіндінің белгілі массасындағы еріген заттың массалық үлесі бойынша еріткіштің және еріген заттың массасын;

2. жүргізуі тиіс:

техникалық қауіпсіздік ережелерін сақтай отырып, көрсетілімдер, лабораториялық тәжірибелер, практикалық жұмыстар;

лабораториялық ыдыстармен және құрылғылармен, қыздыру аспаптарымен, газдарды алу құрылғыларымен, ерітінділермен;

оттекті, сутекті алу, жинау және танып білу;

қатты және сұйық заттарды суда ерітудімеңгеруі тиіс.

18. 9-ші сынып химия курсын оқу нәтижесінде, оқушыларбілуі тиіс:

1. химияның негізгі түсініктері: электролиттер, бейэлектролиттер, электролититтікдиссоциация, диссоциациялану дәрежесі, аниондар мен катиондарға сапалық реакциялар, гидролиз, сутектік көрсеткіш, бейметалдар, аллотропия, металдар, металдардың жемірілуі, электролиз, құймалар, шойын, болат, изомерия, гомологтар, функционалдық топ, каучук, резеңке, полимерлер, этил спирті, глицерин, құмырсқа альдегиді, сірке альдегиді, құмырсқа қышқылы, сірке қышқылы, майлар, сабын, көмірсулар, белоктар, аминқышқылдары;

2. органикалық заттардың көптүрлілігінің себептері (изомерия құбылысы), байланыстың түрлері (байланыс, қос байланыс, үш байланыс);

3. көмірсутектердің табиғи көздері, мұнай, газ, көмір және көмірсутектердің туындылары, мұнайды өңдеу;

4. теорияларды: электролиттік диссоцияциялану және органикалық қосылыстардың құрылыс теориясы;

5. негізгі заңдарды: зат массасының сақталу заңы, зат құрамының сақталу заңы;

6. химияның тәжірибелік негіздері және заттарды танып-білудің химиялық әдістері: лабораторияда жұмыс істек ережелері, күйдіргіш, жанғыш заттармен және лабораториялық құрал-жабдықтармен жұмыс ережелері, химиялық заттар және айналымдарды зерттеу әдістері, заттың құрамын сапалық және сандық талдауды бақылау, сипаттау;

7. заттарды алудың жалпы әдістері, өндірістік синтездің заманауи технологиясы туралы түсінік;

8. бейорганикалық заттардың кластары және олардың генетикалық байланысы;

9. заттар мен материалдарды өндіруде, қоғамның дамуында және адам денсаулығын, табиғатты қорғаудағы химияның өскелең рөлі;

10. қоршаған ортаны химиялық лстанудан қорғау және салауатты өмір салтын (тамақтану үйлесімділігі, тыныс алу) ұйымдастырудың химиялық жолдарын.

18. 9-ші сынып химия курсын оқу нәтижесінде, оқушылар меңгеруі тиіс:

1. анықтау:

заттың сапалық және сандық құрамын және оның белгілі класқа жататындығын;

индикатордың көмегімен заттардың сулы ерітінділерінің ортасын;

2. құрастыру:

оқып үйренген бейорганикалық заттардың фомулаларын (молекулалық, электрондық, құрылымдық);

металдар мен бейметалдар және олардың қосылыстарының генетикалық қатары;

металдар, бейметалдар және олардың қосылыстарының қсиеттерін сипаттайтын химиялық теңдеулер;

электролииік диссоциаицяланудың иондық теңдеулері;

органикалық заттардың изомерлері, гомологтарының формулаларын;

3. түсіндіру:

химиялық элементтердің периодтық жүйесінің құрылымы;

металдар мен бейметалдардың химиялық элементтердің периодтық жүйедегі орны;

химиялық элементтердің пероидтық жүйедегі орнына сәйкес қасиеттері, оксидтер, ышқылдар, негіздер және тұздардың өкілдерінің қасиеттері;

тұрмыста және тәжірибеге қолданылатын кейбір заттардың адам организміне әсерін;

Д.И.Менделеев жасаған химиялық элементтердің периодтық жүйесінің негізгі заңдылықтары, қышқыл-негіздік және тотығу-тотықсыздану қасиеттерін атомдардың құрылысы туралы білім негізінде;

алюминий және оның қосылыстарының екідайдық қасиеттерінің мәні және оны мысалдармен сипаттау;

электролиттік диссоциациялану теориясының мәні, механизмі және негізгі қағидалары;

химиялық элементтердің периодтық жүйесінің құрылымы;

4. есептеп шығаруы тиіс:

ерітіндідегі еріген заттың массалық үлесін;

химиялық реакциялардағы газдардың көлемдік қатынасының өзгерістерін;

реакцияға қатысушы заттардың бірінің белгілі массасы көлемі бойынша заттың массасын немесе көлемін;

химиялық реакциялардың жылу эффектісін;

теориялық шығыммен салыстырғандағы өнімнің массалық немесе көлемдік шығымын;

қоспа құрамындағы заттың массалық үлесін;

заттың молекулалық формуласын табу.

қосылыстың формуласы бойынша химиялық элементтің массалық үлесін;

ерітіндідегі еріген заттың массалық үлесін;

салыстырмалы тығыздығы бойынша газтәрізді заттың молекулалық формуласын;

ерітіндінің белгілі массасындағы еріген заттың массалық үлесі бойынша еріткіштің және еріген заттың массасын.

5. өткізуі тиіс:

демонстрациялар, лабораториялық тәжірибелер, практикалық жұмыстар;

лабораториялық ыдыстармен және құрылғылармен, қыздыру аспаптарымен, газдарды алу құрылғыларымен, ерітінділермен жұмыс;

оттекті,көмірқышқыл газын, аммиакты алу, жинау және танып білу;

қатты және сұйық заттарды суда еріту, қант ерітіндісін дайындау;

кейбір бейорганикалық заттарға сапалық реакциялар;

Ва²⁺_,Са²⁺, Al³⁺, Fe³⁺ катиондарын және SO₄^2- , S^2-,CO₃^2-, Cl^-, SO₃^2-,SiO₃^2-, PO₄^3-) аниондарын анықтау.

18. Жеке тұлғалық нәтижелер. Оқушылар көрсетуі тиіс:

1. химиялық білімге, осы білім саласына және адамдардың қолданбалы сипаттағы практикалық міндеттерді шешуде;

2. денсаулықты, табиғатты және экологияны қорғауда азаматтық, патриоттық ұстанымға деген қызығушылық танытуы;

3. талдау, синтез жасау, бақылау, салыстыру, себеп-салдарлық байланысты анықтау, тәжірибе жүргізу, сипаттау сияқты танымның негізгі әдістерін ғылыми меңгеру және оларды қолдану;

4. химиялық терминологияны, түсініктерді, теорияларды, заңдар мен заңдылықтарды сенімді түрде қолдану;

5. жүргізілген тәжірибелердің нәтижелерін өңдеу, түсіндіру және талдай білу;

6. химиялық формулалар және теңдеулер бойынша мөлшерлік бағалауда математикалық біліктілік;

7. сандық білім ресурстарымен жұмыс жүргізуде коммуникативті-ақпараттық дағды;

8. түрлі мәлімет көздерінен алынған химиялық ақпараттарға, к химической науке на основе личного опыта; объективті ұстаным;

9. бағдарлы білім алуды таңдауда жоғары сынып оқушыларының саналы көқарасы.

18. Жүйелі-әрекеттік нәтижелер. Оқушылары қолдануы тиіс:

1. табысты білім алуда химиялық білімнің құрастырылған жүйесін, сараланған тапсырмаларды және жобаларды орындауды күнделiктi өмiрде;

2. оттектің, сутектің, судың, бейметалдардың, металдардың және олардың қосылыстарының табиғаттағы айналымы туралы практикалық-бағдарлы кіріктірілген білім; бейорганикалық және органикалық заттардың жеке кластары арасындағы генетикалық байланыс;

3. заттардың химиялық формулаларын, химиялық реакция теңдеулерін құрастыру біліктіліктері мен дағдалары, химиялық формулалар бойынша қосылыстың сандық және сапалық құрамын және белгілі бір класс өкіліне жататындығын, химиялық реакциялардың типтерін, химиялық байланысты және кристалл тор түрлерін, қосылыстардағы химиялық элементтердің тотығу дәрежелерін анықтау;

4. сандық (формула бойынша және химиялық реакция теңдеуі бойынша) және сапалық есептерді шешу;

5. бағдарлы білім алуды, білім алу жолындағы іс-әрекетті өз қабілеті мен ерекшеліктеріне, икемділіктеріне және қызығушылықтарына қарай таңдаудағы білім жүйесі;

6. табиғи құбылыстар, заттардың табиғатта кездесуі және олардың айналымы, өмірде практикалық маңызы бар заттардың құрылысы, құрамы және қасиеттерін химиялық негізде танып білу әдістері;

7. бейорганикалық және органикалық заттардың материалдық бірлігі және байланысы, заттардың құрылысы және қасиеттері арасындағы себеп-салдарлық байланыс;

8. сандық білім беру ресурстарын заттар әлемін танып-білуді дамытуда, заманауи компьютерлік бағдарламаларды презентациялар дайындауда;

9. танып білудің логикалық әдістері (түсініктердің түйіндері, салыстыру, болжау, дәлелдеу, қорытындылау, нақтылау, талдау, синтез);

10. оқу және тіршілік мәселелерін шешуде функционалды әмбебап дағдылар, ойлау және өзіндік шығармашылық іс әрекеттер;

11. өз ойларын және өз іс- әрекетін талдау шеберлігі;

12. бағдарлы білімдерін жалғастыруда өзінің потенциалдық қорларын объективті түрде бағалау.