Сабақ тақырыбы: Көпжасушалы жануарлардағы қан, лимфа және қан айналымы

Биология пәнінен сабақ жоспары:

Пән мұғалімі: Кеңесова Асылзат

Сыныбы: 6

Сабақтың тақырыбы: §41. Көпжасушалы жануарлардағы қан, лимфа және қан айналымы

Сабақтың мақсаты:

а)білімділігі:көпжасушалы жануарлардағы ағзаның ішкі ортасын құрайтын негізгі формалар: қан, лимфа жайлы түсінік қалыптастыру.

ә)дамытушылық: Жаңа сабақтағы басты мәселеге назарын аударып,жеке тұлғаның ойлау және есте сақтау қабілетін жетілдіріп,шығармашылық ізденісін дамыту

б)тәрбиелілігі:Оқушының сабаққа деген қызығушылығын арттырып, сабаққа өз еркімен белсене араласуы,білімдерін көрсете алуға ықпал ету,жауапкершілікке,өз бетімен еңбектенуге,өзін-өзі басқаруға үйрету.

Сабақтың көрнекілі: Оқулық, тақта, слайд

Сабақтың әдісі:сұрақ-жауап,баяндау,қорыту.

Сабақтың түрі:Дәстүрлі

Сабақтың барысы:

I.Ұйымдастыру кезеңі.

II.Үй тапсырмасын сұрау

III.Жаңа сабақ

IV.Қорытындылау

V.Бағалау

VI.Үйге тапсырма беру.

I.Ұйымдастыру кезеңі.

Оқушылармен сәлемдесіп,оқушыларды түгелдеу, сабаққа дайындау.Оқушылардың назарын аудару.

II.Үй тапсырмасын сұрау

1.

• Сәйкестендіру

• А жұлдызша түтік 1 Шаян

• Б бүйрек 2 Гидра

• В Жасыл без 3 Ит

• С несепағар 4 Амеба

• Г жабынды қабықша 5 Құрт

• Д вакуоль 6 Эвглена

2. Биологиялық диктант

1................................................ -жануар ағзасына тән,асқорытумен тікелей байланысты,денені артық,зиянды заттардан тазартып,тіршіліктің сақталуын қамтамасыз ететін аса мағызды процесс.

2.Зиянды заттарды ағзада бөліп,жинақтайтын негізгі мүше:

Қарапайымдарда.....................................................

Құрттарда..................................................................

Ұлуда..........................................................................

Шаянтектестерде.......................................................

Өрмекшітектестер мен бунақденелерде...................

Омыртқалы жануарларда...........................................

3.Суреттер сөйлейді

III.Жаңа сабақ түсіндіру.

IV.Қорытындылау

V.Бағалау

Сабақ айтқан,сабаққа белсене қатысқан оқушыларға баға қойылады.

VI.Үйге тапсырма беру.

Сабақтың құрылымы:

Р/с

Кезеңдері

Уақыты

1

Ұйымдастыру кезеңі

2мин

2

Үй тапсырмасын сұрау

12мин

3

Жаңа сабақ баяндау

22мин

4

Бекіту,корытындылау

7мин

5

Үйге тапсырма беру,қорытындылау

2мин

Жаңа сабақ түсіндіру:

Тарам - тарам бір ғалам,

Айқыш - ұйқыш шырғалаң

Толған ағыс тоқтаса,

Жоғалады бар адам.

( Қан)

Қан тіршілік көзі. Оның түсі қызыл әрі сұйық болып келеді. Қан денеге оттекті және қоректік заттарды жеткізіп тұрады. Сондай - ақ қан дене қызуының бірқалыпты болуын сақтайды. Қан денедегі барлық мүшелерді бір - бірімен байланыстырушы қызметін атқарады. Қан және үлпа сұйықтығы лимфамен бірігіп, организмнің ішкі ортасьн құрайды. Қан қызыл түсті, кермек дәмді, қоймалжың, тұтқыр сұйық болып табылады. Оның түсі құрамында ерекше белок - гемоглобиннің болуына байланысты. Гемоглобин қанның қызыл түсті пигменті.Оның құрамында темір оксиді болады. Артерия қанының түсі ашық - қызыл, ал вена қаны- қоңыр қызыл болады. Бұл қанның оттегімен қанығу деңгейіне байланысты.

Эритроцит - сүйектің кемік майында түзіледі.Түсі қызыл болады.Бұл жасушаның жетіспеуі салдарынан адамдар қаназдық немесе анемия ауруына шалдығады.

Лейкоцит - түссіз болып келеді. Иммундық жүйенің қалыптасуына қатысады.Бұл қан жасушасының қанда көбейіп кету салдарынан «аққан» қан обыры ауруына шалдығады.

Тромбоцит - қанның ұюына қатысады.Бұл қан жасушасының жетіспеуі салдарынан гемофилия яғни қан ұйымайтын ауруға шалдығады және тұқым қуалайды.

Қан организмді 23 секунд ішінде айналып шығады. Қанның жасушаларын ең алғаш көріп және «қан шарлары» деп атаған А.Левенгук болатын. Дені сау адамда 25 триллион эритроцит,80 миллиард лейкоцит, 2 триллион тромбоцит болады. Қандағы қан жасушалары 40-45 пайызын құрайды. Қанайналым мен қан жүйесін зерттейтін ғылым саласы Гематология деп аталады.

Орыс ғалымы И. И. Мечников лейкоциттерді - фагоциттер, яғни «обыр» жасушалар. Олардың микробтарды жоюын фагоцитоз деп атаған.

Қан плазмасында ағзаны әр түрлі микробтардан қорғайтын антидене деп аталатын нәруыздар бар. Бұлар лимфада, көкбауырда және басқа жерлерде түзіледі. Микробтар (бактериялар, вирустар) ағзада аурудың бір түрін (қызылша, көкжөтел, шешек және т. б.) туғызса, осы микробтарды, олардың зиянды әсерін жоятын антидененің түрі пайда болады. Ауру жазылған соң да олар ағзада сақталып қалады. Антиденелер ауруды туғызатын микробтардан ағзаны қорғайды. Жануар немесе адам ол аурумен қайталап ауырмайды. Ағзаның осындай қасиетін жүре пайда болған иммунитет дейді. Ал көптеген ағзаларда ата тегінен ұрпағына тұқым қуалау жолымен өтіп (беріліп) отыратын антиденелер де бар. Мысалы, жануарда болатын кейбір аурулармен (жануар обасымен) адам ауырмайды. Себебі адамда ол ауруды болдырмайтын антиденелер бар. Ағзаның ауру қабылдамайтын мұндай қасиетін табиғи иммунитет дейді.

Елімізде кейбір жұқпалы және қауіпті ауруларды болдырмау үшін жануарды, адамдарды жас кезінде әдейі егеді. Олардың ішінде әлсіретілген ауру қоздырғыштары бар дәрі болады. Егілген ағза жеңіл ғана ауырады. Есесіне ағзада өмір бойы немесе көп уақыт сақталатын жасанды иммунитет қалыптасады. Адам ол аурумен ауырмайды.

Жаңа сабақты бекіту:

I.Білім минуты

II.Сергіту сәті

I.Білім минуты

1. Қан құрамына кіретін заттар? (эритроциттер,лейкоциттер)

2. Қанның қызыл түйіршігін қалай атаймыз?(эритроциттер)

3. Қан айналым жүйесі қандай жануарлардан басталады?(Көп жасушалы жануарда шұбалшаңнан бастап)

4. Эритроциттер қайда түзіледі?(Сүйік кемігінде, жілік майында)

5. Ақ қан түйіршіктерін қалай атаймыз?(Лейкоциттер)

6. Фагоцитозды ашқан кім?(И.И Мечников)

7. Қан жасушаларын ең алғаш көрген және «қан шарлары» деп атаған ғалым?(А.Левенгук)

8. Қан организмді қанша секунд ішінде айналып шығады.(23сек)

9. Қанайналым мен қан жүйесін зерттейтін ғылым саласы қалай аталады? (Гемотология)

II.Сергіту сәті

«Жұмбақтар»

Тұщы су оның тұрағы,

Өзгеріп пішіні тұрады.

"Аяғының" саны көп,

Бірақ, жоқ оның құлағы.

(Амеба)

Левенгукке Алла сыйлап бір бақты,

Үлкейтетін құрал ойлап ол тапты.

Шынысы бар біреу ғана құрсаулы,

Бірнеше есе үлкейтеді ол затты.

(Лупа)

Жасушаның кей түрінде болады,

Бірте-бірте іші суға толады.

Артық суын сыртқа төгіп

болған соң,

Қайтадан ол тұщы суды сорады.

(Жиырылғыш вакуоль)

Маса шағып, таратады адамға,

Адам қаны бүлінеді табанда.

Қозғалатын органоиды болмайды,

Ойланып көр не білесің ол жайлы?

(Безгек паразиті)

Қалың қабық жасушаны қаптайды,

Сол арқылы тіршілігін сақтайды.

Желмен, сумен басқа жерге таралар,

Түпкілікті бір орнында жатпайды.

(Циста)

Көзшесімен жарықты ол сезеді,

Талшығымен судың ішін кезеді.

Ас қорыту вакуолі болмайды,

Тереңірек ойланып көр ол жайлы.

(Жасыл эвглена)

Үйге тапсырма

§41. Көпжасушалы жануарлардағы

қан,лимфа және қанайналымын оқып келу

Эссе жазу

"Қан адамға өмір сыйлайды"