ЖЕҢІЛ ТАҒАМДАРДЫҢ АДАМ АҒЗАСЫНА ӘСЕРІ

Жеңіл тағамдардың адам ағзасына әсері

Өскемен қаласы Қ.Нұрғалиев атындағы №43 мектеп- гимназиясы

Оспанова А., Жадыкова Е. 9 г сынып оқушылары;жетекшісі Нығызбаева Г.Ж.

Бірінші байлық - денсаулық дейміз. Бірақ осы сөздің салмағын, жүктер жауапкершілігін көбіне сезбейтін де, мойындамайтын да сыңайлымыз. Айтылған сәтте көңілімізге қонады, құлағымызға жағады. Келісеміз. Сонсоң өзіміз ауа жайылып жүре береміз. Сөйтіп күндердің күнінде бір арылмас дертке шалдығып санымызды соғамыз. "Жалған - ай!" деп көкірегіміз қарс айырылып, өмірден түңіле бастаймыз.

Денсаулық - тән, рухани және әлеуметтік игіліктің жиынтығы. Денені үнемі ширықтыру, шынықтыру, сананың сапа деңгейін көтеру, интеллект өрісін биіктету, рухыңды шыңдау - бәрі де денсаулыққа қызмет етеді десек қателеспейміз.

Ел Президентінің "Қазақстан - 2030" жолдамасындағы ұзақ мерзімді басымдықтың бірі - "Қазақстан азаматтарының денсаулығы, білімі мән әл ауқаты" тармағында,"…азамат-тарымыздың өз өмірінің аяғына дейін сай болуы және оларды қоршаған табиғи ортаның таза болуы үшін" азаматтарымызды салауатты өмір салтына әзірлеу қажеттігі көрсетілген. Бүгінгі таңда өз тәуелсіздігін алған егеменді еліміз осы бағытта Қазақстан мектептеріне жан-жақты дамыған, денсаулығы мықты, салауатты өмір салтын мұрат тұтқан дара тұлғаларды тәрбиелеу басты талап етіп қойылған.

Қазіргі таңда тез дайындалатын тағамдар өркендеуде. Тез дайындалатын тағам асмәзіріне кіретін тағамдар: гамбургерлер, картопты «фри», картопты чипстер, ход-дог және сусындардың қатарына: «Кока - кола», «Пепси», «Фанта», «Меринда», «Сэвен - Ап», «Спрайт» және т.б. кіреді. Тәтті газдалған сусындар. Жоғарыда айтылып кеткен сусындардың құрамында: көп теген консерванттар, ароматизаторлар, бояулар мен қоюландыратын заттар. Бүкіл тәтті газдалған сусындарда көмірқышқылы бар. Бұл қышқылдық әсерінен асқазаның үрленуі мен кекірік пайда болады. Тәтті газдалған сусындарда құрамында тағы химиялық қоспалардың бүкіл түрлері қолданылған. Яғни сусының дәмін, иісін, түсін жақсарту үшін. Соңғы жылдары мамандар тарапынан көп талқыға түсіп, бұқаралық ақпарат құралдарында жиі көрініп жүрген басты экологиялық мәселелердің бірі - адамдардың дұрыс тамақтанбауы. Жүріп бара жатып жүрек жалғайтын жылдам дайындалатын тамақ түрлері бүгінде жетіп артылады. Алайда, сырт көзге аты да заты да жағымды Фаст Фуд деп айдарлатып айтып жүрген - гамбургер, хот-дог, бұқтырылған шұжық, тез әзірленетін лапша, сэндвич, пицца және газдалған сусындармен қоректену адам ағзасы үшін нағыз қауіп. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы бүгінде адамзатты өлімге әкеліп соқтыратын факторлардың 60 пайызы - сапасы нашар, қауіпті азық-түліктен дайындалған тағамдар деп тұжырымдап отыр. Мұндай тамақтарда ағзаға тікелей әсер ететін улы заттар болмаса да, олардың құрамындағы кейбір зиянды нәрселер, ағзаны іштен жегідей жеп, дене мүшелерін істен шығара бастайды.Канадалық ғалымдар фаст фудтың адам психикасына да үлкен әсері бар екенін анықтаған. Psychological Science журналының мәліметіне қарағанда тез әзірленетін тағамдармен тамақтанатын адамдар уақыт өте шыдамсыз болып келеді. Тез тамақтану - басты мақсат. Осындай шыдамсыз әрекеттер адам өмірінің барлық тұсынан көрініс табады..

Бір порция картопты «Фри» жесек онда біз 2, 5 қорап темекі шекенмен бірдей болдық. Гамбургер. Бір гамбургер құрамында 46 % тұз, 45 % майлар ал бұл бір күндік норма. Және бұдан басқа 25 % калорий және холестирин. 15 % көмірсутек, 10 грамм қант, 1, 5 грамм зиянды майлар. Катлетер грилде дайындалғандықтан құрамында концерогендер болады.

Фаст-фуд - сөзбе-сөз аударғанда жылдам дайындалатын ас. Асықпай тамақтануға уақыты жоқ адамдар үшін өте қолайлы. Алайда көшедегі шаурма, хот-дог сияқты азыққа қоса, жүгіріп жүріп ауызға салатын чипсы, қытырлақ нан сияқты ұсақ-түйек те, тіпті газдалған сусын да - фаст-фуд.

Қытайда базарларда тез дайындалатын лапша пайдаланылса, Индияда, Ресейде, әртүрлі шелпектер мен бәліштер таралды.

Фаст-фуд өнімдері 1920 жылы Америкада шықты. 1921 Канзаста White Castle компаниясы ашылды. Оның негізгі өнімі - гамбургер болды. Гамбургер ол кезде халық арасында кеңінен қолданылды, бірақ оның организмге әсері туралы белгісіз болды.

1940 жылдың соңында White Castle компаниясына бәсекелесі жеңіл өнімдерді шығарушы McDonalds компаниясы жарыққа шықты. «Макдональдс» - дүние жүзі бойынша жеңіл тағамдарды өндіретін ең ірі компаниялардың бірі болып табылады.

Әсіресе созылмалы асқазан аурулары, асқазан жараларымен ауырып түскен науқастар қатары көбеюде. Асқазанның асқынуы дұрыс тамақтанбаудың, күнделікті ас ішу режимін сақтамауынан пайда болады.

Оқушылар арасында фаст-фуд тағамдарын қаншалықты қолданатындары туралы жүргізілген сауалнама сұрақтары:

1. Кириешки, чипсы өнімдерін қаншалықты қолданасыз?

2. Кириешки және чипсы өнімдерінің қандай дәмдеуіш қосылған түрлерін ұнатасыз?

3. Кириешки немесе чипсы өнімдерінің құрамын аларда қарайсыз ба?

4. Жеңіл дайындалатын тағамдар пайдалы ма, зиян ба?

Сауалнама қорытындысы:

Сауалнамаға 80 оқушы қатысты. Сауалнама қорытындысы бойынша оқушылардың 15% күнделікті, 20% жұмасына 2-3 рет, 30% жұмасына 1 рет, 35% айына 1-2 рет қолданатыны анықталды. Оқушылардың 70% саңырауқұлақтар қосылған қытырлак нан мен қақталған картоп пайдаланатындықтары анықталды. Оқушылардың 70% аларда құрамын карамайтындықтарын айтқан. Ал оқушылардың 60% кириешки мен чипсының организмге әсерін білмейтіндігі анықталды. Оқушылардың арасында жүргізілген сауалнама қорытындылары бойынша ең көп сұраныстағы келесі маркалы қытырлақ нан болып табылды: Сибирский берег, Компашки.

Уақыты қарбалас жандар үшін таптырмас тағам - фаст-фудтың зиянды екендігіне мамандар да назар аудара бастады.

Гастроэнтеролог дәрігерлерінің есептеуінше жыл басынан бері асқазан, ішек ауруларымен 300-ден астам адам келіп түскен. Әсіресе созылмалы асқазан аурулары, асқазан жараларымен ауырып түскен науқастар қатары көбеюде. Асқазанның асқынуы дұрыс тамақтанбаудың күнделікті ас ішу режимін сақтамауынан пайда болады.

ШҚО бойынша 202 жылдам тамақтану орталықтары тіркеуге алынған екен. Санитарлық эпидемологиялық қадағалау басқармасы да тексеруге жиі шығып тұрады. Қала бойынша мұндай жылдам тамақтану орындары жетерлік. Өкінішке орай, олардың көбі тазалықты сақтай бермейді. Тіпті мұндағы мамандардың көбі дәрігерлік тексеруден өтпеген.

Н. М. Амосов айтқандай: "Денсаулығың мықты болуы үшін мәнді өз күшің болу қажет, оны еш нәрсемен ауыстыруға болмайды."

Қоғамда болып жатқан жаман әдеттерге кінәлі - адамдардың өзі. Осындай жат, жаман әдеттерден бойымызды аулақ ұстап, төзімділік, табандылық танытып, адамгершілік қасиеттерді жоғары ұстай білуіміз керек. Болашағымыз нұрлы, еліміздің ертеңі нұрлы болсын десек, ел болып, халық болып болашағымызды, ұлтымызды, тегімізді жоғалтып алмау үшін нашақорлық, СПИД, ішімдік, темекіден бойымызды аулақ ұстап, қоғамымыздың бұл түнектен арылуының жолын іздеп, салауатты өмір салтын насихаттайық.

Ей замандас, алдыменен досыңды ұқ.

Досың спорт, таза ауа, өсімдік.

Ала жүріп, осылардың сыйлығын -

Жаңа ғасырға біз берейік көріктік.

Еліміздің президенті Н.Ә.Назарбаев: «Халықтың денсаулығы - ел дамуының аса маңызды тұтқасы, болашағымыздың кепілі» деп тағы да айрықша айқындап атап өтті. Сонымен қатар келешек атқарылатын істердің басты стратегиялық бағыттарын да көрсетті.

Бірінші: балалар мен жасөспірімдердің денсаулығына айрықша көңіл бөлу.

Екінші: халықты қол жетерлік және саналы медициналық көмекпен қамтамасыз ету.

Үшінші: отандық медицина ғылымын дамыту.

Осы бағыттама аясында ел басқарған ағалармен біріге отырып, түрлі індеттердің алдын алу керек. Салауатты өмір салтын ұсынбаған мемлекеттің экономикасы құлдырайтыны сөзсіз. Ауру адам қандай іс бітірмек!

Жасыратыны жоқ бүгіндері елімізде осынау қауіпті нашақорлықпен айналысатындар саны өсіп барады. Есірткінің медициналық-әлеуметтік проблемалары республика орталығының мәліметіне қарағанда, бұл кеселге тәуелді болғандардың саны 250 мыңнан асады екен. Ал 1,5 млн-дай адам нашақорлыққа бейімділік сәтінде отпен ойнағандай әрі-сәрі күй кешуде. Жылына БҰҰ-ның сараптауы бойынша есірткінің негізгі массасы 65% Орта Азия арқылы өтеді, ал Қазақстан арқылы жылына 150 тонна өтеді. Қазақстан Республикасы бойынша 47 мың адам есірткіні қолданатындар тізімінде. Қазақстан жерінде жеңіл есірткіден гөрі өте улы түріне көбірек сұраныс болып жатыр. Республикадағы есірткіні көп пайдаланатын нашақорлар саны қарқынды өсіп келе жатқан қара дақтар.Қорыта келе біз оқушыларға мынадай кеңестер ұсынамыз:

• өнімді аларда этикеткасын мұқият қарап танысыңыз

• өнімнің тым ашық түстілерін алмаңыз

• ұзақ мерзімге созылған өнімді алмаңыз

• құрамы аз болса, дәмдеуіштері мен қоспалары да аз екенін көрсетеді

• егер де сол өнімге қызықсаңыз оны қолдану мөлшерін азайтыңыз

• кириешки мен чипсыді кішкентай балаларға ұсынбаңыз

• асқазан және ішек аурулары бар оқушыларға мүлдем қолдануға болмайтынын ескеріңіз

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. Колесов Д.В. Здоровье и укрепляющие его факторы - 15-17бб.

2. Дайырбекова «Адам анатомиясы және физиологиясы» 20-22бб.

3. Тель «Валеология»

4. Малахов Г.П. Разумное питание/ Г.П. Малахов.-С-Петербург, 2003

5. Потапов А.И. Здоровый образ жизни: сплав знаний, умений и убеждений- М.: Просвещение, 1998.

6. Журнал «Биология в школе». №3, 1998 - 13б.