Доклад к НПК Саха сирин кыылын-суелун дьикти эйгэтэ

НПК «Инникигэ хардыы»

«Саха сирин кыылын-суелун дьикти эйгэтэ»

Оскуола иннинээ5и саастаах, алын суhуех, орто кылаас, о5олоругар аналлаах хомулук

Yлэни онордо:

Васильева Надя

Yоhээ Булуутээ5и Ю.Н.Прокопьев аатынан орто оскуола 7 кылааhын уерэнээччилэрэ

Салайааччы: Муксунова О.И.

2015 с

Yлэ паспора:

Yлэ ис хоhооно

О5о билиитин-керуутун, толкуйдуур дьо5урун сайыннарар хомулук оонньуу

Оонньуу ананар :

Оскуола иннинээ5и саастаах, алын,орто суhуех кылаас о5олоругар аналлаах.

Оонньуу сурун сыала:

«Саха сирин кыылын - суелун дьикти эйгэтэ» диэн хомулук оонньуу нонуе оскуола иннинээ5и саастаах, алын,орто суhуех кылаас о5олоругар айыл5а тыынар-тыыннаа5ын туhунан билиилэрин - керуулэрин ханатарга, айар толкуйдуур дьо5урдарын сайыннарарга ке5улээhин.

Айыл5а5а харастабыллаах сыhыаннаах буоларга уерэтии.

Оонньуу быраабылата:

Бэриллибит хомулуктары сепке хомуйуу.

Хомулукка тахсыбыт саха кыылын-суелун туhунан иhитиннэриини сахалыы, нууччалыы, омук тылынан аа5ан,

билиини ханатыы.

Оонньуу ааптардара:

Ю.Н.Прокопьев аатынан орто оскуола 7 кылааhын уерэнээччитэ

Васильева Надя

Салайааччы: алын суhуех кылаас учуутала Муксунова О.И.

Ис хоhооно:

1.Киириитэ

2.Yлэ паспора, сурун сыала, соруга, саба5алааьыннар

3. Сурун тематын арыйыыта

4.Yлэ матырыйааллара

5.Тумуктэр

6. Туттуллубут литература

Киириитэ.

Тулалыыр эйгэ5э араас дьикти кестуулэр элбэхтэр.

Олортон саамай дьиктилэрэ - бу «Кыыл - суел эйгэтэ»

Кинилэр араас керуннээхтэр, сорохторо кете дайаллар, сорохторо куех от быыhыыгар саhаллар, сорохторо уу дьиэлээхтэр. Ол эрэн хас сайын аайы бэйэлэрин ураты интэриэhинэй олохторо са5аланан барар.

Биhиги кылаас о5олоро теhе саха сирин кыылын суелун билэллэрин бэрэбиэркэлээн, маннык кыракый ыйытыктары ыыттыбыт.

Кыыл - суел эйгэтин туhунан о5олор билиилэрин бэрэбиэркэлээhин

№

ыйытыктар

1

Кыыл -суел эйгэтиттэн ааттаталаа

2

Тас керуннэрин уратыларын кэпсээ.

3

Хас биирдии кыыл-суел хамсаныыларын уратыларын этэтэлээ.

4

Туох тыаhы ууhу таhааралларын ырыт

5

Кыhынны кэмнэ хайдах кыстыылларый?

6

Туох туhалаахтарый? Туох хоромньуну а5алаларый?

7

Уратыларын уонна маарыннаhар еруттэрин кэпсээ

Yен-кейуур эйгэтин туhунан билиини сыаналааhын.

Бааллар ахсааннара

Таhымнара

4-9

намыhах

10-16

Орто

17-21

урдук

1 баал - кыайан эппиэт биэрбэтэ5инэ, ыарыр5атта5ына.

2 баал- утары бэриллэр боппуруос кеметунэн эппиэттиир.

3 баал - о5о бэйэтэ эппиэттиир. Тумук онорор.

Ыйытык тумугэ орто, кыыл-суел 6-7 эрэ биллэр керунун учугэйдик билэллэр эбит, атын интэриэhинэй кыылы-суелу сиhилии билбэттэр. Ол иhин учууталбытын, тереппуттэрбитин кытта субэлэhэн баран дойдубутугар баар араас кыыл-суел туhунан матырыйааллары хомуйан , хомулук диэн оонньууну онордубут. Оонньуу таарыйа, о5олор Саха сирин кыылын-суелун эйгэтин кытта алтыстыннар, билиилэрин ханаттыннар диэн.

Yлэ то5оостоо5о: Билинни кэмнэ сурун быhаарыыга турар боппуруоhунан экологическай иитии буолар. Кыра кылаастан о5олор айыл5а кэрэтин туhунан элбэ5и биллэхтэринэ, айыл5а5а ураты сыhыаннаах буола улаатыахтара.

Айыл5а биир дьикти кестуутэ - бу кыыл-суел эйгэтэ.

Yлэ сурун сыала:

«Кыыл - суел дьикти эйгэтэ» диэн хомулук оонньуу нонуе оскуола иннинээ5и саастаах, алын,орто суhуех кылаас о5олорун билиилэрин - керуулэрин ханатарга, айар, толкуйдуур дьо5урдарын сайыннарарга ке5улээhин.

Yлэ соруктара:

- тулалыыр эйгэ туhунан ейдебулу кэнэтии, айыл5а5а харыстабыллаах сыhыаннаhыы - бу хас биирдии киhи ытык иэhэ буоларын ейдетуу.

- Кыыл-суел туhунан билиини ханатыы.

- Кыыл-суел арааhын, тус аатын,тас кестуутун, олохсуйар сирин, аhылыгын, айыл5аны кытта сибээhин,туhатын, буортутун туhунан бэриллибит иhитиннэриилэри аа5ан билиини ханатыы..

- Айыл5а5а баар тыынар - тыыннаахха алама5ай сыhыаннаах буоларга дьулуhуу.

Оонньуу туох тумуктээх буолуо5ай:

- толкуйдуур дьогурдара сайдар.

- оскуола иннинээ5и саастаах, алын,орто суhуех кылаас о5олоругар кыыл-суел эйгэтигэр

интэриэс уескээhинэ.

- Кыыл-суел арааhын, аатын араара уерэнэллэр.

- Кыыл-суел айыл5а5а туох туhалаа5ын, туох буортулаа5ын билэллэр.

- Сахалыы -нууччалыы аа5ар, ис хоhоону кэпсиир дьо5урдара сайдар.

- Айыл5а туох баар баайыгар харыстабыллаах буоларга уерэнэллэр.

- Хамаанда5а иллээхтик оонньуу уерэнэллэр.

«Кыыл-суел дьикти эйгэтэ» хомулук

Оонньууга барыта 6 хомулук оноьулунна. Хас биирдии кыыл-суел туhунан интэриэhинэй иhитиннэриилэр сахалыы, нууччалыы, английскайдыы сурулуннулар, кеме хартыыналар бэчээттэннилэр.

«Yен-кейуур эйгэтэ» хомулукка киирдилэр:

1.танара лыа5а

2.кымырда5ас

3.хомурда

4. тэмэлдьигэн

5. тууруллэ

6. тигээйи

7. танара оо5уйа

8. этин тииhэ

9. тооппоор

10. ынах кута

«Саха сирин чыычаахтара» хомулукка киирдилэр:

1.куерэгэй

2.сылгы чыычаа5а

3.улахан чычып-чаап

4.дьиэ барабыайа

5.харыйа ымыыта

6.кэкэ-бука

7.чооруос

8.ымыы

9.дьааны бочугураhа

10.туллук

«Саха сирин сиэмэх кетердере» хомулукка киирдилэр:

1.элиэ

2.кутуйахсыт

3.улар кыырда

4.барыллыа

5.мохсо5ол

6.чыычаахсыт

7.урун сар

8.тойон кыыл

9.хара кырбый

10.тыытыкы

«Саха сирин кыыллара» хомулукка киирдилэр:

1.кырса

2.урун эhэ

3.сиэгэн

4.кырынаас

5.бэдэр

6.баабыр

7.буучээн

8.тороху

9.овцебык

10.чубуку

«Ластоногие и китообразные обитающие в Якутии» хомулукка киирдилэр:

1.мордьо

2.тулуен

3.ньиэрпэ

4.белуугэ

5.унуу тумус

6.киит

7.эриэн тулуен

« Балыктар» хомулукка киирдилэр:

1.хатыыс

2.бил

3. быа балык

4. таас бас

5. ба5а балык

6. сордон

7. собо

8. .кыhыл харах

9. сыалыhар

10 алыhар

Оонньуу быраабылата:

1.Хомулуктары талан ылан кэмбиэртээн хостоо.

2.Сирэй еттунэн уур.

3. Хайдах хомуйаргын толкуйдаа.

4. Ыарыр5аттаххына ойууну кер уонна хомуй.

5. Сынньана таарыйа араас кыыл-суел туhунан таабырыннары таай.

6. Билиигин - керуугун ханата таарыйа, тус таhаарбыт кыылын-суелун туhунан интэриэhинэй иhитиннэриини аах.

7. «Кун аайы эбиллибэт били ке5уруур» - диэн ох тылы куннээ5и олоххор еруу туттарга дьулус.

8. Хамаанданнан оонньууну тэрий.

9. Оонньуу сурун быраабылата: Ким бастакы хомуйбут - ол хотуулаах буолар.

Иллээхтик эйэлээхтик оонньуурга дьулус!

Тумук:

Биьиги онорбут оонньуубут о5олорго угус билиини инэриэ диэн эрэнэбит. Интэриэhинэй чахчылары билэн, сэргээн - айыл5а5а ураты сыhыаннаах улаатыахтара, бэйэлэрин билиилэрин тус олоххо сепке туhаныахтара дии саныыбыт.

Инникитин бу онорбутун улэбитинэн мини-справочник онорон таьааттарар ба5алаахпыт, ессе эбии атын эйгэни киллэрэн кэнэтэр курдук.

Туттуллубут литература:

1. Детская энциклопедия «Я познаю мир», серия «Животные»- Москва., Баласс.2000

2. Детская энциклопедия «4000 увлекательных фактов». Москва., Баласс.2000

3. Справочник Насекомые Якутии. Жуки.-Якутск., Бичик.2006

4. Справочник Насекомые Якутии. Бабочки.-Якутск., Бичик.2006

5. Саха сирин кыыла-суелэ.-Дьокуускай.. Бичик кинигэ издательствота. 2006

6. В.Н.Винокуров. Саха сирин уунээйитэ, кыыла - суелэ.Бичик..2004с

7. Тулалыыр эйгэ - учебник 2 кылаас. 2014